KIRGIZ TÜRKÇESİNDE ÇATI BİÇİMBİRİMLERİNİ ALMIŞ EYLEMLERİN SÖZLÜKSELLEŞMESİ

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 2, 1121 - 1130, 20.05.2021

Mehmet Özeren

https://doi.org/10.18069/firatsbed.906919

Cited By: 3

Öz

Sözlükselleşme; geniş anlamda sözcüklerin veya eklerin diğer eklerle ya da birlikte kullanıldığı diğer sözcüklerle anlamsal farklılıklara uğrayarak ayrı ve farklı bir anlamı işaretlemesi, kodlaması sonucunda sözlük birimi hâline gelmesidir. Sözlükselleşmenin bir türü olan biçimbirimsel sözlükselleşme ise, biçimbilgisel donuklaşma, değişme, örnekseme, ekleme, sözcükbirimsel sınıfa geçme, dilbilgiselleşme, eksiltme vb. yollarla gerçekleşmektedir. Bu tür sözlükselleşme, biçimbilgisel açıdan şeffaf görünen, yapısal açıdan çözümlenebilir olan ancak donuklaşmış olan yapılar olarak değerlendirilmektedir. Çatı biçimbirimlerini alan eylemlerin sözlükselleşmesi de bu türden bir sözlükselleşmedir. Çünkü çatı eki alan yapılara eşzamanlı bakıldığında çözümlenebilirliklerinin yüksek, yapıyı oluşturan unsurların anlam açısından şeffaf olduğu görülmektedir. Ancak yine de çatı biçimbirimi almış eylemlerin bir kısmı metaforik olarak farklı anlamı işaretlediklerinden sözlük içerisinde ayrı bir birim olarak yer almaktadır.
Bu çalışmada, Kırgız Türkçesi yazı dilinden yola çıkarak çatı biçimbirimlerini almış ve sözlükselleşmiş eylemler tespit edilecek ve bu tür eylemlerin ne şekilde sözlükselleştikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sözlükselleşme, Çatı Biçimbirim, Kırgız Türkçesi, Anlam

Lexicalization of Verbs that Have Taken Voice-Morphemes in Kyrgyz Turkish

Öz

In its broad sense, lexicalization is a linguistic event in which words or suffixes become a lexical unit as a result of marking and coding a separate and different meaning by undergoing semantic differences with other affixes or other words used together. Morphological lexicalization which is a kind of lexicalization is occurred by morphological fossilation, changing, analogy, adding suffix, joining, moving to the lexical class, grammaticalization, shortening etc. This type of lexicalization is considered as structures that appear morphologically transparent, structurally resolvable but become fossilized. Lexicalization of verbs that have taken voice-morphemes is also such a lexicalization. Because when looking at the structures with voice-morpheme simultaneously, it is seen that their resolution is high and the elements that make up the structure are transparent in terms of meaning. However, some of the verbs that have taken voice-morpheme metaphorically mark different meanings, so they take place as a separate unit in the dictionary.
In this study, based on the written language of Kyrgyz Turkish, the lexicalized verbs that have taken the voice-morphemes will be determined and how such verbs were lexicalized will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Lexicalization, Voice-Morpheme, Kyrgyz Turkic, Meaning

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2014) Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme. Edebiyat Fakültesi Dergisi. C: 31, S: 2, 13-29.
• Aksoy, T. S. (2020). Çatı Biçimbirimlerini Almış Eylemlerin Sözlükselleşmesi: Tuva Türkçesi Örneği. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, s. 66-82 (DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.1.5)
• Aydemir, İ. A. (2015). Tuvacada Sözlükselleşmiş Zarf-Fiilli Yapılar. Türkbilig, Sayı 30, s. 223-230.
• Bacanlı, E. (2014) Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bozkurt, F. (2016). Sözlükselleşme. I. ve II. Uluslararası Sözlük Bilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (3-4 Kasım 2015 İstanbul), (Hazırlayan: Hayati Develi, Mehmet Gürlek) 3. Cilt, s. 109-118.
• Hohenhaus, P. (2005). Handbook of Word-Formation. Lexicalization and Institutionalization (Edt. Pavol Štekauer and Rochelle Lieber). Studies in Natural Language and Linguistic Theory, Volume 64, pp 353-373.
• Kozan, O. (2020). Проблема морфонологической лексикализации в современном русском языке (Çağdaş Rus dilinde morfonolojik sözlükselleşme sorunu) RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2020.20, s. 655-669.
• Lehmann, C. (2002) New Reflections on Grammaticalization and Lexicalization. New Reflections on Grammaticalization (Edt. I. WISCHER, G. DIEWALD). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, 1-18.
• Lipka, L., HANDL, S., FALKNER, W. (2004) Lexicalization and Institutionalization. The State of the Art in 2004. pp 2-19.
• Lubimov, K. (1963) Çağdaş Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Ekler. Türk Dili Dergisi. S: 147 (Aralık 1963), 150-155.
• Sarı, İ. (2015) Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Sebzecioğlu, T. (2013) Anlık Oluşum ve Türkçe Anlık Sözcüklerin Oluşum Süreçleri Üzerine Bir Betimleme. Dil ve Edebiyat Dergisi. 10/3, 17-47.
• Ахманова, О. (1966). Словарь лингвистических терминов. Москва: Советская энциклопедия.