A Transitional Text Reflecting Characteristics of Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish: İblis Nasihati

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 3, 1101 - 1118, 23.09.2025

Hasan Karaca

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1594262

Öz

İblis Nasihati narrates a dialogue in the form of questions and answers, reportedly taking place between the Prophet Muhammad and Iblis. The story originates from a hadith narrated by Ibn Abbas. According to this account, Allah commands Iblis to attend the Prophet Muhammad's assembly and respond correctly to the questions posed to him. The Prophet asks 52 questions, mainly regarding the individuals, acts of worship, and behaviors that Iblis either favors or despises. The focus of this study is the work titled İblis Nasihati, which is the first of five texts compiled within a single manuscript consisting of 98 folios. It is cataloged in the Manuscripts Collection of the National Library under the reference 06 Mil Yz A 3907/1. The text is written in vocalized naskh script, with each page containing 15 lines and a total of 10 folios. However, the manuscript does not include information about the date of composition, the author, or the scribe. Linguistically, the text exhibits features of both Old Anatolian Turkish and 17th- and 18th-century Ottoman Turkish. In this study, the manuscript is transcribed, analyzed in terms of its genre, writing style, and linguistic features, and presented in detail.

Anahtar Kelimeler

İblis Nasihati , Ottoman Turkish , Old Anatolian Turkish , manuscript

Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi Özellikleri Taşıyan Bir Geçiş Dönemi Metni: İblis Nasihati

Öz

İblis Nasihati, Hz. Muhammed ile İblis arasında gerçekleştiği rivayet edilen soru ve cevaba dayalı görüşmeyi anlatır. Hikâyenin kaynağı İbn Abbas’dan rivayet edilen bir hadistir. Buna göre Allah, Hz. Muhammed’in meclisine sorulacaklara doğru cevap vermesi emriyle İblis’i gönderir. Hz. Muhammed, genel olarak İblis’in sevip sevmediği kişi, ibadet ve davranışlarla ilgili 52 soru sorar. Soru ve cevaplar Müslümanlara doğru ve yanlışı gösterecek niteliktedir. Türk edebiyatında değişik adlarla bu kıssayı anlatan yazma metinler vardır. Bunların bir kısmı müstakil eser şeklinde olup bir kısmı da mecmualar bünyesindedir. Bu çalışmaya konu olan İblis Nasihati beş eserden oluşan ve tek kalemden çıkmış 98 varaklık bir mecmuanın ilk eseridir. Yazma, Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz A 3907/1 katalog bilgisiyle kayıtlıdır. Harekeli nesihle yazılmıştır. Eserin içerik veya katalog kaydında herhangi bir yazılış tarihi, müellif veya müstensih bilgisi yoktur. Metin, hem Eski Anadolu Türkçesi hem 17 ve 18. yüzyıl Osmanlı Türkçesi özelliklerini barındırmaktadır. Bu çalışmada söz konusu yazmanın metni transkribe edilmiş, tür, yazım ve dil özellikleriyle değerlendirilip tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İblis Nasihati , Osmanlı Türkçesi , Eski Anadolu Türkçesi , yazma eser

Kaynakça

• Alper, M. (2022). İblîs Hakkında Risâle Adlı Mensur Eser Üzerinde Bir Dil İncelemesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 682-705. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.1222099
• Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un Üçüncü Elyazması / Soylamalar ve İki Yeni Boy ile Türkmen Sahra Nüshası / Metin-Çeviri-Sözlük-Tıpkıbasım. Kutlu Yayınevi.
• Çelebioğlu, Â. (1999). Türk Edebiyatı’nda Mesnevi (XV. yy.’a kadar). Kitabevi Yayınları.
• Çoşkun, R. (2019). Dâsitân-ı Mustafâ Giriş - İnceleme - Metin - Dizinler – Tıpkıbasım. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2002). Osmanlı Türkçesi. Türkler, (11), 475-488, Yeni Türkiye Yayınları.
• Develi, H. (1998). 18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine. Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1, 27-36.
• Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar. Millî Folklor, 123, 5-22.
• Ersoylu, H. (1985). Segir-nâme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 33, 27-48.
• Gökçe, A. (2009). Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Dudak Uyumu ve Ünsüz Uyumu. Turkish Studies, 4(3), 991-1012. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.713
• Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Kartallıoğlu, Y. (2007). Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile İlgili Uyarılar. Bilig, 43, 85-106.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kelpetin Arpaguş, H. (2000). İlmihâl. TDV İslam Ansiklopedisi, 22, 139-141. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kolbaş, O. (2023). Yûsuf-ı Meddâh’ın Dâstân-ı İblîs Adlı Mesnevisi. TUDED, 63(2), 549–590. https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1339280
• Mum, C. (2003). Halepli Edîb Dîvânı'na Göre XVIII. Yüzyıl Türkçesinin Bazı Fonolojik Özellikleri. Bilig, 27, 51-70.
• Timurtaş, F. (2010). Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri. Journal of Turkology, 18, 331-368. https://doi.org/10.18345/tm.05547
• Uyanıker, N. (2022). Yazma Eserlerde Konu Edilen İblisin ‘Kötülük Kahramanı’ Oluşu Bakımından İncelenmesi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (Journal Of Old Turkish Literature Researches), 5 (1), 56-82.
• Uzun, M. İ. (2003). Mecmua. TDV İslam Ansiklopedisi, 42, 265-268. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yeldan, F. (2019). Risâle-i Su’âl-i İblîs (Giriş-ses bilgisi-metin-dizinler-tıpkıbasım). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Yücel, B. (1997). Adnî Receb Dede'nin Tasavvuf Manzumesinde XVII. Yüzyıl Türkçesi Özellikleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 4, 57-98.