Analysing Morphological Changings in Urban Centers: the Case of Gazi Street

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 763 - 778, 29.05.2024

Rüya Ardıçoğlu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1402753

Öz

Urban spaces are exposed to morphological transformations due to social, functional, political and technological factors change over time. Population growth, functional changes in city centers, newly developed residential areas, development of new CBD, urban transformations and economic reasons can be listed as the main factors that play a role in the transformation of urban centers. These factors cause changes in both functional and social structure of the city centers and the physical structure. Hence, the main purpose of study is to analyze the morphological transformation of city centers over time. In this context, Gazi Street and its surroundings which is the most important line of city center of Elazig were chosen as the study area. It is aimed to compare the area’s morphological character between 1957 -58 and its current character by analyzing with the Conzenian method. The street patterns of the area from past to present, island-plot patterns, building-plot relations, land uses and solid void were analyzed and compared. As a result of the study, the significant changes are in land use, building typology and building - parcel relations. It is seen that, the main causes of the morphological and functional transformations depend on population growth and plan decisions.

Anahtar Kelimeler

urban morphology, city core, morphological transformation, Conzen, spatial analyses

KENT MERKEZLERİNİN MORFOLOJİK DÖNÜŞÜMÜNÜN İNCELENMESİ: GAZİ CADDESİ ÖRNEĞİ

Öz

Kentsel mekânlar zaman içinde değişen toplumsal, işlevsel, siyasal, teknolojik farklı etkenler sebebiyle fiziksel dönüşüme maruz kalmaktadır. Nüfus artışı, kent merkezindeki fonksiyonel değişimler, yeni gelişen yerleşim alanları, imar planı değişimleri, kentte yeni çekirdeklerin gelişmesi, kentsel dönüşüm, ekonomik nedenler özellikle kent merkezlerinin dönüşümünde rol oynayan başlıca etkenler olarak sıralanabilmektedir. Bu etkenler kent merkezlerinin hem işlevsel ve sosyal yapısını hem de buna bağlı olarak fiziksel yapısının değişimine neden olmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın temel amacı, kent merkezlerinin tarihsel süreç içinde geçirdiği morfolojik dönüşümün incelenmesidir. Bu kapsamda çalışmada Elazığ kent merkezinin en önemli aksı olan Gazi Caddesi ve yakın çevresi çalışma alanı olarak seçilmiştir. Alanın 1957 -58 döneminin ve günümüz halinin Conzen yöntemi ile analiz edilerek karşılaştırılması amaçlanmıştır. İmar planları, halihazır haritalar, fotoğraflar ve literatür kaynaklarından faydalanılarak alanın geçmişten bugüne sokak dokuları, ada-parsel desenleri, bina-parsel ilişkileri, arazi kullanımları ve doluluk oranları incelenerek karşılaştırılmıştır. Bu doğrultuda kentin merkezindeki en önemli akslardan birinin 65 yıl içindeki fiziksel ve işlevsel dönüşümünün incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın sonucunda, alandaki en büyük değişimin arazi kullanımı, bina tipolojisi ve bina parsel ilişkilerinde olduğu sonucuna varılmıştır. Kent nüfusunun artması ve süreç içerisinde yapılan imar planları kapsamında alandaki yoğunluk artırımı, nizam tipi ve kat sayısı değişimleri fiziksel işlevsel değişimin başlıca nedenleri olarak sıralanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kentsel morfoloji, kent merkezleri, morfolojik değişim, Conzen, mekânsal analiz

Etik Beyan

Çalışmada etik kurul onayı gerekmemektedir.

Kaynakça

• Bilgi, E. (2010). The physical evolution of historic city of ankara between 1839 and 1944: a morpological analysis. (doktora tezi). ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara.
• Bilsel, C. (2018). Kent mekânlarının yeniden üretiminde kentsel morfoloji ve kent mimarlığı yaklaşımı: Paris örneği. II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İTÜ, İstanbul
• Bobek, H. ve Lichtenberger, E. (1966). Wien: bauliche gestalt und entwicklung seit der mitte des 19. Böhlau Nachf
• Conzen, M.R.G. (1960). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis, publication, No.27, Institute of British Geographers, London; reprinted with minör amendments and glossary.
• Coşkun, M. (2008). Elazığ merkez kentsel yerleşmesi. Elazığ Mimarlar Dergisi, Mimarlar Odası Elazığ Şubesi, Sayı 1, 10-15.
• Demirel Y. (2007). Tarık Tahiroğlu’nun hatıralarıyla Elaziz’den Elazığ’a. Manas Yayıncılık DİE. (2000). Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Elazığ Belediyesi. (2023). 1/1000 ölçekli uygulama imar planı.
• Elazığ Kentsel Strateji Belgesi. (2017). Elazığ ili kilometreye düşen kişi sayısı. Elazığ Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü.
• Elazığ Projesi Kentleşme Sektörü Sonuç Raporu. (1997). Elazığ projesi 2000’li yıllara hazırlık çalışmaları yerel koordinasyon birim başkanlığı, Elazığ.
• Gürer, T.K. (2016). Tipomorfoloji: kentsel mekânın yapısını anlamak. İdealkent Dergisi. Sayı: 18, Cilt: Volume 7, 8-21
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 14 (2005),57-71, İzmir
• İller Bankası (1949). Belediyeler Yıllığı Cilt II. Ankara
• Karakaş, E. (1999). Elazığ şehrinin gelişmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (9)1, 129–154
• Kropf, K. (2009). Aspects of urban form. Urban Morphology, 13 (2), 105.
• Küçük, E. ve Kubat, A.S. (2015). Tarihi kent dokularında morfolojik bölgeleri belirlemek: tarihi yarımada – Aksaray örneği. Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu, Mersin.
• Lefebvre H. (2009) State, space, world: selected essays. University of Minnesota Press, Minneapolis.
• Levy, A. (1997). The typo-morphological approach of G. Caniggia and his school of Lienau, C. (eds) Anglo-German Symposium in Applied Geography, Giessen
• MARED. (2023). Elazığ eski fotoğrafları. Erişim adresi: http://www. mared.org.tr
• Memişoğlu, F. (1977). Elazığ kılavuzu. Gençlik Basımevi, Elazığ
• Moudon A. V. (1994) Getting to know the built landscape: typomorphology, in ordering space: types in architecture and design, edited by Karen A. Franck, Lynda H. Schneekloth, Van Nostrand Reinhold, New York.
• Moudon. A. V. (1997) Urban morphology as an emerging interdisciplinary field. Urban Morphology. (1),3-10
• Rossi, A. (2006). Şehrin mimarisi. (N. Gürbilek, Çev.), İstanbul Kanat Kitabevi.
• Slater, T. R. (1983). A medieval new town and port: The plan analysis of Hedon. East Yorkshire, Department of Geography, University of Birmingham.
• Schlüter, O. (1899). Bemerkungen zur siedlungsgeographie. Geographische Zeitschrift. p. 64-69.
• Susmaz, H. (2010). Elazığ uygulama imar planlarının tarihsel gelişim sürecinin incelenmesi. (yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Yapı Eğitimi Anabilim Dalı
• Şengül, T. (2001). Kentsel çelişki ve siyaset: kapitalist kentleşme süreçleri üzerine yazılar (İstanbul: WALD). TÜİK. (2022). Nüfus bilgileri. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr
• Whitehand, J. W. R. (2007). Conzenian urban morphology and urban landscapes. Proceedings of the 6th International Space Syntax Symposium.
• Whitehand, J. W. R., ve Larkham, P. J. (2000). The urban land spaces: issues and perspectives, Urban landscapes: internatonal perspectives, edited by J.W.R. Whitehand and P.J. Larkham. London and New York.