FÂRÂBÎ’NİN AKIL RİSALESİNİN FELSEFİ ANALİZİ

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 26, 61 - 78, 29.12.2018

Rıza Tevfik Kalyoncu

Öz

Bu makalede Fârâbî’nin akıl
risalesinin tarihsel konumu üzerinde durulmakta ve içerik analizi
yapılmaktadır. Eserin bütün boyutlarıyla incelenmesi geniş kapsamlı bir
çalışmayı gerektirdiğinden, risalenin görece daha temel konularından bilginin
oluşumu, aklın aşamaları Aristoteles ve kısmen İskender ve Themistius gibi
yorumcuların ilgili fikirleriyle karşılaştırılarak sunulmaktadır. Diğer
taraftan Risale fi’l Akl’da
kelamcıların akıl anlayışına yönelik eleştiri, kelamcıların akılla ilgili
fikirleri göz önünde bulundurularak tartışılmaktadır.

RfA’da en temel kavram intiza
(soyutlama) kavramıdır. Buna ek olarak aklın zât olarak tanımlanması da
Fârâbî’nin önemli tercihlerinden birisidir. Fârâbî’nin İkinci Analitiklerdeki
akıl kavramının yorumunda da Aristoteles’e özgün bir yorum getirdiği
görülmektedir. Makalenin  amacı,
soyutlama teorisini merkeze alarak bu üç konuyu ve kelamcılara yönelik
eleştiriyi incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Akıl, soyutlama (intiza’), zat, makul, bilgi

A PHILOSOPHICAL ANALYSIS OF AL-FARABİ’S EPISTLE ON INTELLECT

Öz

The article consists of two parts. The first part deals with the place of Epistle on
Intellect written by Al Farabi in the tradition of epistles on intellect. In the second part
the epistle is analyzed in the context of the main concepts. Because the thorough study
of Epistle requires more comprehensive study, more central topics of Epistle such as
construction of knowledge, abstraction and degrees of intellect are discussed and partly
compared to the ideas of commentators such as Alexander Aphrodisias and Themistius.
The aim of this article is to scrutinize these three important topics placing the
theory of abstraction at the centre. In this context, the main claim of the article is that
Substance (Zat), Principle (Mabda), Abstraction (Intiza’) are the main concepts of
Epistle. The concept of ‘abstraction’ (intiza) is both an original contribution and key for
the explanation of the perfection of intellect which begins in the process of acquisition of
knowledge. Therefore, the focal point of article is the problems related to the process of
abstraction which starts at the beginning of knowledge acquisition and continues till the
unification with active intellect. Secondly, by inventing concepts ‘substance (zât) and
‘certain principle’ to explain human reason it is argued that Al Farabi made an
important addition to Aristotle’s definition of intellect in Posterior Analytics.

Anahtar Kelimeler

Intellect, abstraction, substance, intelligible, knowledge

Kaynakça

• A.Davidson, Herbert. Alfarabi, Avicenna, Averroes on Intellect: Their Cosmologies, Theories of Active Intellect, Theories of Human Intellect . Oxford: Oxford University Press, 1992.
• Adamson, Peter. Philosophy in Islamic World. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Aristoteles. İkinci Analitikler. Çeviren Ragıp Atademir. İstanbul: Meb Yayınları, 1951.
• —. Ruh Üzerine. Çeviren Ömer Aygün Y.Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi. Cilt 3. 5 cilt. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Aydınlı, Yaşar. Fârâbî'de Tanrı- İnsan İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Black, Deborah. «Psikoloji: Nefs ve Akıl.» İslam Felsefesine Girişi içinde, düzenleyen Peter Adamson Richard Taylor, çeviren Cüneyt Kaya, 348-355. İstanbul: Küre Yayınları, 2005.
• Cabiri. Bunyetu'l Akli'l Arabi. Beyrut: Merkezi Dirasat Vahdeti'l Arabiyye, 2009.
• Fârâbî. Kitâbu'l Huruf: Harfler Kitabı. Çeviren Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• —. Risalat Fi'l Akl. Beyrut: Dar El Maşrık, 1983.
• Frederic M.Schroeder, Robert B.Todd. Two Greek Aristotelian Commentators on Intellect: The De Intellectu Attributed to Alexander of Aphrodisias and Themistius' Paraphrase of Aristotle De Anima 3.4-8. Toronto: Pontifical Institute of Medieval Studies, 1990.
• Galston, Miriam. «A Re-examination of al-Farabi's Neoplatonism.» Journal of History of Philosophy 1, no. 15 (1977): 13-32.
• Harari, Orna. Knowledge and Demonstration: Aristotle's Posterior Analytics. Dordrecht: Springer Business Media, 2004.
• J.McCarthy, Richard. «Al-Kindi's Treatise on the Intellect: Text and Tentative Translation.» Islamic Studies (Islamic Research Institute, International Islamic University, Islamabad) 3 (1964): 119-149.
• Janos, Damien. Intellect, Substance and Motion in al-Farabi's Cosmology. Montreal: PhD Dissertation, McGill University Institute of Islamic Studies , 2009.
• Kalın, İbrahim. «Varlık ve İdrak: Molla Sadra'nın Bilgi Tasavvuru.» çeviren Nurullah Koltaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Kaya, Mahmut. Kindi: Felsefi Risaleler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• L.Black, Deborah. «Psikoloji: Akıl ve Nefs.» İslam Felsefesine Giriş içinde, düzenleyen Peter Adamson ve Richard C. Taylor, çeviren Cüneyt Kaya, 340-357. İstanbul: Küre Yayınları, 2005.
• Özturan, Hümeyra. Aristoteles ve Fârâbî'de Ahlâkın Kaynağı Problemi. İstanbul: Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Taylor, Richard C. «Abstraction in al-Fârâbî.» American Catholic Philosophical Association, Proceedings of ACPA 80 (2007).
• Yasin, Cafer. Fârâbî fi hududihi ve rusumihi. Beyrut: Alemu'l Kutub, 1975.
• Zeyne, Hüsnü. el-Akl inde'l Mutezile. Beyrut: Daru'l Afaki'l Cedide, 1978.