NEOLİTİK DÖNEM ÖLÜM RİTÜELLERİNDE MASKE

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 2, 1041 - 1054, 20.05.2021

Muammer Özdemir Yüksel Arslantaş

https://doi.org/10.18069/firatsbed.870365

Öz

En eski devirlerden günümüze kadar insanın yaşam serüveninde, ekonomik, sosyal ve siyasi uygulamalar olduğu gibi inançla alakalı uygulamalar da görülebilmektedir. Bu uygulamalar arasında ölüm ritüelleri oldukça önemlidir. Ölen yakınları için seçilmiş kişilerin önderliğinde, belirli düzen içerisinde organize edilen ölüm ritüelleri içerisinde kullanılan ritüel nesnelerinden biri de maskelerdir. Bu çalışmada maskenin işlevselliği ve farklı kullanım sahaları işlenecektir. Neolitik dönemde çok sık kullanılan bu maskelerin Paleolitik dönemdeki öncül örnekleri, günümüz yerli kabilelerdeki maskelerin özellikleri, Şamanizm’de kullanımı, Anadolu ve Yakındoğu Neolitiğindeki önemli görülen maske örnekleri verilerek sembolik anlamda maskenin ve kullanımının önemi anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca taş ve kilden yapılmış maskelerin yanı sıra kaya ve mağara resimlerinde, çömlek parçalarına işlenen maskeli insan/ şaman motifleri de değerlendirilerek ritüellerdeki kullanımı hakkında bazı öngörüler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Neolitik, Ritüel, Maskenin Kullanımı, Anadolu, Yakındoğu

Use of The Mask in the Neolıtıc Perıod Death Rıtuals

Öz

From the earliest ages to the present, economic, social, and political practices, as well as faith-related practices can be seen in the adventure of human life. Among these practices, death rituals are quite important. Masks are one of the ritual objects that are used in the death rituals organized in a certain order under the leadership of a selected individual. In this study, the functionality and different usage areas of the mask will be processed . Examples of these masks, which were used very frequently in the Neolithic period, the features of masks in today's indigenous tribes, the use of masks in Shamanism, the importance of the mask and its use in symbolic terms were tried to be explained by giving examples of masks seen as important in Anatolia and Near East Neolithic. In addition to masks made of stone and clay, some predictions about its use in rituals were presented by evaluating masked human/shaman motifs embroidered on pottery fragments in rock and cave paintings.

Anahtar Kelimeler

Neolithic, Rıtual, Use of Mask, Anatolian, Neareast

Kaynakça

• ARLETTE, Leroi-Gourhan, “The Flowers Found with Shanidar IV: a Neanderthal Burial in Iraq,” Science Vol.190, 1975, Issue 4214.
• BAĞCI, Atilla, “Şamanizm İnancında Ritüel Maskeleri ve Gömü Maskeleri” , Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.46, Ankara,2018.
• BRUHL, Lucıen Levy , İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler, Ankara,2016.
• BALDİCK, Julian, Hayvan ve Şaman, İstanbul,2011.
• BİENERT, Hans-Dieter, “The Er- Ram Stone Mask At The Palestine Exploration Fund, London” , Oxford Journal Of Archaeology 9(3) 1990.
• BONOGOFSKY, Mıchelle, “Neolitik Kafatası Kültü” ,Aktüel Arkeoloji, S.63, Mayıs- Haziran 2018.
• BONTADİ, Jarno – BERNABEİ, Mauro, “Insıde The Dogon Masks: The Selectıon Of Woods For Rıtual Objects” , IAWA Journal 37 (1), 2016.
• CAMPBELL, Joseph ,İlkel Mitoloji-Tanrının Maskeleri I-,İstanbul,2016.
• CARTER, Elizabeth, “On Human and Animal Sacrifice in the Late Neolithic at Domuztepe”. In: A. Porter & G. Schwartz eds. Sacred Killing: Human and Animal Sacrifice in the Ancient Near East. Winona Lake: Eisenbrauns, 2012.
• COLLİNS, Andrew, Göbekli Tepe ve Tanrıların Doğuşu, İstanbul, 2016.
• ÇELİK, Bahattin, “An Early Neolithic Settlement in the Center of Şanlıurfa, Turkey”, Neolithics 2-3/00, 4-6, 2000.
• DAVİS, James C. İnsanın Hikayesi,İstanbul, 2009.
• DEMİRCİOĞLU, Zeynep “İletişim Sürecinde Amaç ve Niyeti Farklılaştıran Egemen Bir Öge Olarak Maske” , Atatürk İletişim Dergisi Sayı 8 , Ocak 2015.
• DİETRİCH, Oliver- DİETRİCH Laura- NOTROFF, Jens,“A Clay Mask Depiction from Göbekli Tepe” , Neo-Lithics 18- The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research.
• DİETRİCH, Oliver- NOTROFF, Jens- DİETRİCH, Laura , “Masks and masquerade in the Early Neolithic: a view from Upper Mesopotamia”, Time and Mind”, The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture , 11:1.
• DİETRİCH, Oliver- NOTROFF, Jens- DİETRİCH, Laura, “Behind The Mask: Early Neolithic Miniature Masks (And One Larger-Than-Life Example) From Göbekli Tepe (And Beyond)”, The Ancient Near EastToday, September, 2018, Vol.6, No.9.
• ELİADE, Mircea, Kutsal ve Kutsal- Dışı, İstanbul,2019.
• ELİADE, Mircea, Mitlerin Özellikleri, İstanbul,2001.
• ELİADE, Mircea, Şamanizm, Çev. İsmet Berkan, Ankara,1999.
• GARFİNKEL, Yosef, “Dancing and the Beginning of Art Scenes in the Early Village Communities of the Near East and Southeast Europe” , Cambridge Archaeological Journal, 8:2 (1998).
• GROSMAN, Leore, Ovadia, Ahiad, and Bogdanovsky, Alexander “Neolithic Masks in a Digital World” , Faceto Face The Oldest Masks in the World , Edt. Debby Hershman, Jerusselam, 2014.
• HALİS, Göktuğ, Simge Bilim Perspektifinden Göbeklitepe Tapınakları,İstanbul,2016.
• HARİRİ, Yuval Noah Hayvanlardan Tanrılara- Sapiens, İstanbul,2018.
• HAUPTMANN, Harald, “ Nevali Çori ve Urfa Bölgesinde Neolitik Dönem- Genel Bir Bakış- ” , Türkiye’de Neolitik Dönem- Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Edt. Mehmet Özdoğan- Nezih Başgelen, C.1, İstanbul,2007.
• HOPPAL, Mihaly, Şamanlar ve Semboller- Kaya Resmi ve Göstergebilim-, İstanbul, 2020.
• INSOLL, Tımothy, Archaeology, Rıtual, Religion, London,2004.