Sosyolojik Bir İçerikle Türk Mitolojisi ve İkonografisi

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 3, 949 - 962, 23.09.2025

Merve Temizer

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1575911

Öz

Yunanca mitologia sözcüğünden türemiş olan mitoloji, belirli bir kültüre ya da dinsel geleneğe dayalı olarak doğa olayları ve varlıklarını açıklamada kullanılan söylenceler bütünüdür. Her toplumun inanç anlayışını ve kültürel değerlerini yansıtan bir mitoloji anlayışı bulunmaktadır.İnsanların davranış ve düşünüş biçimlerinde etkili olan ve hikayelerden oluşan bu anlayış toplumların kültürel şifrelerini içeren simgelere dönüşmekte ve böylece kaya resimlerinden edebi eserlere kadar birçok sanat yapıtında yaşatılmaktadır. Kendine özgü bir sosyo-kültürel yapıya sahip olan Türklerin bu inancı birçok medeniyetten farklı bir doğrultuda şekil almıştır.Buradan hareketle bu çalışmanın konusunu; Türk medeniyetinin diğer medeniyetlerden ayrılan mitoloji anlayışlarının ikonografisi oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı birçok medeniyetle etkileşim içerisinde olan Türklerin bu inançlarının kaynağında yer alan etkenleri incelemektir. Çalışma sonucunda; sosyo-kültürel alanda bir sentez oluşturmuş olan Türklerin, geçmiş yaşamlarının, tabiat olayları, bitkiler ve hayvanlara dayalı olduğu görülmüştür. Kolektif bilinci harekete geçiren bu olayların ve varlıkların her birine kendilerinde bıraktığı duygu paralelinde olağanüstü anlamlar yükledikleri ve böylece hem inanç sistemlerini hem de toplumsal düzenlerini oluşturdukları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mit , Mitoloji , İkon , İkonografi

Turkish Mythology and Iconography with a Sociological Content

Öz

Mythology, derived from the Greek word mitologia, is a set of myths used to explain natural events and existence based on a certain culture or religious tradition. Every society has an understanding of mythology that reflects its understanding of belief and cultural values. This understanding, which consists of stories and is effective in people's behavior and way of thinking, turns into symbols containing the cultural codes of societies and is thus kept alive in many works of art, from rock paintings to literary works. This belief of the Turks, who have a unique socio-cultural structure, has taken shape in a different direction than many civilizations. Based on this, the subject of this study is; It constitutes the iconography of the understanding of mythology of the Turkish civilization, which differs from other civilizations. The aim of the study is to examine the factors at the origin of these beliefs of the Turks, who interact with many civilizations. As a result of the study; It has been seen that the past lives of the Turks, who have created a synthesis in the socio-cultural field, were based on natural events, plants and animals. It has been understood that they attribute extraordinary meanings to each of these events and beings that activate the collective consciousness, in parallel with the emotions they leave behind, and thus create both their belief systems and social orders.

Anahtar Kelimeler

Myth , Mythology , Ikon , Ikonography

Kaynakça

• Aça, M. (2004). Yaratılış Mitleri, Şamanizm ve Tasavvuf Bağlamında Düşüş, Mahrumiyet ve Hapis. Milli Folklor, 62, 8-18.
• Altın, A. (2022). Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası’ndaki Figürlü Süslemeler. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (7), 132-153. Aslanapa, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Balcı, N. (2012). “Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler”, Arış Dergisi, 8, 38-51.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Bayladı, D. (1995), Mitoloji-Tanrıların Öyküsü. İstanbul: Say Yayınları.
• Beydiz, M. G. (2016). Mitolojiden Sanata Hayvan İmgesi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Bilgili, N. (2017). Türk Mitolojisi. Ankara: Kripto Yayınları.
• Çabuk, H. Ö., & Eren, S. (2023). Anadolu Taş Tezyinatında ‘‘On İki Hayvanlı Türk Takvimi’’İle İlişkili Hayvan Tasvirleri: İkonografik Anlamları Üzerine Bir Değerlendirme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Sempozyumu Özel Sayısı), 329-354.
• Çoruhlu, Y. (2006). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gezgin, D. (2007). Hayvan Mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, (Çev. S. Rifat). İstanbul: Om Yayımevi
• Esin, E. (2004). Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Freidman, N. (2004). İmge, Kitaplık, Aylık Edebiyat Dergisi, (Çev. Kemal Atakay). Temmuz, Sayı: 74-75-90.
• Hooke, S. (1963). Middle Eastern Mythology. Harmondsworth: Penguin Books.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (2017). Umumi Türk Tarihi Hakkında Tespitler, Görüşler, Mülahazalar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kaya, K. (2003). Hint Mitolojisi Sözlüğü. Ankara: İmge Kitabevi.
• Keser, N. (2009). Sanat Sözlüğü, (2. Baskı). Ankara: Sözkesen Matbaacılık.
• Levi- Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam, (Çev. Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din, (Çev. S. Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Özkartal, M. (2015). Türk Mitolojisi ve Sanat Eğitimindeki Yeri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2015(5), 83-98.
• Ögel, B. (1971). Türk Mitolojisi: II. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Ötüken, Y. (1997). İkona maddesi, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi İçinde (Cilt II, s. 836). İstanbul. Yem Yayınları. Peker, A. U. (2017). Selçuklu Mimarisi’nde Anlam. Kayseri Büsam Şehir Akademi.
• Shiner, L. (2018). Sanatın İcadı-Bir Kültür Tarihi, (Çev. İsmail Türkmen). 5. Basım, Ankara, Heretik Basın ve Yayım.
• Tükel, U. ve Yüzgüller, S. (2018). Sözden İmgeye Batı Sanatında İkonografi. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Ülger, B. (2002), Konfüçyüsçülüğün Sanata Bakış Açısı ve Bir Kültür Üretimi Olarak Popüler Müzik: Konfüçyüs’ün Mesajı Kırmızıgül ile Somutlaşıyor, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1-38.