17. YÜZYILIN SONLARINDA KONYA’DA BAKIR PARA (MANKUR) KULLANIMI VE TEDAVÜLDEN KALDIRILMASIYLA ORTAYA ÇIKAN PROBLEMLER (1688-1691)

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 541 - 551, 20.01.2021

Sevda Danık , Enver Çakar

https://doi.org/10.18069/firatsbed.784725

Öz

Günlük alışverişlerde düşük fiyatlı maddeleri alırken akçenin çok yüksek kalması, Osmanlılarda eskiden beri ufaklık olarak bakır sikkelerin piyasaya sürülmesine neden olmuştur. Mankur olarak adlandırılan bu sikkeler için resmi vesikalarda “pul”, “mangur”, “mangır”, “fels” ve “fülus” isimleri de kullanılmıştır.

1688 yılında darp edilen ve 1691’de tedavülden kaldırılan mankur, ilk Osmanlı bakır sikkelerinden farklı bir özellik taşımaktadır. Bu dönemde darp edilen mankur ufak para ihtiyacı için değil, para ihtiyacı için darp edilmiştir. Önceleri iki mankur bir akçeye rayiç sayılırken, halkın fazla itibar göstermesi üzerine bir mankur bir akçeye rayiç sayılmıştır. Yani değersiz bir maden olan bakır ile değerli bir maden olan gümüş eş değer kabul edilmiştir. Bu durum herkesin alışverişini gümüş para ile yapmak istemesine ve mankurun itibardan düşmesine sebep olmuştur. Mankur büyük problemlere sebep olunca yoğun kalpazanlık faaliyetleri gerekçe gösterilerek tedavülden kaldırılmıştır.

Bu çalışmada, 1683 Viyana mağlubiyetinden sonra Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya’dan oluşan “Kutsal İttifak” devletleri ile savaşmak zorunda kalan Osmanlı Devleti’nin para yokluğuna bir çare bulmak için 1688’de başvurduğu tedbirlerden biri olan mankur (bakır para) darbı ve Konya’da kullanımı incelenmiş; mankur darbının nedenleri, tedavülü ve tedavülden kaldırılması ile Konya’da kullanımı ve sebep olduğu olaylar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mankur, bakır para, Konya, kalpazanlık

The Problems That Arose As A Result of The Use of Copper Coin (Mankur) in Konya At The End of The 17th Century And Its Removal From Circulation (1688-1691)

Öz

The fact that akçe (mite) had a high value when people were buying low priced goods during their daily shopping caused the introduction of copper coins to the market which were known as ufaklık (little value money) by the Ottomans. These coins which were known as mankur were also called “pul”, “mangur”, “mangır”, “fels”, and “fülus”. 

Mankur which was minted in 1688 and demonetized in 1691 has a different characteristic from the first Ottoman copper coins. The mankur minted in this era was not minted for buying little valued goods but for normal needs for money. At first, two mankurs were equal to one akçe (mite), but when it became popular later on one mankur became equal to one akçe. That is to say, the less value copper had gained value and became equal to a more valued silver coin. This situation caused everybody to do their shopping with silver coins and this caused the copper coin to lose value. When Mankur caused big problems, it was demonetized by reason of forgery. 

In this study, the minting of mankur (copper coin) and its usage in Konya has been examined when the Ottomans had to fight against the “Holly Alliance” states which were made up of Austria, Poland, Venice, and Russia after the defeat of Vienna in 1683. During this time, the Ottomans had minted mankur in order to find a solution for the problem of money scarcity in 1688; and the reasons for minting mankur, its circulation and demonetization, and its usage in Konya are dwelled on together with the outcomes that it had caused. 

Anahtar Kelimeler

Mankur, Copper coins, Konya, Forgery

Kaynakça

• ÇELİK, Reşat, 99 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (1-90), (Bitlis Eren Üniversitesi/Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bitlis, 2015.
• TAN, Mehmet Ali, 99 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (91-180), (Bitlis Eren Üniversitesi/Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bitlis, 2015.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), (Yayına Hazırlayan: Abdülkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000
• DEFTERDAR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (Hazırlayan: Abdülkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995
• RAŞİD MEHMED EFENDİ VE ÇELEBİZÂDE İSMAÎL ÂSIM EFENDİ, Târîh-i Râşid ve Zeyli I (1071-1114/1660-1703), (Hazırlayanlar: Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır vd.), Klasik Yayınları, İstanbul, 2013.
• SİLAHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695), (Hazırlayan: Nazire Karaçay Türkal), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2012.
• ŞEM’DÂNÎZÂDE FINDIKLILI SÜLEYMAN EFENDİ, Şem’dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi’nin Mür’i’t-tevârîh Adlı Eserinin (180B-345A) Tahlil ve Tenkidi Metni, (Hazırlayan: Mustafa Öksüz), (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2009.
• AKSUN, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi: Osmanlı Devleti’nin Tahlili, Tenkidli Siyasi Tarihi, c. 2, Ötüken Neşriyat A. Ş., İstanbul, 1994.
• ÇİÇEK, Kemal, “II. Viyana Kuşatması ve Avrupa’dan Dönüş (1683-1703), c. 9, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 746-764.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Süleyman II”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 38, İstanbul, 2010
• ÖZCAN, Ruhi, 17. Yüzyılda Konya’da Mülk Satışları ve Fiyatlar (1640-1665), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Konya, 1993.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, Bir Asırlık Osmanlı Para Tarihi 1640-1740, Doçentlik Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1965.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1958.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Osmanlı Para Tarihinde Dünya Para ve Maden Hareketinin Yeri (1300-1750)”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi: 1978 Özel Sayısı, Ankara, 1978, s. 1-97.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, Türkiye İktisat Tarihi (Giriş-Bazı Kurum ve Kavramlar), Menteş Kitabevi, İstanbul, 1989.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, 5. Baskı, c. III/I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.