Karabük Zopran Village Fountain And Laundry

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 1035 - 1052, 29.05.2024

Şuayip Çelemoğlu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1426814

Öz

Fountains and laundries, which are a common area of public use, provide important data about the social and cultural life of the period, in addition to being cultural assets that meet needs such as water supply and washing. Jul. These buildings, which appear as a reflection of the importance given to cleanliness in our culture to architecture, attract attention with their aesthetic, social and cultural values in addition to their functional requirements. In this study, it is aimed to introduce and evaluate the architectural features, decorative features, materials and techniques of the fountain and laundry in Zopran in detail and to reveal its place in the history of Turkish art. The laundry room with a rectangular plan extending in the east-west direction is covered with a hipped roof with wooden construction. The fountain in the order adjacent to the laundry room has two facades, a dependent, a warehouse and a pointed arch. The fountain is remarkable in terms of its stone decorations located in the arch Aprils rather than its architectural structure. There are herbal decorations, flowers coming out of a vase, symbolic objects and bird depictions in the arch niches Apr. The fountain and laundry of Zopran village are important as a cultural asset worth preserving in terms of its architectural structure, decorative features, reflecting the style of the period and carrying it to the present day.

Anahtar Kelimeler

Karabük, Zopran village, water architecture, fountain, laundry

KARABÜK ZOPRAN KÖYÜ ÇEŞME VE ÇAMAŞIRHANESİ

Öz

Halkın ortak kullanım alanı olan çeşme ve çamaşırhaneler, su temin etme ve yıkama gibi ihtiyaçları gideren mimari yapı olmalarının yanı sıra dönemin sosyal ve kültürel yaşantısı hakkında önemli veriler sunan kültür varlıklarıdır. Kültürümüzdeki temizliğe verilen önemin mimariye yansıması olarak karşımıza çıkan bu yapılar işlevsel gerekliliklerinin yanı sıra estetik, sosyal ve kültürel değerleri ile de dikkat çekmektedir. Sosyal yaşamın bir parçası olan çamaşırhaneler, çamaşır makinası gibi teknolojik aletlerin kullanımı yayılımı ile birlikte işlevlerini yitirmişlerdir. Bu çalışmada, Zopran’daki çeşme ve çamaşırhanenin mimari özellikleri, süsleme özellikleri, malzeme ve tekniği bakımından ayrıntılı bir şekilde tanıtılması, değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı çamaşırhane, ahşap konstrüksiyonlu kırma çatıyla örtülüdür. Çamaşırhaneye bitişik nizamdaki çeşme iki cepheli, bağımlı, depolu ve sivri kemerlidir. Çeşme mimari yapısından ziyade kemer nişlerinde yer alan taş süslemeleri açısından dikkat çekicidir. Kemer nişlerinde bitkisel bezemeler, vazodan çıkan çiçekler, sembolik eşyalar ve kuş tasvirleri bulunmaktadır. Zopran Köyü Çeşmesi ve Çamaşırhanesi, mimari yapısı ve süsleme özellikleri bakımından dönem üslubunu yansıtması ve günümüze taşıması bakımından korunmaya değer kültür varlığı olarak önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karabük, Zopran köyü, su mimarisi, çeşme, çamaşırhane

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: AE. SSLM. III. Kutu: 53 Gömlek: 3121.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: ML. VRD. TMT. d. . Kutu: 16555.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-11-1-0, Kutu:136, Gömlek:1, Sıra:5.
• Acar, T. (2013). Kemeraltı Çarşısı’ndaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Öğeleri Açısından İrdelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30 (1), 1-18.
• Acar, T. (2018). Uşak Merkez Köylerinde Yer Alan Çeşmelerin Tipolojisi Üzerine Bir Değerlendirme. Sanat Tarihi Dergisi, 27(1), 163-179.
• Acar, T. (2019a). Gediz’deki (Kütahya) Kırsal Mimariden Örnekler: Çamaşırhaneler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 62, 141-154. Acar, T. (2019b). Uşak/Karahallı Çeşmeleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (2), 419-436
• Acun, H. (1999). Manisa'da Türk Devri Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akar, A. (1969). Tezyini Sanatımızda Vazo Motifleri. Vakıflar Dergisi, VIII, s. 267-290.
• Arseven, C. E. (1983). Sanat Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Atar, A. (2019). Osmanlı Döneminde Safranbolu Para Vakıfları. Vakıflar Dergisi, 52, 93-122.
• Aytöre, A. (1962), Türklerde Su Mimarisi. I. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Tebliğler, 45-49.
• Bayraktar M. S., Çelemoğlu Ş. ve Atıcı A. (2018). Tekkeköy’de Türk Devri Mimarisi. Tekkeköy Tarihi–Dünden Bugüne: Türk İslam, Cilt: II, (Ed. M. Y. Erler ve M. S. Bayraktar), Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• Bayraktar M. S., Atıcı A., Çelemoğlu Ş. ve Yiğitpaşa N. T. (2021). Tekkeköy’de Tarihi Yapı Mirası. Tarih Boyunca Tekkeköy, (Ed. İ. Tellioğlu), Trabzon: Serander Yayınları.
• Begiç, H. N. ve Kaya, R. (2019). Çankırı’da Unutulmuş Bir Gelenek: Çamaşırhaneler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 57-80.
• Bölükbaşı Ertürk, A. E. (2014). Safranbolu Çeşmeleri Üzerine Tipolojik Bir Yaklaşım. Journal of Turkish Studies, 9 (10), 233-251.
• Çerkez, M. (1997). Ayaş Yunak ve Çeşmeleri, Ayaş ve Çevresi Kültür-Sanat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-3 Mayıs 1997 Ayaş), 199-234.
• Çerkez, M. (2005). İnebolu Çeşmeleri. Erdem, 15 (43), 145-184.
• Çerkez, M. (2021). Çankırı-Ilgaz-Belören Köyü’nde Yaşayan Su Mirası: Çeşme ve Çamaşırhaneler. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (1), 271-297.
• Çetintaş, S. (1944). Türklerde Su-Çeşme, Sebil. Güzel Sanatlar Dergisi, V, 125-147.
• Çulpan, C. (1961). Antik Devirlerden Zamanımıza Kadar İlahiyat, Tıp ve Sanat Tarihlerinde Serviler I. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Denktaş, M. (2000). Karaman Çeşmeleri. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Dündar, M. (2015). Gökçeada Türk Kültür Varlıkları. Journal of Turkish Studies, 10/6, 403-432.
• Ekiz, M. (2015. Niğde İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması 2015 Raporu. (/https://www.ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2016/11/7-Nigde.pdf).
• Ekmekci, M. (2012), Burdur Merkezdeki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Gemici, N. (1993). Selçuklu Devri Afyon Çeşmeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Göktaş Kaya, L. ve Özdemir, E. (2020). Yerel Mimarlık Örneği Olarak Safranbolu Köy Çeşmeleri. Sanat Tarihi Dergisi, 29 (1), 97-131.
• Gözübek, A. (2016). Temettuat Defterlerine Göre Aktaş Kazasının Sosyo-Ekonomik Durumu. (Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Hasol, D. (2008). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yem Yayınları.
• İbrahimgil, M. Z. ve Ustabulut, U. B. (2020). Bayburt Çeşmeleri. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 5 (2), 32-59.
• Kandemir, M. (2019). Edirne Çeşmeleri. Konya: Palet Yayınları.
• Karacakaya, R., Yücedağ İ., Yılmaz, N. (2013). Arşiv Belgelerinde Karabük. İstanbul: Karabük Valiliği Kültür Yayınları.
• Karamağaralı, B. (1993). İç içe Daire Motiflerinin Mahiyeti Hakkında). Sanat Tarihinde İkonoğrafik Araştırmalar, 249-270.
• Karasu, G. (2006). Afyon Çeşmeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karpuz H. ve Dülgerler, O. N. (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri. Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, 317-331.
• Kaşıkeman, Ö. (2005). Tokat İli ve Niksar İlçesi Çeşme ile Şadırvanları. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Koçyiğit, F. (2013). Lale Devri İstanbul Çeşmeleri (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Mutlu, M. (2014). Konya’da Su Mimarisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Ocakoğlu, N. (2018). Türk Çini ve Seramiklerinde Kullanılan Hayvan Figürleri ve Giysi Tasarımına Yansıtılması. Kalemişi Dergisi, 6 (13), 409-425.
• Ödekan, A. (1992). Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme. Semavi Eyice Armağanı İstanbul Yazıları, 281-297.
• Okumuş, E. ve Gülbudak, Ö. (2018). Türk Sanatında İnşa Edilen (12-20. Yüzyıllar) Çeşme Uslupları Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Sanatı’na Dair Denemeler, (Ed. A. Ali Baylan), İstanbul: Cinius Yayınları, 85-122.
• Ölmez, F. (2012). Kocaeli Çeşmeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Önge Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan Balkır, B. (2019). Çankırı Çamaşırhanesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 297-314.
• Özkarcı, M. (2017). Niğde’de Dört Mimari Eser, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (02-05 Kasım 2016), Cilt II, (Ed. Ela Taş), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 581-591.
• Sarıköse, B. (2020). Köyden şehre: Karabük’ün Kuruluşu ve Şehirleşme Süreci. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5, 57-83.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Tay, L. (2015). Hacı Beşir Ağa’nın İnşa Ettirdiği Çeşmeler. Akdeniz Sanat Dergisi, 8 (16), 12-50.
• Tay, L. (2018). Mersin-Erdemli Çeşmeleri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/2, 675-701.
• Tekin, A. (2020). Kütahya Aslanapa’daki Su Yapılarından Örnekler. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 4(2), 142-155.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Türkiye Cumhuriyeti Dahiliye Vekaleti (1927). Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası.
• Uçar, H. (2020). İzmir Kokluca Köyü’nde Üç Osmanlı Çeşmesi. History Studies, 12 (1), 2020, 331-360.
• Uçar, H. (2014). Ödemiş-Bozdağ Yolu, Paşa Çeşmesi. Sanat Tarihi Dergisi, 21 (2), 10-21.
• Uysal, A. O. (1992). Emet’in Eğrigöz Köyü’ndeki Eserler. IX. Vakıf Haftası Kitabı, 297-310.
• Verim, Y. (2019). Kütahya Çeşmeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.