Battal Gazi Etrafında Teşekkül Eden Efsanelerin Sembolik Açıdan Çözümlenmesi

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 3, 1351 - 1361, 23.09.2025

Serdar Deniz Özdemir

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1670854

Öz

Toplumun kültürel hafızasında yer alan kadim bilgileri mitolojik kodlarla yansıtan efsane, kolektif bilinç dışına ait verileri çeşitli simgeler aracılığıyla bilince taşıyan bir halk anlatısıdır. Bu bağlamda, Battal Gazi etrafında da efsanelerin teşekkül ettiği ve bu efsanelerde dağ, mağara, sac, ağaç gibi sembollerin yer aldığı görülür. Bu sembollerin kültürel fenomenlerle son derece uyumlu bir varoluş arz ettiğini belirtmek mümkündür. Epik şahsiyetinin yanında aynı zamanda bireyleşme serüveniyle bilinen Battal Gazi, tarihî açıdan önemli değere sahip bir kahramandır. Battal Gazi’nin tekâmül süreci içerisinde hayat bulan efsanelerdeki imgelerin, kahramanın kendiliğe ulaşması için bir aracı olarak belirdiği söylenebilir. Bütün bu hususlar çerçevesinde makalenin amacı, Battal Gazi etrafında teşekkül eden efsanelerde mevcut bulunan motifleri sembolik açıdan çözümlemek, böylece bu anlatılardaki anlam derinliğinin daha iyi anlaşılmasına katkı sunmaktır. Çalışmanın kapsamında, Fırat Havzası Efsaneleri, Malatya Efsaneleri ve Fırat’ın Efsaneleri Malatya adlı eserlerdeki Battal Gazi etrafında anlatılan efsaneler inceleme konusu yapılmıştır. Makalede, çalışmaya konu olan efsanelerde ortaya çıkan sembollerin, kültürel hafızanın geleceğe aktarılmasına imkân tanıyan bir bilgelik biçimi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca ilgili efsanelerdeki verilerin, insanın doğayla, bilinmeyenle ve kendi iç dünyasıyla kurduğu ilişkinin sembolik bir yansımasını teşkil ettiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Battal Gazi , Efsane , Sembol , Kültür , Motif

The Symbolic Analysis of the Legends Formed Around Battal Gazi

Öz

A legend, which reflects ancient knowledge embedded in cultural memory through mythological codes, is a folk narrative that conveys elements of the collective unconscious to the conscious mind through various symbols. In this context, legends that have formed around Battal Gazi prominently feature symbols such as mountains, caves, cauldrons, and trees. These symbols appear to be in profound harmony with cultural phenomena. In addition to his epic identity, Battal Gazi is also known for his journey of individuation and holds significant historical value as a hero. The images that emerge in the legends shaped within his process of spiritual maturation serve as intermediaries in his attainment of selfhood. Within this framework, the aim of this study is to analyze the symbolic motifs present in the legends surrounding Battal Gazi, thereby contributing to a deeper understanding of their meaning. The study examines legends about Battal Gazi found in Fırat Havzası Efsaneleri, Malatya Efsaneleri, and Fırat’ın Efsaneleri Malatya. The findings suggest that the symbols in these legends function as a form of wisdom that facilitates the transmission of cultural memory into the future. Additionally, these narratives symbolically reflect humanity’s relationship with nature, the unknown, and the inner self.

Anahtar Kelimeler

Battal Gazi , Legend , Symbol , Culture , Motif

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1993). Fırat Havzası Efsaneleri. Antakya: Tesfa Yayıncılık.
• Alptekin, A. B. (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bachelard, G. (2006). Su ve Düşler Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme (Çev. Olcay Kunal). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bayat, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Benoist, L. (2023). İşaretler, Semboller ve Mitler (Çev. Çağrı Eroğlu). Ankara: Dost Kitabevi.
• Cassirer, E. (2011). Sembol Kavramının Doğası (Çev. Milay Köktürk). Ankara: Hece Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). “Türk Folklorunda “Kaybolan Otostopçu Hayalet Kız Efsanesi”, Türkbilig, 6, 41-55.
• Deniz, K. (2023). Fırat’ın Efsaneleri Malatya. Malatya: Fırat Kalkınma Ajansı.
• Dîvânu Lugâti’t-Türk (2005). Kaşgarlı Mahmud, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve Kutsal Dışı-Dinin Doğası (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Alfa.
• Ersoy, N. (2000). Semboller ve Yorumları. İstanbul: Zafer Matbaası.
• Franz v, M. L. (2022). Masalları Yorumlamak (Çev. Canberk Şeref). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Fromm, E. (2017). Rüyalar, Masallar, Mitler (Çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten). İstanbul: Say Yayınları.
• Guénon, R. (2001). Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi (Çev. Fevzi Topaçoğlu). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Jung, C. G. (2001). Doğu Metinlerine Psikolojik Yaklaşım (Çev. Ahmet Demirhan). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Jung, C. G. (2006). Analitik Psikoloji (Çev. Ender Gürol). İstanbul: Payel Yayınları.
• Jung, C. G. (2009). Dört Arketip (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul, Metis Yayınları.
• Köksal, H. (2014). Battal Gazi Destanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2014). “Suyla Buluşan Kültür: Doğu Karadeniz’de Mayıs Yedisi”. Prof. Dr. Ali Çelik Armağanı, 369-376, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oymak, İ. (2001). “Eski Türk İnanışlarında Ağaç Kültünün Malatya’daki İzleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 55-74.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Roux, J. P. (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınevi.
• Salt, A. (2023). Semboller Ansiklopedisi. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Saydam, B. M. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci, Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Uluç, T. (2011). İbn Arabî’de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Yağbasan Yıldırım, K. (2013). Malatya Efsaneleri. Malatya: Malatya Kitaplığı.
• İnternet Kaynakları
• https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/malatya/turizmaktiviteleri/beydagi (2025, 23 Mart).
• https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/malatya/gezilecekyer/orduzu-cinar-agaci (2025, 23 Mart).