Graphite Slipped Ceramics in the Karaz Culture from 2021 Excavation Works at Pulur Hoyuk (Erzurum)

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 1, 33 - 45, 19.01.2023

Rabia Akarsu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1191007

Cited By: 1

Öz

The subject of this article is the “graphite slipped ceramics”, which were unearthed during the excavations at Pulur Höyük restarted after many years in 2021 and should be considered as a separate group among the Karaz-Early Transcaucasian culture ceramics. Although there are many scientific publications on the Karaz culture, the graphite slipped ceramic ware is not mentioned much in these publications. In the absence of analytical study, the mentioned ceramic group can be considered mostly as glossy black slipped ware or mica slipped ware. Whether the shine on the ceramic surface is achieved by burnishing or by a mineral such as mica and graphite can only be revealed by analytical studies. Micro Raman Spectroscopy, X-Ray Photoelectron Spectroscopy (XPS) and X-Ray Fluorescence Spectroscopy (XRF) analyzes were performed on 2 samples from the ceramic group discussed in the article. The aim of the article is to draw attention to this ware group, which has not been discussed before, in the Erzurum-Kars Plateau, which has an important position in the spread of Karaz culture, and to announce it to the scientific world. The article will focus on the geological structure of the research area and the graphite mineral, the archaeological findings related to graphite, the 2021 excavations at Pulur Höyük and the graphite slipped ceramics unearthed here.

Anahtar Kelimeler

Karaz Culture, Eastern Anatolia Region, Pulur Hoyuk, Ceramic, Graphite

PULUR HÖYÜK’TE (ERZURUM) 2021 YILI KAZI ÇALIŞMALARINDA ELE GEÇEN KARAZ KÜLTÜRÜNE AİT GRAFİT ASTARLI SERAMİKLER

Öz

Bu makalenin konusunu, Pulur Höyük'te 2021 yılında yıllar sonra yeniden başlayan kazı çalışmalarında açığa çıkarılan ve Karaz-Erken Transkafkasya kültürü seramikleri içinde ayrı bir mal grubu olarak değerlendirilmesi gereken “grafit astarlı seramikler” oluşturmaktadır. Karaz kültürü ile ilgili çok sayıda bilimsel yayın olmasına karşın, grafit astarlı seramik mal grubundan bu yayınlarda çok fazla bahsedilmemektedir. Söz konusu seramik grubu, analitik çalışma eksikliğinde görüntü itibariyle daha çok parlak siyah astarlı mallar veya mika astarlı mallar olarak ele alınabilmektedir. Seramik yüzeyindeki parlaklığın açkılama ile mi yoksa mika, grafit gibi bir mineral aracılığıyla mı sağlandığı ancak analitik çalışmalarla ortaya konabilmektedir. Makale kapsamında ele alınan seramik grubundan 2 örnek üzerinde Mikro Raman Spektroskopi, X-Işını Fotoelektron Spektroskopi (XPS) ve X-Işınları Floresan Spektroskopisi (XRF) analizleri gerçekleştirilmiştir. Makalenin amacı, Karaz kültürünün yayılım sahası içinde önemli bir konuma sahip Erzurum-Kars Platosu’nda daha önce ayrıca üzerinde durulmamış bu mal grubuna dikkati çekmek ve bilim dünyasına duyurmaktır. Makalede araştırma sahasının jeolojik yapısı ve grafit minerali, arkeolojik açıdan grafit ile ilgili bulgular, Pulur Höyük 2021 yılı kazı çalışmaları ve burada ortaya çıkarılan grafit astarlı seramikler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karaz Kültürü, Doğu Anadolu Bölgesi, Pulur Höyük, Seramik, Grafit

Kaynakça

• Arsebük, G. (1974). Koyu yüzlü açkılı ve Karaz türü çanak çömlek arasındaki ilişkiler sorunu Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Arsebük, G. (1979). Altınova’da (Elazığ) koyu yüzlü açkılı ve Karaz türü çanak çömlek arasındaki ilişkiler. VIII. Türk Tarih Kongresi. Türk Tarih Kurumu Yayınları. 81-92.
• Arsebük, G. (1986). Altınova’da (Elazığ) başlangıcından İlk Tunç Çağın sonuna kadar kültür silsilesi ve sosyal tabakalanma sorunu. IX. Türk Tarih Kongresi. Türk Tarih Kurumu Yayınları. 67-72.
• Atalay, İ. (1978). Erzurum Ovası ve çevresinin jeolojisi ve jeomorfolojisi. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Burney, C. ve Lang, D. M. (1972). The peoples of the hills: Ancient Ararat and Caucasus. Praeger Publishers
• Dengiz, O., Demirağ-Turan, İ. ve Özkan, B. (2019). Erzurum ili temel coğrafi özellikleri ve potansiyel işlemeli tarım alanı varlığı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 50 (2), 136-152.
• Erdoğan, S., Erçek, M., Çiftçi, Y., Biber, H., Yılmaz, H. ve Ayaz, G. (2021). Muş/Varto Tepeköy Höyüğü Tunç Çağları. Anadolu Araştırmaları, 25, 1-26.
• Esin, U. (1970). Tepecik kazısı 1968 yılı önraporu. Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları (Metin). ODTÜ Keban Projesi Yayınları (Seri I. No. I). 147-158.
• French, D. H. (1961). Late Chalcolithic pottery in North-West Turkey and the Aegean. Anatolian Studies, 11, 99-141.
• Hauptmann, H. (1982). Norşuntepe kazıları, 1974. Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları (Seri I. No. 7). 13-40.
• Konyar, E., Ayman, İ., Avcı, C., Yiğitpaşa, D., Genç, B. ve Akgün, R.G. (2012). Excavations at the Mound of Van Fortress – 2011. Colloqium Anatolicum, XI, 219-245.
• Koşay, H. Z. (1976). Keban projesi Pulur kazısı 1968-1970. ODTÜ Keban Projesi Yayınları (Seri III. No. I).
• Koşay, H. Z. ve Turfan, K. (1959). Erzurum-Karaz kazısı raporu. Belleten, 23 (91), 349-413.
• Koşay, H. Z. ve Vary, H. (1964). Pulur kazısı: 1960 mevsimi çalışmaları raporu. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koşay, H. Z. ve Vary, H. (1967). Güzelova kazısı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kozbe, G. (1987). Van-Dilkaya Höyüğü 1984-1986 kazı dönemlerinde ele geçen Erken Transkafkasya çanak çömleği Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi.
• Kushnareva, K. Kh. (1997). The Southern Caucasus in Prehistory: stages of cultural and socioeconomic development from the eight to the second mill. BC. University of Pennsylvania Museum.
• Kürüm, S. ve Özdemir, N. N. (2020). Erzurum Bölgesinde Palandöken volkanik kayaçlarının petrografik ve jeokimyasal özellikleri, Doğu Anadolu, Türkiye. International Journal of Pure and Applied Sciences, 6(2), 42-60.
• Marro, C., Bakhshaliyev, V. ve Berthon, R. (2014) On the genesis of the Kura-Araxes phenomenon: new evidence from Nakhchivan (Azerbaijan). Paléorient, 40 (2), 131-154.
• Martino, S. (2017) Graphite-treated pottery in the Northeastern Mediterranean from the Chalcolithic to the Bronze Age. Near Eastern Archaeology, 80(1), 3–13.
• Miyake, Y. (1996). Doğu Anadolu’daki koyu yüzlü açkılı çanak çömlek Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• MTA, (2022, 5 Eylül). https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/grafit.
• Özfırat, A. (2001). Doğu Anadolu yayla kültürleri (M.Ö. II. Binyıl). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Rubinson, K. S. (2003). Chapter 6: silver vessels and cylinder sealings: precious reflections of economic exchange in the Early Second Millennium B.C. Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond (Ed. Smith, A. T. ve Rubinson, K. S.). University of California. 128-143.
• Sagona, A. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age vol 3.1: Illustrations. British Archaeological Reports Series 214.
• Sagona, A. (1994). The Aşvan Sites 3: Keban Rescue Excavations-Eastern Anatolia the Early Bronze Age. The British Institute of Archaeology at Ankara.
• Sagona, A. (2000). Sos Höyük and the Erzurum Region in Late Prehistory: A provisional chronology for Northeast Anatolia. Chronologies des Pays du Caucase et de L’Euphrate aux IVe -IIIe Millenaires, Varia Anatolica XI (Ed. Marro, C. ve Hauptmann, H.). 329-373.
• Sagona, A. (2018). Archaeology of the Caucasus: from earliest settlements to the Iron Age. Cambridge University Press.
• Sagona, A., Pemberton, E. ve McPhee, I. (1992). Excavations at Büyüktepe Höyük, 1991: second preliminary report. Anatolian Studies, 42, 29-46.
• Sevin, V., Kavaklı, E., Özfırat, A. (1998). Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1995-1996 Yılı Kurtarma Kazıları. XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt I. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. 571-589.
• Yalçın, H. G. (2020). Settlement mound Tepecik and the Karaz culture in Eastern Anatolia. Documenta Praehistorica, XLVII, 262-285.
• Yalçın, Ü. ve Yalçın, H. G. (2003). Zur Karaz-Keramik von Tepecik-Ostanatolien. Güven Arsebük İçin Armağan Yazılar (Ed. Özbaşaran, M., Tanındı, O. ve Boratav, A.). Ege Yayınları. 321-342.
• Yiğitpaşa, D. ve Can, S. (2012). Van Müzesi buluntuları ışığında Van-Muş Bölgesinde Erken Tunç Çağı ve Karaz Kültürü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (20), 274-291.