Erkan-ı Harbiye’nin Kuruluşundan Müstakil Hale Gelinen 1908’e Kadar Müfredatların Eğitimsel Analizleri

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 3, 1321 - 1340, 23.09.2025

Songül Yılmaz Derin

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1661723

Öz

Türkler 19. Yüzyıla kadar ordu sistemleri ile güçlü bir devlet yapısına sahip olmuş ve dünya siyasetini yönetmişlerdir. Ancak avrupadaki gelişmeleri takip etmekte güçlük çeken Osmanlı devleti dünyadaki üstünlük gücünü kaybetmeye başlayınca modernleşme çalışmalarına başlamıştır. Bu doğrultuda ilk faaliyetler askeri eğitim alanında yaşanmıştır. Askeri eğitimdeki modernleşme çabaları 1834 yılında akademik olarak Fransız modeli ile başlanmış 1883 yılında ise Alman modeline geçilmiştir. Çağdaş askeri eğitimin dönüm noktası olan Harp okulunun kuruluşundan müstakil hale gelene kadar geçen sürede müfredatta eğitsel değişimlerin analizi Harp Okullarındaki akademik yapının temelini oluşturmuştur.
Harp Okullarının açılmasıyla subayların eğitim ve statüleri değişiklik göstermeye başlamıştır. Modern teknikler ile yetiştirilmiş olan subaylar 20. Yüzyıl’da Çanakkale başta olmak üzere Türk Kurtuluş savaşının her aşamasında büyük başarılar elde etmişlerdir.
Çalışmamızda Harp okulunun kuruluşundan müstakil hale gelene kadar geçen sürede müfredatlardaki değişimler, sınavlar, komutanlar, Kurmay subay yetiştirilme meselesi ve verilen dersler, mektebin hocaları ve sistem değişikliklerinin analizi yapılmıştır. Bu doğrultuda dönemin ana kaynakları olan Salnameler, Arşiv verileri, Mirat-ı Mekteb-i Harbiye ve telif eserler kullanılmıştır. Ayrıca Balkan Savaşları, I. Dünya savaşı ve Kurtuluş Savaşına katılmış, Harp Akademilerinde Kurmay Başkanlık yapmış Muharrem Mazlum İşkora’nın yazdığı çalışma araştırmamızın birinci elden kaynağını teşkil etmiştir. Künye defterlerine yasal karar gereği erişememek çalışmamızın kısıtlılığı olmuştur. Kara Harp Okulları Matbaasında 1991 yılında basılmış olan Kara Harp Okulu Tarihi adlı çalışma okula ait künye Defterleri ve cetvellerini verilmiştir. Çalışmadaki künye, kayıt defterleri, ulum cetvelleri, kararlar, talimatlar ile ilgili veriler bu çalışmadaki ilgili verilerden yararlanarak hazırlamıştır

Anahtar Kelimeler

Harp Okulu, , Askeri Eğitim, , Müfredat Analizi.

The Educational Analyses of Curricula from the Establishment of the Erkan-ı Harbiye to Its Becoming Independent in 1908

Öz

Throughout history, the Turks maintained a strong state structure and exerted influence over global politics through their military systems up until the 19th century. However, as the Ottoman Empire struggled to keep pace with developments in Europe, it began to lose its global dominance, prompting a series of modernization efforts. The earliest initiatives in this modernization process focused on military education. The modernization of military training began in 1835, following the French model, and later transitioned to the German model in 1883. The analysis of curricular changes in military education, from the establishment of the War Academy to its attainment of independent status, represents a key foundation of the academic structure in military academies, marking a turning point in modern military education. In this study, we analyze the curricular transformations, examination systems, command structures, the training of staff officers, courses offered, faculty members, and systemic reforms from the founding of the War Academy to its evolution into an independent institution. To this end, primary sources of the period, including yearbooks (Salnames), archival records, Mirat-ı Mekteb-i Harbiye, and other authored works, have been utilized. A particularly valuable primary source for this research is the work of Muharrem Mazlum İşkora, who served as Chief of Staff at the War Academies and participated in the Balkan Wars, World War I, and the Turkish War of Independence. One limitation of this study is the inaccessibility of registry records (Künye Defterleri) due to legal restrictions. Nevertheless, the 1991 publication titled "History of the Turkish Military Academy," printed at the Turkish Military Academy Press, has provided key data such as registry records, tables, and decisions. The information regarding registry books, academic schedules (ulum cetvelleri), directives, and instructions presented in this study has been derived from the relevant data found in this resource.

Anahtar Kelimeler

Military Academy , Military Education , Curriculum Analysis

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• ATASE Arş. Kls.55. Ds. 200.Fhr. 3.
• BOA. İMM. 233.
• BOA.HH., 46425-a;
• BOA. Cevdet Maarif, 3457
• BOA. İDR. 4972.
• BOA. İHR. 5207.
• BOA. İDR. 36898.
• BOA. İDR. 4972, 36898.
• BOA. İHR. 2161.
• BOA. İHR. 5207.
• BOA. İDR. 36898.
• BOA, İDH. No: 6572.
• BOA. İDH. 16977.
• Harp Akademileri 1848, (1975), ‘Şeref Dolu Yıllar’, 127 yılı, Harp Akademileri Kara Kuvvet Matbası, s. 202
• Harp Okulu 75. Kuruluş Yıldönümü vesilesiyle çıkarılan Servet-i Fünun özel sayısı; Kara Harp Okulu Tarihi, sf. 48.
• K.H.O. Arşiv., 1847 Tarihli Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye Dahiliye Talimatı.
• K. H. O. Arşivi, 18. Nolu Kayıt Defteri.
• K. H. O. Arş. Mekteb-i Harbiye-i Şahanede Tahsil Olunacak Ulum Cedveli.
• K. H. O. Arşivi 13. Nolu Kayıt Defteri.
• K. H. O. Arş. Mekteb-i Harbiye-i Şahanede Tahsil Olunacak Ulum Cedveli.
• K. H. O. Arşivi, 18. Nolu Kayıt Defteri.
• K. H.O. Arşivi, 22 Nolu Kayıt Defteri.
• K. H.O. Arşivi, 19 Nolu Kayıt Defteri.
• K. H. O. Arş. H. 1302 (1885) Tarihli 2 No’lu Numara defteri.
• K. H. O. Arş. , Mekteb-i Harbiye Muallimini Vezaif-i Umumiyesine Mahsus Talimat, İst. 1327 (1911).
• K.H.O. Arş., Mekteb-i Şahane’de Tahsil olunacak Ulum Cedveli; K.H.O. Arş., 1847 Tarihli Mekteb-i Cedid-i Harbiye-i Şahane’nin İdare-i Dahiliyesi’ne Dair Kanunname.
• K. H. O. Arş., Mekteb-i Askeriyyeye kabul olunacak Sivil Muallimlere Dair Talimat, İst. 1327 (1911).
• K. H. O. Arş., Mektâtib -i Askeriyenin Tahsil ve İdaresi Hakkında Şeref sanih olan Karar-ı Ali, 15 Mayıs 1290.
• Salnameler ve Gazeteler
• Salname-i Askeri, İstanbul, 1324.
• Tasvir-i Efkâr, no. 152, 28 Cemaziyelahir 1280 (10.12.1863).
• Takvim-i Vekayi, sene 1250, Sayı. 99,107.
• Takvim-i Vekayi, sene 1251, s. 107.
• Takvim-i Vekayi, Sene 1262, Sayı: 306,
• Takvim-i Vekayi, Sene 1265, Sayı: 410.
• Telif Eserler
• Atalay N. (1969), Kara Kuvvetlerinde Eğitim ve Öğretimin Tarihsel Gelişimi içinde İncelenmesi, Ankara. (Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesinde Öğrenci Semineri)
• Derviş Paşa (1848), Usûl-i Kimya, Dar’üt- Tıbaat ül-Amire.
• Ekmeleddin İ. (1989), Başhoca İshak Efendi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ekmeleddin İ. (1985), Açıklamalı Türk Kimya Eserleri Bibliyografyası, Beta Yayınları, İstanbul.
• Ergin O. (1939), Türkiye Maarif Tarihi, I. Cilt, İstanbul,
• Eser G. (2005), Mekteb-i Harbiye’nin Türkiye’de Modern Bilimlerin Gelişmesindeki Yeri (1834-1876), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, İstanbul.
• Gök H. (2005), ‘Arşiv Belgelerinin Işığında Kara Harp Okulu Tarihi (1834-1883)’, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Harp Akademileri Tarihçesi (1848-1991), Harp Akademileri Basımevi.
• İşkora M. M. (1966), Harp Akademileri Tarihçesi (1846-1965), Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Kara Harp Okulu Tarihi (1991), Genel Kurmay Basım evi, Ankara.
• Keklik Ebubekir (2022), Turuk ve Maâbir Mektebi ve İlk Nizamnamesi (1862), Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 17(Ağustos).
• Mehmed Esad (1310), Mirat-ı Mekteb-i Harbiye, İstanbul.
• Mehmed Esat (1312), Mirat-ı Mühendihane-i Berri-i Hümâyun, İstanbul.
• Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi (1999). Yayına hazırlayanlar: Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, I. Cilt, İstanbul.
• Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (1997), hazırlayanlar: Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Cemil Akpınar, İhsan Fazlıoğlu, IRCICA, II. Cilt, İstanbul.
• Süreyya M. (1996), Sicil-i Osmanî, III. Cilt, s. 727.
• Ünal T. (1968) ‘Harp Okulu Tarihi’, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S: 12, Eylül 1968.
• Zekeriya T. (2018), Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Harbiye Mektebinde Eğitim-Öğretim Sistemi ve Müfredatına Dair Bir Değerlendirme, XVIII. Tarih Kongresi, 1-5 Ekim 2018 (1561), Ankara.
• Wallach, J. (1985), Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Çeviren: Fahri Çeliker, Ankara.