FELSEFENİN KRİZİ VE PEYAMİ SAFA’NIN FELSEFÎ BUHRAN’I

Yıl 2025, Sayı: 42, 311 - 328, 20.12.2025

Peyami Safa Gülay

https://doi.org/10.53844/flsf.1729394

Öz

Bu çalışma, felsefenin yaşadığı dil merkezli krizi, Peyami Safa’nın Felsefî Buhran adlı metni ekseninde değerlendirmektedir. Safa, felsefî krizin temelinde kelime ile anlam arasındaki gerilimi görür ve bu krizi, dilin sabit kavramlarla temsil edilme çabasına bağlar. Ona göre felsefe, kavramlar üzerinden anlamı sabitlemeye çalışırken, hayatın akışkan yapısını ıskalamakta, felsefeyle hayat meseleleri arasındaki ilişkiyi sakatlamaktadır. Bu bağlamda Safa, felsefenin krizden çıkışını yine dil meselesinde görür. Buna göre felsefe, edebiyatla kurduğu geleneksel ilişkiyi gözden geçirmeli ve edebiyattaki imkânlardan istifade etmelidir. Edebiyat, anlamın çoğulluğunu ve kavramların sınırlılıklarını gösteren bir alan olarak felsefeye bir çıkış sağlayabilir. Safa’nın yaklaşımı felsefî söylemin filozofların şahsi düşünceleriyle doğrudan ilişkisini vurgulayarak mutlak hakikat arayışının problematik tarafını açığa çıkaran bir yaklaşımdır. Safa, felsefenin ancak sanatla, özellikle edebî duyarlılıkla yeniden anlam bulabileceğini öne sürer. Bu yönleriyle Safa’nın önerisi sadece dönemi için değil günümüz felsefî tartışmaları açısından da özgün açılımlar sağlayabilecek bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Kriz , felsefe , dil , edebiyat , metafor

THE CRISIS OF PHILOSOPHY AND PEYAMİ SAFA'S FELSEFÎ BUHRAN

Öz

This study evaluates the language-centered crisis experienced by philosophy, focusing on Peyami Safa's text entitled Felsefî Buhran. Safa sees the tension between words and meaning as the root of the philosophical crisis and links this crisis to the attempt to represent language with fixed concepts. According to him, while philosophy attempts to fix meaning through concepts, it misses the fluid nature of life and cripples the relationship between philosophy and life issues. In this context, Safa sees philosophy's way out of the crisis again in the issue of language. According to him, philosophy should reevaluate its traditional relationship with literature and take advantage of the possibilities offered by literature. Literature, as a field that demonstrates the plurality of meaning and the limitations of concepts, can provide a way out for philosophy. Safa's approach emphasizes the direct relationship between philosophical discourse and the personal thoughts of philosophers, revealing the problematic side of the search for absolute truth. Safa argues that philosophy can only find new meaning through art, especially literary sensitivity. In this respect, Safa's proposal can be considered an approach that offers original insights not only for his own period but also for contemporary philosophical debates.

Anahtar Kelimeler

Crisis , philosophy , language , literature , metaphor

Kaynakça

• Ayvazoğlu, Beşir. Peyami: Hayatı, Sanatı, Felsefesi, Dramı, İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Bingöl, Ulaş. "Edebî lik üzerine." Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 7.1 (2020): 127-140.
• Colebrook, Claire. “Literature.” Understanding Derrida içinde, ed. Jack Reynolds&Jonathan Roffe, 75–82. London: A&C Black, 2004.
• Daşçıoğlu Yılmaz. "Dilin içinde dil, doğanın içinde perde: Şiirde metafor ve imge." Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi 109.S 767 (2015).
• Derrida, Jacques. Margins of Philosophy, çev. Alan Bass. Chicago: University of Chicago Press, 1982.
• ——— Points...: Interviews, 1974–1994. ed.&çev. Peggy Kamuf. Stanford, CA: Stanford University Press, 1995.
• ——— Yazı ve Fark. çev. Burcu Yalım. İstanbul: Metis Yayınları, 2020.
• ______Felsefî Buhran, İstanbul: Çığır Mecmuası Neşriyatı, 1939.
• Edmonds, David, John Eidinow. Wittgenstein’ın Maşası. çev. Ahmet Biçen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Gülay, Peyami Safa. Kurucu Öteki, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Güven, Ferit. “Felsefe, Edebiyat, Özne”, Felsefe ve Edebiyat içinde, ed. Mustafa Günay&Ali Osman Gündoğan, Konya: 2014, 171. Kara, Murat. “Varoluşçuluk Bağlamında Edebiyat ve Felsefe, Şiir ve Endişe”. BEÜ SBE Derg., 8(1), 2019, 43-66.
• Pepper, Stephen C. “Introduction: Metaphor in Philosophy.” The Journal of Mind and Behavior 3, no. 3/4 (1982): 197–205.
• Rorty, Richard, ed. The Linguistic Turn: Essays in Philosophical Method, Chicago: University of Chicago Press, 1992.
• Safa, Peyami. “Felsefe ve Diyalektik.” Doğu-Batı Arasında Peyami Safa, ed. Beşir Ayvazoğlu, 165-185. İstanbul: Ufuk Kitapları, 2000.
• ———Sanat, Edebiyat, Tenkid: Objektif 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
• Turanlı, Gül. “Peyami Safa ve Felsefî Buhran.” Türkiye’de Felsefe – I (1923–2023), ed. Kemal Bakır, 350–361. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2024.
• Utku, A.&Kaya, C. “Türkiye’de Modern Felsefe Tarihi Yazımının Serencamı: Geç-Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Literatür Değerlendirmesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (17), 2011: 9-50
• Wittgenstein, Ludwig. Felsefî Soruşturmalar. çev. H. Barışcan. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.