YENİ ARAŞTIRMALAR IŞIĞINDA ELAZIĞ ARKEOLOJİSİ VE ESKİ ÇAĞ TARİHİ

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 1 - 15, 26.01.2024

Abdulkadir Özdemir , Sibel Can

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1401331

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’nin batısında yer alan Elazığ, bulunduğu jeopolitik konumu itibariyle tarihöncesi dönemlerden günümüze kadar doğu ile batı arasında bir köprü görevi görmüştür. Murat Nehri ile Karasu Nehri’nin Elazığ’da birleşerek Fırat Nehrini oluşturduğu bölge, tarihöncesi dönemden günümüze kadar tarımsal ve yaşamsal faaliyetlere elverişli düzlüklere ve bereketli ovalara sahip olarak birçok kültüre ev sahipliği yapmıştır. Özellikle Erken Tunç Çağı ile birlikte ovalarda yerleşim sayısında bir artış görülür. Demir Çağı’ndan itibaren ise yüksek tepelere kurulan kaleler ve kuleler ile, hem yol güzergahlarını hem de bereketli ovaları kontrol altına almaya çalışıldığı için bir artış söz konusudur. Doğu-batı güzergahı üzerinde yer alan şehir, stratejik konumundan dolayı tarih boyunca önemli medeniyetlerin hakimiyeti altına girmiştir. 1968 -1974 yılları arasında Elazığ’da ilk sistemli arkeolojik kazı ve yüzey araştırmaları Keban Barajı Projesi ile birlikte yapılmıştır. En iyi araştırılan bir bölge olan Elazığ, son yıllarda yapılan yüzey araştırmalarından elde edilen bilgiler ile de tarihöncesi çalışmalarına katkı sağladığı görülmektedir. Bu bakımdan bu çalışma ile geçmişten gelen birikim ve yeni tespit edilen alanların harmanlanmasıyla Elazığ’ın arkeolojisine ve Eski Çağ tarihine yeni katkılar sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Eski Çağ, Arkeoloji, Keban Baraj Projesi, Yüzey Araştırması

Elazığ Archaeology and Ancient History in the Light of New Research

Öz

Elazığ, located in the west of the Eastern Anatolia Region, has served as a bridge between east and west from prehistoric times to the present due to its geopolitical location. The region in Elazığ, where the Murat River and the Karasu River merge to form the Euphrates River, has hosted many cultures with its fertile plains and plains suitable for agricultural and vital activities from prehistoric times to the present day. Especially with the Early Bronze Age, there was an increase in the number of settlements in the plains. Since the Iron Age, there has been an increase in the number of castles and towers built on high hills due to efforts to control both road routes and fertile plains. Located on the east-west route, the city has been under the domination of important civilizations throughout history due to its strategic location. The first systematic archaeological excavations and surface surveys in Elazığ were carried out between 1968 and 1974 with the Keban Dam Project. It is seen that Elazığ, the best-researched region, will contribute to prehistoric studies with the information obtained from surface surveys conducted in recent years. In this respect, this study aims to make new contributions to the ancient history and archaeology of Elazığ by blending information from the past with information obtained from newly identified areas.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Ancient Age, Archaeology, Keban Dam Project, Survey

Kaynakça

• Aksoy, B. ve Diamant, S. (1973). Çayboyu 1970-1971, Anatolian Studies XXIII, 100-107.
• Akkan, E. (1972). Elazığ ve Keban Barajı Çevresinde Coğrafya Araştırmaları, A.Ü Coğrafya Arş. Dergisi. Sayı 5-6, 175-183.
• Arslantaş, Y. (2017). Tarih Öncesi Dönemde Elazığ, Elazığ Belediyesi Kültürel Eserler serisi 29, Genişletilmiş 2. Baskı, Elazığ.
• Ardıçoğlu N. (1964). Harput Tarihi, Harput Turizm Derneği Yayınları. İstanbul.
• Aşan, M. B. (1989). Elazığ-Bingöl-Tunceli İlleri Orta Çağ Yüzey Araştırması 1987. VI. AST içinde (529-554. ss.). Ankara.
• Aytaç, İ. (2017). Harput İç Kalesi Kazıları 2015 Yılı Çalışmaları. 38. KST, C.3 içinde (563-579. ss.). Ankara.
• Bahar, H. (1989). Elazığ-Bingöl ve Tunceli İllerinde Prehistorik Araştırmalar, 1987. VI. AST içinde 501-528. ss.). Ankara.
• Balkan-Atlı. N. (1994). La Neolithisation De L’Anatolie, Varia Anatolica VII. IFEA De Boccard, Paris.
• Burney, C. (1958). Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age, Anatolian Studies 8:157-209.
• Danık, E. (1997). Ortaçağda Harput Yüzey Araştırması-1995. AST,14, C.I içinde (339-367. ss.). Ankara.
• Danık, E. 1998. Ortaçağda Harput Yüzey Araştırması 1996 Yılı Çalışmaları. AST, 15, C.I içinde (157-181. ss.). Ankara.
• Danık, E. 1999. Ortaçağda Harput Yüzey Araştırması 1997 Yılı Çalışmaları. AST, 16, C.I içinde (161-181. ss.). Ankara.
• Danık, E. (2001). Ortaçağda Harput Yüzey Araştırması 1999 Yılı Çalışmaları. 18, AST, Cilt 1 içinde (20-82. ss.). Ankara.
• Danık, E. (2008). Yukarı Fırat Bölgesi 2006 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırmaları. 25 AST, C.II içinde (345-366. ss.). Ankara.
• Darga, M. (2000). Aşağı Fırat Havzası Şemsiyetepe Kazıları 1978-1989. O. Belli (Ed.), Türkiye Arkeoloji ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) içinde (140-146. ss.). Ankara.
• Duru, R. (2000). Elazığ-Değirmentepe Kazısı. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) içinde, (130-132. ss.). Ankara.
• Ertem, H. (1972). Han İbrahim Şah Kazısı 1970. Keban Projesi 1970 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (63-74. ss. Lev. 40-49). Seri: 1, No. 3, TTK Basımevi: Ankara.
• Ertem H. (1982). Korucutepe Kazısı, 1974, 1975. Levha 1-12. Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (2-13. ss.). Seri:I, No:7. Ankara.
• Esin, U. (1970). Tepecik Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu. Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları içinde (147-158. ss.). Seri: 1, No. 1, TTK Basımevi: Ankara.
• Esin, U. (1972), Tepecik Kazısı, 1970, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları içinde (145-158. ss.). Seri I, No: 3, Ankara.
• Esin, U. (2000). Tulintepe Kurtarma Kazıları. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) içinde (87-90. ss.). Ankara.
• French, D. H. (1972), Aşvan Kazıları, 1970, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları içinde (33-51. ss.). Seri I, No:3, Ankara.
• French, D. H. (1973). Aşvan 1968-1972: the Excavations. Anatolian Studies, 23, 73-91.
• Harper, R. (1972). Pağnik Öreni Kazıları-1970. Keban Projesi 1970 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (119-126. ss.). Seri:1, No:3, T.T.K.B. Ankara.
• Hauptmann, H. (1970). Norşuntepe 1968 Kazıları Ön Raporu, ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (103-130. ss.). Seri I, Yayın I, Ankara.
• Hauptmann, H. (1976). Norşuntepe Kazıları, 1972. Keban Projesi 1972 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (41-59. ss. Lev. 29-62.). Seri 1, No. 5, TTK Basımevi: Ankara.
• Hauptmann, H. (1982). Norşuntepe Kazıları, 1974. Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, OTDÜ Keban Projesi Yayınları içinde (15-70. ss. Lev. 13-52. ss.). Seri I, No. 7, TTK Basımevi, Ankara.
• Işıklı, M. (2014). Yükseklerde Arkeoloji Yapmak: Doğu Anadolu Arkeolojisinin Dünü-Bugünü. A. Özfırat (Ed.), Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar: Veli Sevin’e Armağan içinde (1-12. ss.). Ege Yayınları, İstanbul.
• Koşay, H. Z. (1972). Sakyol (Pulur) Tarih Öncesi Kazısı. Türk Tarih Kongresi VII/I, 53-56.
• Koşay, H. Z. (1976a). Yeniköy Höyüğü Kazısı, 1972. Keban Projesi 1972 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları içinde (175-194. ss. Lev. 100-119. ss.). Seri 1, No. 5, TTK Basımevi: Ankara.
• Koşay, H. Z. (1976b). Keban Projesi, Pulur Kazısı 1968-1970. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri III, No. 1, Ankara.
• Kökten, İ. K. (1943). Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor, Belleten VIII/32, 601-613.
• Kökten, İ. K. (1947). 1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarihöncesi Araştırmalar. Belleten Dergisi, C.1 S.43, 431-472.
• Meriggi, P. (1967). Sesto Viaggio Anatolico, Oriens Antiquus VI, 269-303.
• Miyake, Y. (1996). Doğu Anadolu'daki Koyu Yüzlü Açkılı Çanak Çömlek (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü / Prehistorya Bilim Dalı.
• Özdemir, A. (2021). Elazığ Prehistoric Archaeological Survey (EPAS) 2020 – Uluova and Vicinity: A Preliminary Report, Anatolia Antiqua XXIX, 149-184.
• Özdemir, A. (2022). Elazığ Prehistoric Archaeological Survey (EPAS) 2021 – The Vicinity of Kuzova and Hankendi Plains: A Preliminary Report, Anatolia Antiqua XXX, 163-184.
• Özdemir, A. (2023). Elazığ Prehistoric Archaeological Survey (EPAS) 2022 – The Vicinity of Harput Plateau and Elazığ Plain: A Preliminary Report, Anatolia Antiqua XXXI, 261-275.
• Özdemir, A. ve Şengün, M.T. (2022). Elazığ İli Merkez İlçesi Prehistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (EPAS): 2020 Yılı Uluova ve Çevresi. C. Keskin (Ed.), 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları içinde (71-100. ss.). Cilt 1, Ankara.
• Özdemir, A. ve Özdemir, A.[Ayşe]. (2022). Elazığ İli Merkez İlçesi Prehistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (EPAS): 2021 Yılı Kuzova ve Hankendi Çevresi. 38. AST, Cilt 1. (43-62. ss.). Ankara.
• Özdoğan, M. (2006). Keban Projesi ve Türkiye’de Kurtarma Kazıları. V. Tolun-T.Takaoğlu (Eds.), Sevim Buluç Anı Kitabı içinde (13-19. ss.), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Özdoğan, M. (1977). Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları. İstanbul.
• Sagona, A. (1984). The Caucasion Region in The Early Bronze Age, Part 1-3, BAR International Series 214 (iii), Oxford.
• Serdaroğlu, Ü. (1969). 1969 Ağın ve Kalaycık Kazıları. Türk Arkeoloji Dergisi, 2(17):189-190.
• Serdaroğlu, Ü. (1970). 1968 Ağın ve Kalaycık Kazıları Ön Raporu, Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (29-52. ss.). Seri: 1, No. 1, TTK Basımevi: Ankara.
• Serdaroğlu, Ü. (1972). Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1970. Keban Projesi 1970 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (7-43 ss. Levha 11-31). Seri: I, Ankara.
• Sergün, Ü. (1975). Uluova, Beşeri Coğrafya Açısından Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Enstitüsü, Yayın No:82, İstanbul.
• Sevin. V. (1982). İmikuşağı Kazıları, 1981. IV. KST içinde (121-130. ss.). Ankara.
• Sevin, V. (1987). Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması 1985. IV. AST içinde (279-300. ss.). Ankara.
• Sevin, V. (1988). Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması 1986. V. AST içinde (1-44. ss.). Ankara.
• Sevin, V. (1989). Elazığ-Bingöl Yüzey Araştırması 1987. VI. AST içinde (451-500. ss.). Ankara.
• Sevin, V. (1995). İmikuşağı-I (6.-1. Yapı Katları). Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Umurtak, G. (1996). Korucutepe II 1973–1975 Dönemi Kazılarında Bulunmuş Olan Hitit Çağı Çanak Çömleği, Türk Tarih Kurumu Yayınları 1. Baskı, Ankara.
• Umurtak, G. (1988). Hitit İmparatorluk Çağında İşuva Ülkesi Çanak Çömleği Üzerine Bir Araştırma, Korucutepe, İmikuşağı, Pınartepe, Çınaz II, Yazıkonak ve Tilenzit Höyükleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Whallon, R. ve Kantman, S. (1970). Keban Barajı Su Birikim Alanı Yüzey Araştırması, 1967. Keban Projesi 1968 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları içinde (1-12. ss.). Ankara.
• Whallon, R. (1979). An Archaeological Survey of the Keban Reservoir Area of East-Central Turkey, Ann Arbor.