THOMAS AQUINAS’DA NEDENSELLİK SORUNU

Yıl 2019, Sayı: 27, 17 - 56, 23.05.2019

Hasan Aydın

Öz

ÖZ

Thomas Aquinas’ın düşüncesi, özde Tanrı, doğa ve
insan ilişkisine odaklanır; ancak o, hem doğaya hem de insana tanrısal bir
perspektiften bakar. Diğer bir deyişle, bir Hıristiyan düşünürü olarak, ele alıp
incelediği hemen her sorunu Tanrı merkezli bir çerçevede inceler. Bu yüzden
nedensellik sorununu ele alışı da tanrısal bir çerçeveye oturur. Ancak o, öte
yandan, felsefi olarak kökleri Aristoteles’e değin gerilere giden doğal
nedenler düşüncesini de ele alıp işler. Bu düşünceyi geliştirerek
teolojik-felsefi bir düzlemde Hıristiyanlıkla uzlaştırmaya çalışır. Böylelikle
onun düşüncesinde iç içe geçmiş iki tür nedensellik anlayışıyla karşılaşılır.
İlki, tanrısal yaratıcılığı ve yoktan yaratmayı gündeme getiren birincil ya da
tanrısal nedensellik, diğeri ise Tanrı’nın fiziksel nesnelere yerleştirdiği
ikincil ya da doğal nedenselliktir. O, bu iki nedensellikten tanrısal olana
ağırlık verse de, doğal nedensellik düşüncesiyle, bir doğa düzeninin olduğunu,
bu düzenin yasalı bir biçimde, neden-sonuç ilişkisinde işlediğini göstermeye
çalışır. Aquinas’ın Tanrı’nın aracı ya da aleti olarak iş gören doğal
nedensellik anlayışı, doğadaki düzene gönderme yaptığı, hatta bu düzenin
hiyerarşik, yasalı ve ereksel olduğunu savladığı için, oldukça ilgi çekicidir.
İşte bu makale, Hıristiyanlığı Aristotelesçi felsefe ile harmanlayarak, özgün
bir teolojik-felsefi söylem geliştiren Aquinas’ın birincil ya da tanrısal ve
ikincil ya da doğal nedensellik anlayışını, tarihsel köklerine gönderme yaparak
irdelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar
sözcükler: Neden,
nedensellik, birincil neden, ikincil neden, düzen, yasa.

 

ABSTRACT

The Problem of Causality in Thomas Aquinas

 The thought of Thomas Aquinas, in essence,
focuses on the relationship between God, nature and man;
however, he examines both nature and man from a divine perspective. In other
words, as a medieval Christian thinker, examines almost every problem in a
God-centered framework.
Therefore, his analysis of the problem of causality is also based
on God. However,
he also deals with natural causes philosophically,  the origins of which goes back to Aristotle. While doing so, he tries
to reconcile natural causes with Christianity on a theological-philosophical
level. For this
reason, two types of causality interwoven with one another are seen in his
thought. The first one of these is the primary causality or divine casuality
which depends on the divine creativity, or craetion ex nihilo, and the other
one is secondary cause
or the natural
casuality that God placed into the natural objects. Even though he puts more
emphasis on the divine casuality than the other one, he tries to show that
there is an order of nature and this order works within the cause and effect
realtionship in the form of natural law. His thought that the natural causes
work under God's control and as his instrument is highly interesting, for it
refers to the order existing in nature in contrast to his claim that this order
is hierachical and teleological. Thus this article aims to deal with the divine or primary causality and natural or secondary causality in the thought of Aquinas, who developed an original
theological philosophy through blending the Christianity with the philosophy of
Aristotele in reference to its historical origins.

Key words:
Reason, casuality, primary cause, secondary
cause, order,
natural laws.

Anahtar Kelimeler

Neden, nedensellik, birincil neden, ikincil neden, düzen

Kaynakça

• Aertsen, J. A., “Aquinas's Philosophy in Its Historical Setting”, The Cabridge Companion to Thomas, ed.: N. Kretzmann-E. Stump, Cabridge University Press, Cambridge 1993.
• Akdağ, Ö., “Ortaçağda Fail Kavramı ve Tanrı”, Bilimname, XXIX, 2015/2.
• Akdağ, Ö., “Thomas Aquinas’ın Vesilecilik Eleştirisi ve Temelleri”, Journal of Islamic Research, 27(2) 2016.
• Akyol, O. F., Thomas Aquinas, Doctor Angelicus, Hayatı, Eserleri ve Düşüncesi, Homer Kitabevi, İstanbul 2005.
• Maryniarczyk, A., “Philosophical Creationism: Thomas Aquinas’ Metaphysics of Creatio ex Nihilo”, Studia Gilsoniana, 5:1, January–March 2016. Aquinas, T, Summa Theologica, ed. and trs. by Fathers of the English Dominican Orovince, ed.: Benziger Bors, 1947.(https://dhspriory.org’dan erişilebilir).
• Aquinas, T., Varlık ve Öz (De Ente et Essentia), çeviren: Oğuz Özügül, Say Yayınları, İstanbul 2007.
• Aquinas, T., “Nedenler Kitabı Yorumu”, Nedenler Kitabı (Liber de Causis) içinde, çeviren: M. B. Albayrak, Notos Kitap Yayınevi, İstanbul 2014. Aquinas, T., Commentary on Aristotle's Physics, Book I-II, ed. and trs. by Richard J. Blackwell, Richard J. Spath & W. Edmund Thirlkel Yale U.P., 1963.Aquinas, T., Commentary on the Metaphysics, Aquinas, Commentary on the Metaphysics, Book 5, ed. and trs. by John P. Rowan, Chicago 1961.
• Aquinas, T., De Prencipiis Naturae, ed. and trs. by R. A. Kocourek, html-edited by Joseph Kenny, O.P. https://dhspriory.org/thomas/DePrincNaturae.htm (erişim tarihi: 10.11.2018).
• Aquinas, T., De Regno ad Regem Cypri (On Kingship To The King Of Cyprus), ed. and trs. by Gerald B. Phelan, revised by I. Th. Eschmann, O.P, The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto 1949. Aquinas, T., Quaestiones Disputatae de Anima, ed. and trs. by John Patrick Rowan St. Louis & London: B. Herder Book Co., 1949.Aquinas, T., Summa Contra Gentiles, ed. and trs. by. Joseph Rickaby, S.J, Pope's Hall, Oxford, Michaelmas 1905. (https://basilica.ca’dan pdf olarak erişilebilirdir.)
• Aquinas, De Potantia Dei, ad. and trs. by the English Dominican Fathers Westminster, Maryland: The Newman Press, 1952.
• Artz, F. B., Ortaçağların Tini (Tarihsel Bir Gözlem İS 200-1500), çeviren: Aziz yardımlı, İdea Yayınları, İstanbul 2006. Aydın, H., Ortaçağda Aristotelesçi Yapıtlar ve ‘Salt İyi’ ya da ‘Nedenler Kitabı’, Bilim ve Gelecek, İstanbul 2019.
• Az, M. A.,“Aquinas’ın Eleştirileri Bağlamında İbn Sînâ’nın Sudûr Nazariyesinin Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 56:2, 2015.
• Barnes, Co.L. Natural Final Causality and Providence in Aquinas, New Blackfriars 2014.
• Başdemir, H. Y., “Thomas Aquinas’ta Tanrı Tasavvuru”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: II, sayı: 3, 2003/1.
• Brock, S. L., “Causality and Necessity in Thomas Aquinas”, Quaestio, vol. 2, 2002.
• Brower, J. E., Aquinas’s Ontology of the Material World, Change, Hylomorphism, and Material Objects, Oxford University Press, Oxford 2014.
• Burrell, D. B- C. S. C., “Aquinas and Islamic and Jewish Thinkers”, The Cabridge Companion to Thomas, ed.: N. Kretzmann-E. Stump, Cabridge Uniiversity Press, Cambridge 1993.
• Cevizci, A., Ortaçağ Felsefesi, Asa Yayınları, Bursa 2001.
• Çoban Sarı, F. D., Yaratma, Tanrı ve Zaman Bağlamında Thomas Aquinas’ta Evrenin Sonsuzluğu Problemi, İÜSBE, Doktora Tezi, İstanbul 2017. Çotuksöken, B.- Babür, S., Ortaçağda Felsefe, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2000. De Libre, A., Ortaçağ Felsefesi, çeviren: Ayşe Meral, Litera Yayınları, İstanbul 2005.
• Fakhry, M., Islamic Occanionalism and Its Critique by Averroes and Aquinas, London 1958.
• Gilson, E., Ortaçağda Felsefe, çeviren: Ayşe Meral, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• Gilson, E., Ortaçağda Felsefenin Ruhu, çeviren: Şamil Öçal, Açılım Kitap, İstanbul 2005.
• Gilson, E., Thomism (The Philosophy of Thomas Aquinas), trs. by.: Laurence K. Shook and Armand Maurer, Kanada 2002.Gines, R., Filozofların Yanılgıları, çeviren: Özcan Akdağ, İstanbul 2016.
• Grant, E., “Aristoteles ve Aristotelesçilik”, çeviren: Tuğçe Ayteş, Batı Geleneğinde Bilim ve Din Tarihi içinde, ed.: Cary B. Ferngren, Say Yayınları, İstanbul 2016. Henry, H., “Nedensellik”, çeviren: Cihan Alan, Batı Geleneğinde Bilim ve Din Tarihi içinde, ed.: Cary B. Ferngren, Say Yayınları, İstanbul 2016.
• Herrera, M., “Understanding Similitudes in Aquinas with the Help of Avicenna and Averroes”, Proceedings of the Society for Medieval Logic and Metaphysics, Volume 5, 2005.
• Honnefelder, L.,“The Concept of Nature in Medieval Metaphysics,” in Nature in Medieval Thought: Some Approaches East and West, ed. C. Koyama, Leiden-Boston-K¨oln: E.J. Brill, 2000.
• Hughes, C., “Matter and Actuality in Aquinas”, Thomas Aquinas Contemporary Philosophical Perspectives, ed. by. Brian Davies, Oxford University Press, Oxford, 2002.
• Jones, W. T., Ortaçağ Düşüncesi (Batı Felsefe Tarihi), çeviren: Hakkı Hünler, cilt: II, Paradigma Yayınları, İstanbul 2006.
• Küken, G., Doğu-Batı Felsefî Etkileşiminde İbn Rüşd ve St. Thomas Aquinas Felsefelerinin Karşılaştırılması, :Alfa Yayınları, İstanbul 1996.
• Owens, J. H., “Aristotle and Aquinas”, The Cabridge Companion to Thomas, ed.: N. Kretzmann-E. Stump, Cabridge University Press, Cambridge 1993. Russell, B., Batı Felsefe Tarihi, çeviren: Muammer Sencer, cilt: II, Ankara 1972.
• Sebetçi, H.,“11.-12. Yüzyıllarda Ortaçağ Avrupası’nın Eğitime Genel Yaklaşımı”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), cilt/volume: II, sayı/issue: 3, 2016.
• Tarakçı, M., “Aquinaslı Thomas”, Felsefe Ansiklopedisi, cilt: I, Etik Yayınları, İstanbul 2003.