ADORNO’NUN FELSEFESİNDE ÖZGÜRLÜK İDESİ OLARAK SANAT

Yıl 2015, Sayı: 20, 271 - 288, 01.12.2015

Özcan Yılmaz Sütçü

Öz

Modern insan, giderek her gün kendi adına düşünen, kendi adına eyleyen ve kendisini her açıdan kontrol eden otoriter bir yapı ile karşı karşıya kalmıştır. Bu yapı kültür endüstrisidir. “Kültür endüstrisi”ni Adorno, tekelci kapitalizmin bir sonucu olarak kültürel biçimlerin metalaşması olarak kullanır. Kapitalizm, kültür endüstrisi aracılığıyla insanın yaşam ve üretim biçimleri üzerindeki etkisini her gün daha da artırarak gelişim göstermiştir. Kültür endüstrisi, hem toplumun tüm öğelerini hem de insanın öznel dünyasını belirlemektedir. Bu belirlenim, sanatın yaratılma biçimlerine de nüfuz etmiştir. Sanat da kendi içinde değişimlere uğramıştır. Adorno’ya göre modern sanat, daha önceki kült işlevini terk ettiğinde eleştirel ve özerk bir yapı kazanmıştır. Özerk yapı ile sanatın çağdaş toplum ve özgürlük için sorumluluğu artmıştır. Modern sanatı sanat yapan şey,“özgürlük idesi”ne ev sahipliği yapmasıdır. Adorno sanatın, özgürlük idesini dile getirerek kültür endüstrisine meydan okuduğunu düşünür. Sanatın bu meydan okuması, özdeşlik ilkesine dayalı düşünceyi olumsuzlama şeklindedir. Kültür endüstrisinin öğeleri aklın dayattığı özdeşlik ilkesine dayanırken, sanat bu özdeşliği askıya alarak “özdeş olmayanı” dile getirir. İşte bu yüzdendir ki sanat, özdeşlik ilkesinin baskısına rağmen özne ile nesne arasındaki uyumsuzluğa tanıklık eder. Başka bir deyişle akılsal olan ile algısal olan arasındaki ilişkiyi yeniden kurar. Bu yüzden Adorno için sanat, gerek toplumsal, gerekse bireysel özgürlüğün ortaya çıkması için başvurulacak tek öğedir.

Anahtar Kelimeler

Adorno, modern sanat, özgürlük, araçsal akıl, kültür endüstrisi

Art As The Idea Of Freedom In Adorno’s Philosophy

Öz

Modern human has always faced with an authoritarian structure which act on his be half and which controls him in every aspect. This structure is culture industry. Adorno use the term culture industry to describe the commodification of cultural forms that had resulted from the growth of monopoly capitalism. Capitalism has been gradually enchancing its impact on the way humans live and produce via the culture industry. The culture industry determines both all the elements of the society and the subjective world of a human. This determination has also influenced the way that art is made. Art itself undergone many changes. According to Adorno, modern art has gained critical and autonomous structure when it loses the function of the cult. With this expanded autonomy comes art's increased responsibility for freedoms of contemporary society.What makes modern art art is that it hosts “the idea of freedom”. Adorno thinks that art challanges the culture industry by uttering the idea of freedom. This challange of art is the negation of the idea based on the law of identity. While the elements of the culture industry are based on the law of identity which is insisted by reason, art utters what is not identical by suspending the identity. Hence, art witnesses the inconvenience between the subject and the object despite the pressure of the law of identity. In other words, art rebuilds the connection between the logical and the perceptual. So art for Adorno is the element that should be applied to social and individual
freedom.

Anahtar Kelimeler

Adorno, modern art, freedom, instrumental reason, the culture industry

Kaynakça

• Adorno, T., W., Negative Dialectics, çev. E.B.Ashton, Routledge&Kegan Paul, Londra, 1973.
• Adorno T.W., Aesthetic Theory, trans. Robert Hullot-Kentor, Athlone Press, New York, 1997.
• Adorno T.W., Introduction to the Sociology of Music, trans. E.B. Ashton, New York, 1976.
• Adorno, T.W., History and Freedom, trans. Rodney Livingstone, Polity Press, 2006.
• Adorno, T. W. Aesthetics and Politics. trans. Ronald Taylor (edit.) Londra, Verso, 1980.
• Adorno, T. W. Estetik ve Politika,çev. Ünsal Oskay, Alkım Yayınları, 2004.
• Adorno T.W., Minima Moralia, çev. Orhan Koçak- Ahmet Doğukan, Metis Yayınları, İstanbul, 2005.
• Adorno,T.W., Edebiyat Yazıları, çev. Orhan Koçak – Sabir Yücesoy, Metis Yayınları, İstanbul, 2008.
• Adorno, T.W., Kültür Endüstrisi, çev.Nihat Ülner, Mustafa Tüzel, Elçin Gen, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• Adorno, T.W., “Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken”, çev. Bülent O. Doğan, Cogito, sayı 36, 2003.
• Altuğ T., Son Bakışta Sanat, YKY, İstanbul. 2012.
• Arendt, H., Geçmiş İle Gelecek Arasında, çev.Bahadır Sina Şener, İletişim Yayınları, 2010.
• Brenstein, J.M., Adorno: Disenchantment and Ethics, Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
• Boucher, G.,Yeni Bir Bakışla Adorno,çev. Yetkin Başkavak, Kolektif Kitap, İstanbul, 2013.
• Claussen, Detlev, Son Deha: Theodor W. Adorno, çev. Dilman Muradoğlu, YKY, 2012.
• Eagleton,T.,The Ideology of Aesthetic, BlackwellPublishers,Oxford, 1990.
• Eagleton,T., Estetiğin İdeolojisi,çev. Ayhan Çitil, Özne yayınları, İstanbul, 1998.
• Horkheimer M.,&Adorno T.W. (2002) Dialectic of Enlightenment: Philosophical Fragments,Trans. Edmund Jephcott, Stanford UniversityPress. California, 2002.
• Horkheimer M.,&Adorno, T., Aydınlanmanın Diyalektiği, çev. Oguz Özgül, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 1995.
• Jarvis, Simon, Adorno, Routledge, New York, 1998.
• Jay, Martin, Adorno, çev. Ünsal Oskay, Der Yayınları, İstanbul,2001.
• Jay, Martin, Diyalektik İmgelem, çev. Sevgi Doğan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014.
• Kant,I.,Critique Of Judgement, trans.James Creed Meredith, Oxford University Press, New York, 2007
• Wilson R.,Theodor Adorno, Routledge, London And NewYork, 2007.
• Zuidervaart, Lambert, Social Philosophy After Adorno, Campridge University Press, 2007.