KIRIM SAVAŞI’NDA (1853 – 1856) RUS – İRAN YAKINLAŞMASINA KARŞILIK OSMANLI’NIN İNGİLTERE İLE İZLEDİĞİ POLİTİKANIN ESASLARI

Yıl 2018, Cilt: 28 Sayı: 1, 327 - 346, 31.01.2018

Sıtkı Uluerler

https://doi.org/10.18069/firatsbed.387986

Cited By: 2

Öz

Kırım Savaşı; ortaya çıkış
sebepleri, savaşın seyri ve sonuçları açısından pek çok özelliği içinde
barındırmaktadır. Savaş görünürde Osmanlı ile Rusya arasında yaşanan siyasi
anlaşmazlıkların sonucu gibidir. Ancak savaşın çıkış sürecindeki gelişmeler, Kırım
Savaşı’nın devrin büyük güçleri olan İngiltere, Fransa ve Rusya arasındaki
rekabetin bir yansıması olduğunu da göstermektedir. Bu dönemde yoğun bir
şekilde yürütülen diplomatik görüşmeler ve çok cepheli müzakereler, her
devletin kendi çıkarları bağlamında meseleyi değerlendirdiğini ortaya
koymaktadır.

Böylesine siyasi hesapların
ve menfaatlerin ön planda olduğu bir vaziyette başlayan Kırım Savaşı’nda, Rusya
karşısında Osmanlı’ya destek veren İngiltere ve Fransa, kendi siyasi çıkarları
özelinde hareket etmişlerdir. Rusya, bu durumu fark edince en azından savaşın
cephesini genişletmek, Osmanlı’yı daha da hırpalamak ve Asya topraklarından
Hindistan ile ilgili İngiltere’ye gözdağı vermek için İran ile ittifak kurmaya
çalışmıştır. O sıralar Rus baskısı ve etkisi altında olduğu anlaşılan İran
Şahı, 1853 yılı sonbaharında Rusya ile ittifak antlaşması yapmıştır.

Bu bağlamda Kırım Savaşı’nda (1853-1856)
Rusya’nın İran ile kurduğu ittifakın aşamaları ve bunun Osmanlı üzerindeki
yansımaları temel inceleme konumuz olacaktır. Aynı zamanda savaşın önemli
taraflarından biri olan İngiltere’nin, Rusya’nın esas niyetini fark edip bu
ittifakı bozmak için yaptığı girişimler incelenecektir. Bu çerçevede 1853
yılından 1854 senesi sonlarına kadar yoğun bir seyir izleyen diplomatik
temaslar, Osmanlı’nın, İngiltere ile birlikte hareketi ve İngiltere’nin etki
noktasında hem Osmanlı hem de İran üzerindeki tesirleri izah edilmeye
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırım Savaşı, Osmanlı, İran, İngiltere, Rusya

The Basis of Ottoman Policies Towards England In The Aftermath Of Russo-Iranian Rapprochement In Crimean War (1853-1856)

Öz

Crimean War has several characteristics concerning the reasons for its
outbreak, course and consequences. The war seems to be the result of political
disputes between the Ottoman Empire and Russia. However, the developments
experienced during the outbreak of the conflict were a reflection of the
competition between the great powers of the era; Britain, France and Russia.
Because, the intense diplomatic negotiations and multi-faceted negotiations
that were conducted at the time demonstrated that each party assessed the issue
based on its own interests.

In the Crimean War, that started in an environment where such political
calculations and interests were in the focus, Britain and France that supported
the Ottoman Empire against Russia, acted in their own political interests. When
Russia realized this fact, it tried to form an alliance with Iran in order to
expand the battlefield, to further crush the Ottoman Empire and to intimidate
Britain in India in Asia. Iran Shah, who was understood to be under the Russian
influence during the time, signed an alliance agreement with Russia in the
autumn of 1853.

In this context, the stages of the alliance that Russia established with
Iran during the Crimean War (1853-1856) and its repercussions on the Ottoman
Empire will be the main topic of the present study. Furthermore, the attempts
of Britain, which was one of the most significant sides of the war, to disrupt
the alliance after recognizing the real objective of Russia will be examined.
In this framework, the intense diplomatic contacts that lasted during 1853 and
1854, Ottoman actions along with the British intentions and the British
influence on the Ottoman Empire and Iran will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Crimean War, Ottoman, Iran, Britain, Russia

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• BOA, A. AMD. 49/18.
• BOA, İradeler Dâhiliye, 292/18362.
• BOA, İradeler Hariciye, 112/5486.
• BOA, İradeler Hariciye, 110/5387.
• BOA, HR. MKT. 65/67.
• BOA, A. MKT. NZD. 108/55.
• BOA, A. AMD. 50/58.
• BOA, A. MKT. UM. 155/78.
• Tetkik Eserler ve Makaleler
• AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, C VII, Matbaʻa-i Osmanî, Dersaʻâdet 1309.
• __________________, Tezâkir 1-12, Yayınlayan Cavid Baysun, TTK, Ankara 1991.
• AKBULUT, İlhan, “160. Yıldönümünde Kırım Savaşı”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 208, Şubat 2014.
• AKSUN, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, C. III, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1994.
• ANDERSON, Matthew Smith, Doğu Sorunu 1774-1923 Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, çev. İdil Sezer, YKY yayınları, İstanbul 2010,
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), TTK, Ankara 1997.
• BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Komisyon, Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), Ankara, 2006.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C IV, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
• GENCER, Ali İhsan, “Tanzimat Fermanı’ndan (1839) 1876’ya Kadar Osmanlı İmparatorluğu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C XI, İstanbul 1989.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, V. Cüz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• KARADENİZ, Yılmaz, İran’da Sömürgecilik Mücadelesi Kaçar Hanedanı (1795-1925), Bakış Yayınları, İstanbul 2006.
• ____________, İran Tarihi 1700-1925, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi C. V, TTK, Ankara 1991.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşı’na Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919), TTK, Ankara 2011.
• MARTİN, Vanessa, “Social Networks and Border Conflicts. First Herat War, 1838-1841”, War &Piece in Qajar Persia, Edited by. Roxane Farmanfarmaian, New York 2008.
• NASIRÎ, Muhammed Rıza, Nâsıreddin Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri (1848-1896). Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1977.
• POOLE, Stanley Lane, Lord Stratford Canning’in Türkiye Anıları, çev. Can Yücel, Yurt Yayınları, Ankara 1988.
• SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK, Ankara 2011.
• SYKES, Percy M., A History of Persia, Volume, II, London, 1915.
• ŞAHİN, Hasan, “Kırım Harbi Esnasında Osmanlı-İran Münasebetleri”, Osmanlı, Cilt II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• ŞİROKORAD, A.B., Rusların Gözünden 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-Rus Savaşları: Kırım-Balkanlar-93 Harbi ve Sarıkamış, Selenge Yayınları, İstanbul 2009.
• TEMPERLEY, Harold, England and The Near East, The Crimea, Frank Cass Company, London, 1964.
• TÜRK, İbrahim Caner, Kırım Harbi Esnasında Osmanlı-İran Münasebetleri, Arı Sanat Yayınları, İstanbul, 2013.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye, C. I, TTK, Ankara 1987.
• ULUERLER, Sıtkı, “Osmanlı-İran Sınır Tespiti Tartışmalarında Kotur’un Yeri (1849-1852)”, Turkish Studies, Volume, 10/5, Spring 2015.
• __________, Osmanlı-İran sınır ve Aşiret (1800-1854), Sonçağ Yayınları, Ankara 2015.
• YEŞİLOT, Okan, “Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C 14, S 36, Erzurum 2008.