TEK PARTİ DÖNEMİ VALİLERİNDEN TEVFİK SIRRI GÜR VE ELÂZIĞ VALİLİĞİ

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 311 - 348, 15.07.2017

Yavuz Haykır

https://doi.org/10.18069/firatsbed.346552

Cited By: 1

Öz

Tevfik Sırrı Gür Osmanlı Devleti’nin son yıllarında ve milli mücadelede
idareci olarak devlet hizmetinde çalışmış ve ülkenin değişik bölgelerinde bucak
müdürlüğü, kaymakamlık, mülkiye müfettişliği gibi görevlerde bulunmuştur.
Cumhuriyet Türkiye’sinde idareciliğe devam eden Tevfik Sırrı Gür, Silifke,
Elâzığ, Muş, İçel, Kastamonu gibi vilayetlerde valilik görevini sürdürmüştür.
Cumhuriyet değerlerine ve ideolojine bağlı idealist bir yönetici olarak görev
yaptığı illerde önemli ve kalıcı hizmetler yapmıştır. Bu hizmetlerinden en çok
göze çarpan ise şehirlerdeki imar ve bayındırlık alanında yaptığı kalıcı
eserlerdir. Bu eserlerin büyük bir kısmı uzun yıllar halka hizmet
vermiştir. 

Tevfik Sırrı Gür, valilik
yaptığı vilayetlerde şehir planını modern bir şekilde oluşturmak için büyük
çaba harcamıştır. İhtiyaçları göz önünde tutmasının yanında hem modernizm hem
de rejimin simgelerini göstermek amacıyla valilik yaptığı yerlerde cumhuriyet
meydanları oluşturmuş yanı başına halkevi ve halkevinin karşısına Atatürk Heykeli
ve etrafında okul, hastane, spor tesisleri yaparak yeni rejimin iktidarını
temsil eden yapıları oluşturmuştur. Bir anlamda tek parti dönemi cumhuriyet
ideolojisiyle şekillenen modern şehir planı oluşturmayı amaçlamıştır.

Bu çalışmamızda tek parti döneminde
valilik görevi yapmış olan Tevfik Sırrı Gür’ün hayatı, görev yaptığı
vilayetlerdeki hizmetleri ele alınarak özellikle Elâzığ valiliği sırasında
yapmış olduğu valilik görevi ve hizmetleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Türk İdare Tarihi, Valilik, Elâzığ, Tevfik Sırrı Gür, İmar, Bayındırlık

One of the Governors of the One Party Period: Tevfik Sirri Gür and Governorship of Elaziğ

Öz

Tevfik Sırrı Gür
worked in the state service as an administrator in the last years of the
Ottoman Empire and as a manager in the national struggle and worked as a branch
manager, district governor, inspector of the property in various regions of the
country. Tevfik Sırrı Gür, who continued his administration in the Republic of
Turkey, served as governor in provinces like Silifke, Elazığ, Muş, İçel,and
Kastamonu. He made significant and lasting services in the areas where he
served as an idealist manager devoted to Republic values and ideology. The most
spectacular of these services was the permanent artifacts that was in the areas
of zoning and public works in the cities. Most of these works have served the
public for many years.

Tevfik Sırrı Gür
made great efforts to create the city plan in a modern way in the provinces
that he was the governorate. In addition to considering the needs, he founded
republic squares in order  to show the
symbols of modernism and regime in the places, where he was the governor,
beside the square he founded community center and in front of it the Atatürk
Statue, and around them he composed school, hospital, and sports facilities
present the power of the new regime. In a sense, he was intended to create a
modern city plan, shaped by the ideology of a single-party republic.

In this study, the
life of Tevfik Sırrı Gür, who had served as governor in the one party period,
his services in the cities he had served as a governor, especially in Elazığ,
will be examined. 

Anahtar Kelimeler

History of Turkish Republic, Turkish Administration History, Governorship, Elazığ, Tevfik Sırrı Gür, Zoning, Public Works

Kaynakça

• I. Arşiv Belgeleri
• 1.TC İçişleri Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü Sicil Arşivi(İBPGMSA)
• Dosya No.913
• 2. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA Fon Kodu, 030.10.1. Yer No, 71. 449. 5.
• BCA Fon Kodu, 030.10.1. Yer No, 72. 470. 2.
• BCA Fon Kodu, 030.10.1. Yer No, 72. 470. 6.
• BCA Fon Kodu, 030.11.1. Yer No, 218. 39. 14.
• BCA Fon Kodu, 030.11.1.0 Yer No, 111. 9. 16.
• BCA Fon Kodu, 030.11.1.2 Yer No, 111. 9. 4.
• BCA Fon Kodu, 030.18.1.2 Yer No, 33. 2. 3.
• BCA Fon Kodu, 030.18.1.2 Yer No, 61. 8. 19.
• BCA Fon Kodu, 490.0.1.0. Yer No, 1144.12.2.
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1111.57.1
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1144.12.2.
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1217.41.2.
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1489.73.1
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1704.927.1
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1704.929.1
• BCA Fon Kodu, 490.01. Yer No, 1705.930.1
• II. Süreli Yayınlar
• 1.Gazeteler
• Akşam, 26 Eylül 1934.
• Akşam, 6 Temmuz 1936.
• Cumhuriyet, 24, Teşrinievvel 1933.
• Edirne Hudut Gazetesi, 15 Aralık 2014, S.12246
• Edirne Hudut Gazetesi, 16 Aralık 2014, S.12247
• Edirne Postası, 1 Ağustos 1926, S.98.
• Edirne Postası, 12 Ağustos 1926, S.101.
• Edirne Postası, 16 Eylül 1926, S.111.
• Edirne Postası, 19 Temmuz 1926, S.94.
• Edirne Postası, 22 Temmuz 1926, S.96.
• Elazığ, 4 Mart 1959, Y.10, S.2686, s.1
• Hakimiyeti Milliye, 5 Birinci kanun 1933, Y.14, S.4447.
• Milliyet, 10 Haziran 1933.
• Milliyet, 10 Mart 1934.
• Milliyet, 10 Şubat 1935.
• Milliyet, 18 Şubat 1934.
• Milliyet, 19 Mart 1934.
• Milliyet, 21 Nisan 1934.
• Milliyet, 23 Teşrinievvel 1933.
• Milliyet, 29 İkincikanun 1935.
• Milliyet, 29 Mayıs 1933.
• Son Posta, 14 Mart 1934.
• Son Posta, 16 Ağustos 1938.
• Son Posta, 17 Ağustos 1937.
• Son Posta, 19 İkinci Kanun 1934.
• Son Posta, 23 Birinci Kanun 1933.
• Son Posta, 29 Birinciteşrin 1937.
• Son Posta, 4 Mayıs 1933.
• Son Posta, 7 Temmuz 1937.
• Tan, 20 Temmuz 1936.
• Tan, 22 Haziran 1936.
• Tan, 7 Ağustos 1936.
• Turan Gazetesi, 5 Nisan 1934, Y.3, S.207.
• Turan, 8 Mayıs 1933, Y.2, S. 134.
• Turan, 29 İkinci Teşrin 1933 Y.2, S. 186.
• Turan, 4 Teşrini sani 1933, Y.2, S.181.
• Turan, 10 Haziran 1936, Y.6, S.339..
• Turan, 10 Teşrini Sani 1934, Y.4, S.251.
• Turan, 12 İkinci Teşrin 1936, Y.6, S.384.
• Turan, 12 Teşrini Sani 1933, Y.3, S.183.
• Turan, 13 Haziran 1935, Y.4, S.280.
• Turan, 13 Temmuz 1933, Y.3, S.151.
• Turan, 14 Ağustos 1935, Y.5, S.291.
• Turan, 23 Kanunu Evvel 1934, Y.4, S.255.
• Turan, 24 Ağustos 1933, Y.3, S.163.
• Turan, 25 Haziran 1933, Y.3, S.146.
• Turan, 26 Şubat 1933, Y.2, S.119.
• Turan, 28 Mayıs 1933, Y.3, S.138.
• Turan, 28 Şubat 1933, Y.2, S.120.
• Turan, 29 Haziran 1935, Y.5, S.282.
• Turan, 29 İkinci Kânun 1934, Y.3, S.196.
• Turan, 29 Nisan 1933, Y.2, S.132.
• Turan, 4 Mayıs 1933, Y.2, S.133.
• Turan, 4 Nisan 1933, Y.2, S.128.
• Turan, 5 Ağustos 1937, Y.7, S.459.
• Turan, 5 İkinci Kânun 1934, Y.3, S.193.
• Turan, 5 Mart 1933, Y.2, S.121.
• Turan, 6 Mart 1937, Y.6, S.406.
• Turan, 7 Eylül 1935, Y.5, S.296.
• Turan, 7 Kanuni Sani 1933, Y.2, S.112.
• Turan, 8 Ağustos 1937, Y.7, S.461.
• Turan, 8 Birinci Teşrin 1935, Y.5, S.301.
• Turan, 8 Mayıs1936, Y.6, S.334.
• Turan, S. 181, 4 Teşrin-i Sani 1933.
• Turan, S.134, 8 Mayıs 1933.
• Turan, S.199, 18 Şubat 1934.
• Turan, S.200, 23 Şubat 1934.
• Turan, S.283, 5 Temmuz 1935.
• Turan, S.283, 5 Temmuz 1935.
• Ulus, 29 İlk Kanun 1936.
• Ulus, 29 İlkkanun 1936.
• Ulus, 3 Eylül 1936.
• Ulus, 3 Eylül 1936.
• 2.Dergiler
• Altan, Y.1, N,5, 22 Haziran 1935.
• Altan, Y.1, N,6, 22 Temmuz 1935.
• Altan, Y.1, N.1, 22 Şubat 1935.
• Altan, Y.3, N.34, 28 İlk Kânun 1937.
• Tarih Okulu Dergisi
• Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi
• Türk Dünyası Tarih Dergisi
• Türk&İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi (TİDSAD)
• III.Tetkik Eserler
• A. “Yeni Valimiz”, Turan, 28 Şubat 1933, Y.2, S.120, s.1
• AĞAR Kemal Ömer, “Bir Vesika: Kız Enstitüsü Açıldı”, Altan, Y.3,N.34, 28 İlk Kânun 1937.
• AĞIRGAN Mehmet, “Edirne Belediye Başkanı Tevfik Sırrı Gür (1.03. 1926- 31.08.1927)”, Edirne Hudut Gazetesi, 15 Aralık 2014, S.12246, s.6.
• AĞIRGAN, Mehmet, “Edirne Belediye Başkanı Tevfik Sırrı Gür -2- (1.03. 1926- 31.08.1927)”, Edirne Hudut Gazetesi, 16 Aralık 2014, S.12247, s.6.
• AKIN Veysi, “Mudanya Mütarekesi ve Trakya’nın Kurtuluşu”, Türkler, C.16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
• ALDAN Mehmet, İz Bırakan Mülki idare Âmirleri, T.C İçişleri Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• ASLAN İzzet, Atatürk Silifke'de, Kemal Matbaası, Adana,1981, s.315.
• ASLAN, Dursun, Tevfik Sırrı Gür ve İçel Valiliği, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2001.
• Cumurluk Devrinde Elâziz İl ve İlçelerde Kültürel Bayındırlık İşleri 1935, Resimli Ay Basımevi, İstanbul, 1935.
• ÇANKAYA (Mücellidoğlu), Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, IV. Cild, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1968.
• DEVELİ H. Şinasi, Eserleriyle Anıtlaşan Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları, Mersin, 2004.
• Elâzığ Vilayeti, Elâzığ Vilâyeti XV, Türkiye Basımevi, İstanbul, 1938.
• Elaziz Halkevi, Elaziz Halkevi 1935, Resimli Ay Basımevi, İstanbul, 1935.
• ESKİ Mustafa, Kastamonu Valileri 1838-2000, Önder Matbaacılık, Ankara, 2000.
• GÜR Sırrı Tevfik, “Halkevimizin Yapılış ve Açılışı” Altan, Y.1, N.1, 22 Şubat 1935.
• Halkevlerinin 1934 Senesi Faaliyet Raporları Hülasası, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• HAYKIR Yavuz, “Demiryolunun Elâzığ’a Gelişi”, Tarih Okulu Dergisi, Y.9, S.XXVII, Ekim 2016.
• HAYKIR Yavuz, “Elazığ (Elaziz) Halkevi Yayınları ve Altan Dergisi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.171, Kasım – Aralık 2007.
• HAYKIR Yavuz, “Elazığ’da Cumhuriyetin 10. Yıl Kutlamaları, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.250, Ekim 2007.
• ORAL Mustafa, Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi ve Kifâyetü’l- Müntehî ‘Alâ Kifâyeti’l Mübtedî Adlı Eserinin Tahlili, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015
• ORKUN Hayri, KASAROĞLU Celal, BELEK Mehmet, ATAKUL Kazım, Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları, Ankara, 1969.
• OSMA Kıvanç, Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2003.
• SUNGUROĞLU İshak, Harput Yollarında, C.1, İstanbul, 1959.
• ŞİMSEK Sefa, Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932-1951, İstanbul, 2002.
• VURAL Semihi, Mersin Halkevi Mersin Kültür Merkezi, Mutlu Son Yayınları, Ankara, 2007.
• YEŞİLKAYA G. Neşe, Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul, 1999.
• YİĞİT Resul, Mersin Halkevi (1933 – 1951), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2001.
• YUCA Sami İrşad, “Cumhuriyet Kent Modernleşmesine Bir Örnek: Vali Tevfik Sırrı Gür'ün Muş'taki Faaliyetleri (1937-1943)”, Türk&İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi (TİDSAD), Y.2, S.4, Eylül 2015.