KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE GAYR-İ İSLAMİ İNANÇ UNSURLARININ KULLANIMI

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 165 - 188, 03.09.2020

Yusuf Babür

https://doi.org/10.18069/firatsbed.718030

Cited By: 5

Öz

Çok geniş fizikî ve kültürel coğrafyaya hükmetmiş olan Osmanlı İmparatorluğu’nun çatısı altında gelişen divan edebiyatının etkisi, bugün dahi hissedilmektedir. Divan şiirinde kullanılan mazmunlar, şairin hayal gücü ölçüsünde renkli olabilir. Divan şairlerinin büyük kısmı, bu noktada oldukça yaratıcı olabilmiştir. Divan şiirinde farklı dinlere ait inanç unsurlarının da mazmun olarak kullanıldığını görmek mümkündür. Bu kullanımlar hem şairin kültür birikimini hem de hayal gücünü göstermek bakımından dikkat çekicidir. İslam’ın haricindeki dinlere mensup kişiler, bu dinlere ait ibadet mekânları ve simgesel ögeler, her şairin kullandığı mazmunlar hâline gelmiştir. Divan şiirinin kuruluş döneminden Tanzimat dönemine kadar hemen her şairin bahsi geçen mazmunları kullandığını görmek mümkündür. Papazların beline bağladığı kuşak olan zünnarın bambaşka anlam ilintileriyle okuyucuya sunulduğuna şahit olunur. Sevgilinin siyah saçı, rengi ve âşıkları yoldan çıkarması sebebiyle kâfir ilan edilir. Gönül, içinde sadece put gibi sevgilinin aşkını barındırdığı için kilisedir. Bu gibi teşbihleri, şeyhülislamlık makamında bulunan bir şair dahi kaleme alabilmekte ve bu durum abes karşılanmamaktadır. Çalışma, bu mazmunların izahı ve örneklendirilmesiyle ilgilidir

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Mazmunlar, İslam Dışı İnanç Unsurları, Teşbih

Kaynakça

• AKKUŞ, M. (Haz.) (1993). Nef’î divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (Haz.) (2011). Şeref Hanım Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• AYAN, Hüseyin (Haz.) (2002). Nesîmî Hayatı Edebî Kişiliği Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara: TDK Yayınları.
• BABÜR, Yusuf (2013). “Şeyh-i San’an Kıssasına Dair”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall,509-516.
• BİCE, Hayati (2015). Hoca Ahmed Yesevi Divan-ı Hikmet, Ankara: TDV Yayınları.
• BİLKAN, Ali Fuat (Haz.) (1997). Nabi Divanı (II Cilt), İstanbul: MEB Yayınları.
• BİLTEKİN, Halit (Haz.) (2003). Şeyhi Divanı İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BOZKURT, Nebi (2011). “Tesbih”, DİA, XL, 529-532, Ankara: TDV Yayınları.
• DEMİRCİ, Kürşat (2011). “Tesbih”, DİA, XL, 532-533, Ankara: TDV Yayınları.
• DİNÇ, Reyhan (2010). XVIII. Yüzyıl Dîvân Şâiri Mehmed Sıdkî Esîf ve Dîvânı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DOĞAN, Muhammet Nur (Haz.) (2004). Fatih (Avni) Divanı ve Şerhi, İstanbul: Eminönü Belediyesi Yayınları.
• DOĞRU, Erdinç ve Kemal Çelik (2005). İbnü’l-Kelbî/Geçmişten Günümüze Putlar, Ankara: Fecr Yayınları.
• DÜŞÜNGEN, Beyza (Çev.) (1968). İbn al-Kalbî Putlar Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• ERASLAN, Kemal (Haz.) (1999). Mevlana Sekkâkî Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
• ERDEM, Sadık (Haz.) (2005). Neylî ve Dîvânı, Ankara: AKMB Yayınları.
• EREN, Abdullah (Haz.) (2014). Sıdkî Dîvânı-İnceleme ve Metin, Ankara: Altınpost Yayıncılık.
• EROL, Erdoğan (Haz.) (1994). Sükkerî Hayatı Edebî Kişiliği ve Divanı, Ankara: AKMB Yayınları.
• ERSOYLU, Halil (Haz.) (2013). Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
• ERTEM, Rekin (Haz.) (1995). Şeyhülislam Yahyâ Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• FELEK, Özgen (2007). Fehim-i Kadim Divanı’nın Tahlili, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (Haz.) (2004). Nedim Divanı, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• GÜÇ, Ahmet (2007). “Put”, DİA, XXXIV, 364-365, Ankara: TDV Yayınları.
• GÜNDÜZ, Şinasi (2003). “Mecusilik”, DİA, XXVIII, 279-282, Ankara: TDV Yayınları.
• GÜNYÜZ, Melike Erdem (2001). Ahmedi Divanı’nın Tahlili, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜRKAN, Salime Leyla (2003). “Manastır”, DİA, XXVII, 558-560, Ankara: TDV Yayınları.
• GÜRKAN, Salime Leyla (2008). “Ruhban”, DİA, XXXV, 204-205, Ankara: TDV Yayınları.
• GÜRTUNCA, M. Faruk (haz.) (2007). Ebû Cafer Muhammed Bin Cerirü’t-Taberî Tarih-i Taberî, IV Cilt. İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan (2013). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İPEKTEN, Haluk (Haz.) (1990). Nailî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa (Haz.) (1990). Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSPİRLİ, Serhan Alkan (Haz.) (2009). Divan-ı Verne (İnceleme-Metin), Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• KALÇO, Şebnem Çambel (2019). Manastırlı Salih Faik ve Divanı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KALKIŞIM, M. Muhsin (2013). Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAGÖZ, İsmail-vd. (2010). Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: DİB Yayınları.
• KARAKÖSE, Saadet (1994). Nevî-zâde Atayi Divanı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KASIR, Hasan Ali (Haz.) (1996). Esrar Dede Hayatı Edebi Kişiliği ve Divan’ının Karşılaştırmalı Metni, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KUFACI, Osman (2006). Adni Divanı ve Adni Divanında Benzetmeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KURNAZ, Cemal (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlili, İstanbul: MEB Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2011). Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), Ankara: TDK Yayınları.
• MENGİ, Mine (Haz.) (2014). Mesîhî Dîvânı, Ankara: AKMB Yayınları.
• Muhibbi Divanı (Matbu Nüsha) (1325). İstanbul: Dersaadet Matbaa-yı Amire.
• ONAY, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara: TDV Yayınları.
• ORHAN, Mehmet (2012). Benderli Cesari Divanı, Hayatı, Divanındaki Mazmunlar, Dini Tasavvufi Kavramlar ve İnsan, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat: Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZTÜRK, Mürsel ve Derya ÖRS (2009). Mütercim Asım Efendi Burhan-ı Katı, İstanbul: TDK Yayınları.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre (1995). Hamdullah Hamdî Divanı’nın Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PALA, İskender (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• PARLATIR, İsmail (Haz.) (2012). Fuzuli Türkçe Divan, Ankara: Akçağ Yayınları.
• RAHİMİ, Farhad (2011). Kavsi Divanı’nın Dil İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ŞAHİN, M. Süreyya (1993). “Çan”, DİA, VIII, 196-197, Ankara: TDV Yayınları.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H. (1996). “Haç”, DİA, XIV, 522-524, Ankara: TDV Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2015). Osmanlı Şiiri Kılavuzu Cilt I, İstanbul: Osedam Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihad (Haz.) (1992). Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihad (Haz.) (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihad (Çev.) (2016). Selimi (Yavuz Sultan Selim) Divanı, İstanbul: Kökler Yayınları.
• TATLIKATIK, Cihan (2020). İzzet Ali Paşa Divanı’nın Tahlili, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyonkocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TAVUKÇU, Orhan Kemal (1990). Dede Ömer Rûşenî Hayâtı Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkîdli Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TÜRKER, Yusuf (Terc.) (2010). Ragıb el-İsfahani Müfredat (Kur’an Kavramları Sözlüğü), İstanbul: Pınar Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• UZUN, Süreyya (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜST, Sibel (2011). Edirneli Nazmi Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜSTÜNER, Kaplan (2010). Enderunlu Hasan Yaver Divan (İnceleme, Metin, Çeviri, Dizin), Ankara: Birleşik Yayınları.
• YAVUZ, Yusuf Şevki (2013). “Zünnar”, DİA, XLIV, 572-573, Ankara: TDV Yayınları.
• YENİKALE, Ahmet (Haz.) (2011). Sünbülzade Vehbi Divanı, Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• YILMAZ, Ayşe (2010). Nûrî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanı ve Divanı’nın İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyonkocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YURDAGÜR, Metin (2011). “Tesbih”, DİA, XL, 527-527, Ankara: TDV Yayınları.
• ZÜLFE, Ömer (Haz.) (2016). Hecrî Kara Çelebi Muhyiddin Mehmed Divanı, Ankara: TDK Yayınları.