MURAT HÖYÜK ERKEN TUNÇ ÇAĞI HAYVAN FİGÜRİNLERİ

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 2, 567 - 582, 20.05.2021

Abdulkadir Özdemir

https://doi.org/10.18069/firatsbed.865423

Cited By: 3

Öz

Bu çalışma, Bingöl İli Solhan İlçesi, Murat Nehri kenarında yer alan Murat Höyük’te 2019 yılında yapılan kurtarma kazısı sonucunda ele geçen pişmiş toprak (kil) hayvan figürinlerini tanıtmaktadır. İsmini içerisinde yer aldığı Murat Köyü’nden alan höyük, Bingöl’ün ilk sistemli arkeolojik kazısıdır. Höyük, Aşağı Kaleköy Barajı su tutma havzası içerisindedir ve bu nedenle Elazığ Müzesi Müdürlüğü tarafından 2018 yılında tescillenmiştir. Elazığ Müzesi Müdürlüğü kazı başkanlığında ve bilimsel bir heyet tarafından 2019 yılında kurtarma kazısı çalışmaları yapılarak tamamlanmıştır. 2019 yılında tamamlanan arkeolojik kazılar sonucunda höyükte 4 kültür tabakası tespit edilmiştir. Murat Höyük’ten ele geçen ve çalışmaya konu olan hayvan figürinleri Erken Tunç Çağı III’e tarihlendirilmektedir. Anadolu arkeolojik materyal kültüründe ele geçen hayvan figürinleri pişmiş toprak (kil), metal ve taş olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gruplar içerisinde Murat Höyük figürinleri pişmiş toprağa dâhildir. Çalışmalarda 9 adet hayvan figürini ortaya çıkarılmıştır. Tamamı el yapımı olan bu figürinlerin 7 tanesi boğa, 2 tanesi koç/koyun betimlemelidir. Figürinlerin tamamı kısmi kırıklara sahiptir. Yüz detayları oldukça deforme olmuştur. Ayakları kırık olsa da ayakta durur pozisyonda işlenmişlerdir. Boynuz ve kuyruk detayları görülmektedir. Anatomik yapısı ile güçlü vücut yapılarına sahiptirler. Murat Höyük’te pişmiş toprak (kil) tekerlekler de ele geçmiştir. Bazı hayvan figürinlerinin avluda tekerlekler ile birlikte ele geçmesi, bunların boğa/öküzler tarafından çekilen kağnı türü veya dört tekerlekli vagon şeklindeki oyuncak olarak kullanılan minyatür arabaların parçası olabileceğini düşündürmektedir. Murat Höyük’te ele geçen hayvan figürinlerinin, Doğu Anadolu Erken Tunç Çağı toplumlarının sanat, ritüel ve inanç sistemlerinin anlaşılmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken Tunç Çağı, Figürinler, Hayvan Figürinleri, Murat Höyük, Bingöl, Doğu Anadolu

Animal Figurines During the Early Bronze Age of Murat Höyük

Öz

This study presents a group of terracotta animal figurines found in 2019 at Murat Höyük excavations. Murat Höyük lies on the bank of the Murat River in Solhan district of Bingöl province, nearby Murat village (its namesake), and it is the first systematically excavated archaeological site in Bingöl. The mound is located in the reservoir of the Aşağı Kaleköy Dam, so it was registered as a threatened archaeological site in 2018 and salvage excavations were initiated and completed in 2019 by a team of specialists under the directorship of Elazığ Museum, prior to its inundation. Excavations documented four main settlement phases. Zoomorphic figurines presented in this study come from the EBA III level. In Anatolia, the known repertoire of zoomorphic figurines includes examples made of baked clay (terracotta), metal and stone. Murat Höyük animal figurines are all made of clay and formed by hand. Nine animal figurines were found at the site, seven of which depict bulls and two depict ram/sheep. All figurines are partially broken, and facial details are abraded. Although legs are also broken, preserved stumps show that they were depicted in standing position. Horns and tails are easily distinguishable. The animals have a robust body form. Terracotta wheels were also discovered at Murat Höyük. Some of the animal figurines were found in the same courtyard as the wheels, suggesting that they may have belonged to terracotta models of two-wheeled tumbler carts or four-wheeled wagons drawn by bulls/oxen. Animal figurines found in Murat Höyük provide new datasets for our understanding of art, rituals and belief systems of the Early Bronze Age communities in Eastern Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Early Bronze Age, Figürines, Animal Figürines, Murat Höyük, Bingöl, Eastern Anatolia

Kaynakça

• Arık, R. O. (1937). Les Fouilles D'Alaca Höyük: Entreprises par la Societe D'Histoire Turque, Rapport Preliminaire sur les Travaux en 1935. Publications de la Societe D’historie Turque V.Serie-No 1, Ankara.
• Aydıngün, Ş. G. (2006). Tunç Çağı’nın Gizemli Kadınları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayten, E. G. (2019). Animal Figurines During the Early Bronza Age of Anatolia: the case of Koçumbeli. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Bilge, E. (2009). Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Tunç Çağı’na ait Figürinler. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Çambel, H. ve Braidwood, R. (1980). Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çevik, Ö. (2007). The Emergence of Different Social Systems in Early Bronze Age Anatolia: Urbanisation Versus Centralisation. Anatolian Studies, 57, 131-140.
• Deniz, S. M. ve Ay, E. (2006). Küllüoba'da Bulunmuş Olan Pişmiş Toprak Figürinlerinden Birkaç Örnek. E. Özgen ve diğerleri (Ed.), Hayat Erkanal'a Armağan: Kültürlerin Yansıması içinde (90-94. ss.). İstanbul.
• Duru, R. (1979). Değirmentepe Höyüğü Kazısı, 1973. Keban Projesi 1973 Çalışmaları içinde (Metin: 13-24. ss. Levha: 1-6). ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri I, No:6, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ertem, H. (1982). Keban Projesi Han İbrahim Şah Kazısı 1970-1971. ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri III, No:3, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Esin, U. (1982). Tepecik Kazısı, 1974. Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları içinde (Metin: 71-118. ss. Levha: 53-78). ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri I, No:7, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Halilov, T. (2013). Nahçivan’daki Erken Tunç Çağı Yerleşimlerde Bulunmuş Kil Hayvan Figürinleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt:2, Sayı:3, 1-10.
• Hauptmann, H. (1979). Norşuntepe Kazıları, 1973. Keban Projesi 1973 Çalışmaları içinde (Metin: 43-78. ss. Levha: 16-45). ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri I, No:6, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hauptmann, H. (2007). Nevali Çori ve Urfa Bölgesinde Neolitik Dönem. M. Özdoğan ve N. Başgelen, (Ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular içinde (131-164. ss.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Hodder, I. (2006). Figürinler Hakkında Düşünmek. Tunç Çağı’nın Gizemli Kadınları içinde (7-10. ss.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Işıklı, M. (2019). Erzurum Ovası Alaybeyi Höyüğü Kalkolitik ve Erken Tunç Çağ Tabakaları. G. Altunkaynak (Ed.), Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovası’nda Yeni Bir Keşif Alaybeyi Höyük içinde (139-182. ss.). Ankara: Bilgin Kültür Yayınları.
• Karul, N., Kozbe, G. ve Yavuzkır, A. (2017). Şanlıurfa Müzesi Arkeolojik Eser Kataloğu. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa Müzesi, Şanlıurfa.
• Korfmann, M. (1979). Demircihöyük. Ist. Mitt. 29, 9-47.
• Koşay, H. Z. (1934). Ahlatlıbel Hafriyatı. Türk Tarih, Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, II: 3-100.
• Koşay, H. Z. (1976a). Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970. ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri III, No: I, Ankara.
• Koşay, H.Z. (1976b). Yeniköy Höyüğü Kazısı, 1972. Keban Projesi 1972 Çalışmaları içinde (Metin: 175-192. ss. Levha: 100-119). ODTÜ, Keban Projesi Yayınları, Seri I, No:5, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lewis-Williams, J. D. (2014). The Mind in the Cave: Consciousness and the Origins of Art. NY: Thames & Hudson.
• Littauer, M. A. ve Crouwel, J. H. (1974). Terracotta Models as Evidence for vehicles with Tilts in the Ancient Near East. Proceedings of the Prehistoric Society, 40, 20-36.
• Littauer, M. A. ve Crouwel, J. H. (1990). A Terracott a Wagon Model from Syria in Oxford. Levant, 22(1), 160-162.
• Lloyd, S. ve Mellart, J. (1962). Beycesultan I, The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. London.
• Mellink, M. J. (1970). Excavations at Karataş-Semahöyük and Elmalı, Lycia, 1969. AJA 74, 245-253.
• Morales, V. B. (1990). Figurines and Other Clay Objects from Sarab and Çayönü. Oriental Institute Communications 25: 57-88.
• Morsch, M. G. F. (2002). Magic Figurines? Some Remarks about the Clay Objects of Nevalı Çori. H. G. K. Gebel, B. D. Hermansen ve J. C. Hoffmann (Ed.), Magic practices and ritual in the Near Eastern Neolithic içinde (145-162. ss.). Berlin.
• Otte, M., Yalçınkaya, I., Leotard, J. M., Kartal, M., Bar-Yosef, O., Kozlowski, J. ve Marshack, A. (1995). The Epi-Palaeolithic of Öküzini cave (SW Anatolia) and its mobiliary art. Antiquity, 69(266), 931-944.
• Oybak Dönmez, E. (2021). Murat Höyük Arkeobotanik Veriler-Tahıl Bereketi. A. Özdemir, Z. Kılınç, E. Demir (Ed.), Erken Tunç Çağı’nda Murat Höyük içinde (Yayın Aşamasında).
• Özdemir, A. ve Çınar, A. D. (2021). Early Bronze Age Terracotta Wheels from Murat Höyük. O. Dumankaya (Ed.), Arkeolojide Küçük Buluntular: Pişmiş̧ Toprak, Metal, Kemik, Cam ve Taş Eserler (Baskıda), Ankara.
• Özdemir, A. (2020). Murat Höyük 2019 Excavation : A Preliminary Report. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (51), 272-287.
• Özdemir, [Ayşe]. ve Özdemir, A. (2020). Murat Höyük’ten Bir Çeç Damga Mühür. TÜBA-KED, 22, 131-139.
• Özdemir, A. ve Mutlu, S. (2020). Murat Höyük Erken Tunç Çağı Antropomorfik Figürinleri. TÜBA-AR 27, 95-112.
• Özdemir, A., Kılınç, Z. ve Ağtaş, Y. (2020). Aşağı Kaleköy Barajı Projesi/Murat Tepe 2018 Yılı Kurtarma Kazısı. Kazı Sonuçlan Toplantısı 41/1, 1-14.
• Özdoğan, M. (2002a). İlk Adımlar Paleolitik Çağ. N. Karul, (Ed.). Arkeoatlas 1, 46-57.
• Özdoğan, M. (2002b). Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ. N. Karul, (Ed.). Arkeoatlas 1, 66-83.
• Özdoğan, M. (2007). Bazı Genellemeler-Öngörüler. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular içinde (441-458. ss.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özdoğan, M. ve Parzinger, H. (2012). Die frühbronzezeitliche Siedlung von Kanlıgeçit bei Kırklareli: Ostthrakien während des 3. Jahrtausends v. Chr. im Spannungsfeld von anatolischer und balkanischer Kulturentwicklung. Studien im Thrakien-Marmara-Raum Band 3, Archäologie in Eurasien 27, Deutsches Archaäologisches Institut Eurasien-Abteilung, Verlag Philipp von Zabern, Darmstadt.
• Özdoğan, A. (2007). Çayönü. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular içinde (57-97. ss.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özgüç, T. ve Akok, M. (1958). Horoztepe, Eski Tunç Devri Mezarlığı ve İskân Yeri. Horoztepe, an Early Bronze Age Settlement and Cemetery. Ankara.
• Özkaya, V., Coşkun, A. ve Soyukaya, N. (2013). Körtik Tepe: Uygarlığın Diyarbakır'daki İlk Adımları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Piggott, S. (1968). The Beginnings of Wheeled Transport. Scientific American, 219, 82-93.
• Piggott, S. (1969). The Earliest Wheeled Vehicles and the Caucasian Evidence. Proceedings of the Prehistoric Society, 34, 266-318.
• Pullen, Daniel J. (1992). Ox and Plow in the Early Bronze Age Aegean. American Journal of Archaeology, Vol. 96, No: 1, 45–54.
• Renfrew, C. (1972). The Emergence of Civilisation: The Cyclades and the Aegean in the Third Millennium B.C. London.
• Sagona, A. ve Zimansky, P. (2015). Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri MÖ 1.000.000-550. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Schliemann, H. (1976). Ilios the City and Country of the Trojans. USA.
• Schmidt, K. (2007). Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe: En Eski Tapınağı Yapanlar (R. Aslan Trans.). İstanbul.
• Schmidt, K. (2002). Norşuntepe Kıleinfunde II, Artefakte aus Felsgestein, Knochen und Geweih, Ton, Metall und Glas. Verlag Philip von Zabern, Mainz am Rhein.
• Sözen, Ö. (1999). Batı Anadolu’nun MÖ III. ve II. Bin’e ait Pişmiş Toprak Figürinleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tekin, H. (2017). Hakemi Use’den Bir ‘Pintadera’. S. Özkan, H. Hüryılmaz ve A. Türker (Ed.), Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan içinde (231-238. ss). İzmir: Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi Müdürlüğü.
• Tezcan, B. (1966). 1964 Koçumbeli Kazısı. Koçumbeli village excavation 1964. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Topbaş, A., Efe, T. ve İlaslı, A. (1998). Salvage excavations of the Afyon archaeological museum, part 2: the settlement of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age cemetery of Kaklık Mevkii. Anatolia Antiqua, 6, 21-94.
• Tümer, H. (2017). Van-Hakkari Dağlık Bölgesi Kaya Resimleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Türktüzün, M., Ünan, S. ve Ünal S. (2014). Çiledir Höyük Erken Tunç Çağı II Bulguları. TÜBA-AR 17,49-72. Von der Osten, H. H. (1937). Researches in Anatolia 7. The Alishar Hüyük Seasons of 1930-1932, Part 1. The University of Chicago Press.
• Warner, J. L. (1994). Elmalı-Karataş II: The Early Bronze Age Village of Karataş. Oxford.
• Yücel, Ç. (2017). Şanlıurfa Müzesinden Bir Grup Hayvan Biçimli Pişmiş Toprak Figürin. Sosyal Bilimler Dergisi, 4(18), 149-171.