EVOLUTION AND TELEOLOGY IN SCHOPENHAUER'S PHILOSOPHY

Yıl 2024, Sayı: 39, 107 - 128, 16.12.2024

Cüneyt Arıkan

https://doi.org/10.53844/flsf.1539159

Öz

Kant’ın bilinemeyeceğini düşündüğü kendinde şeyi “isteme” olarak ortaya koyan Schopenhauer, istemenin sıçramalı bir evrimsel süreçte sırasıyla inorganik doğa, bitkiler, hayvanlar ve insanlar olarak aşamalı bir şekilde kendini ortaya koyduğunu açıklar. O, Platon’dan aldığı ideaların, istemenin doğrudan nesneleşmesi olarak bu seviyelere karşılık geldiğini belirtir. Öznenin tasarımı olarak ortaya çıkan tek tek şeyler ise idealar denilen prototiplerin kopyalarıdır. Aristoteles’ten de teleolojiyi alan Schopenhauer, doğada hiçbir şeyin amaçsız ve anlamsız olmadığını, her şeyin tam bir uygunluk içinde, bir amaca göre ortaya çıktığını açıklar. Doğa her canlıya türünü sürdürmesi için gereken organ ve özellikleri vermiştir. Bu çalışmada, Schopenhauer’un evrimi açıklarken mekanizm ve teizme bir alternatif olarak ortaya koyduğu, asıl varlık olan isteme ve onun tekliğiyle zaman dışılığına dayanan teleoloji ele alınmıştır. Çalışmanın ana iddiası, üçüncü bir yol arayışında olan filozofun bunu tutarlı bir şekilde ortaya koyamadığı ve teizmle binevi özdeşleşen tasarım tarafında kaldığıdır. Zira istemenin kör yani bilinçsiz ve bilgisiz olduğu göz önüne alındığında, her canlının ihtiyacı olacak şeyleri nasıl “öngördüğü” sorusu cevapsız kalır. Filozof, istemenin zaman dışılığına işaret eder ancak bu sefer de türlerin nadiren yok olmaları büyük bir çelişki yaratır.

Anahtar Kelimeler

Will, Representation, Idea, Species, Evolution, Objectification, Teleology, Harmony.

SCHOPENHAUER FELSEFESİNDE EVRİM VE TELEOLOJİ

Öz

Kant’ın bilinemeyeceğini düşündüğü kendinde şeyi “isteme” olarak ortaya koyan Schopenhauer, istemenin sıçramalı bir evrimsel süreçte sırasıyla inorganik doğa, bitkiler, hayvanlar ve insanlar olarak aşamalı bir şekilde kendini ortaya koyduğunu açıklar. O, Platon’dan aldığı ideaların, istemenin doğrudan nesneleşmesi olarak bu seviyelere karşılık geldiğini belirtir. Öznenin tasarımı olarak ortaya çıkan tek tek şeyler ise idealar denilen prototiplerin kopyalarıdır. Aristoteles’ten de teleolojiyi alan Schopenhauer, doğada hiçbir şeyin amaçsız ve anlamsız olmadığını, her şeyin tam bir uygunluk içinde, bir amaca göre ortaya çıktığını açıklar. Doğa her canlıya türünü sürdürmesi için gereken organ ve özellikleri vermiştir. Bu çalışmada, Schopenhauer’un evrimi açıklarken mekanizm ve teizme bir alternatif olarak ortaya koyduğu, asıl varlık olan isteme ve onun tekliğiyle zaman dışılığına dayanan teleoloji ele alınmıştır. Çalışmanın ana iddiası, üçüncü bir yol arayışında olan filozofun bunu tutarlı bir şekilde ortaya koyamadığı ve teizmle binevi özdeşleşen tasarım tarafında kaldığıdır. Zira istemenin kör yani bilinçsiz ve bilgisiz olduğu göz önüne alındığında, her canlının ihtiyacı olacak şeyleri nasıl “öngördüğü” sorusu cevapsız kalır. Filozof, istemenin zaman dışılığına işaret eder ancak bu sefer de türlerin nadiren yok olmaları büyük bir çelişki yaratır.

Anahtar Kelimeler

İsteme, Tasavvur, İdea, Tür, Evrim, Nesneleşme, Teleoloji, Uyum

Kaynakça

• Çakmakkaya, Eda. “Ahlakın Neliği Sorununa Bir Bakış: Darwin ve Nietzsche’de Ahlakın İşlevi“, FLSF Felsefe Ve Sosyal Bilimler Dergisi, No 24 (Eylül 2017): 421-37.
• Darwin, Charles. Türlerin Kökeni. Çeviren Öner Ünalan. Ankara: Onur Yayınları, 1976.
• Darwin, Charles. İnsanın Türeyişi. Çeviren Sevim Belli. Ankara: Onur Yayınları, 2016.
• Janaway, Christopher. “Will and Nature.” İçinde The Cambridge Companion to Schopenhauer, editör Christopher Janaway. Cambridge: Cambridge University Press, 2006, 138-170.
• Koç, Emel. “Schopenhauer Felsefesinde ‘Ölüm’ ve ‘Ölüm Korkusu’ Üzerine”, Dört Öge Dergisi, no 13 (2018): 21-41.
• Lovejoy, Arthur O. “Bir Evrimci Olarak Schopenhauer.” İçinde Schopenhauer, çeviren ve derleyen Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2009, 193-220.
• Mayr, Ernst. “Darwinciliğin Felsefi Temelleri“, Çeviren Şeyda Öztürk. Cogito Dergisi, No 60-61 (2009): 202-209.
• Salter, William M. “Schopenhauer, Felsefe ve Din”, İçinde Din Üzerine, çeviren Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2020.
• Sans, Edouard. Schopenhauer. Çeviren Işık Ergüden. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Saunders, Thomas. Schopenhauer. Çeviren Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2006.
• Schopenhauer, Arthur. The World as Will and Representation, Volume 2. New York: Dover Publications, 1966.
• Schopenhauer, Arthur. Felsefe Tarihinden Kesitler. Çeviren Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2019a.
• Schopenhauer, Arthur. Parerga ve Paralipomena, Cilt 1. Çevirenler Gürkan Başay–Murat Kaymaz. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2019b.
• Schopenhauer, Arthur. İsteme ve Tasavvur Olarak Dünya. Çeviren A. Onur Aktaş. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Schopenhauer, Arthur. Cinsel Aşkın Metafiziği. Çeviren Firuzan Gürbüz Gerhold. İstanbul: Alfa Yayınları, 2021a.
• Schopenhauer, Arthur. Doğadaki İsteme Üzerine. Çeviren A. Onur Aktaş. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2021b.
• Schopenhauer, Arthur. Parerga ve Paralipomena, Cilt 2. Çevirenler Gürkan Başay–Murat Kaymaz. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2021c.
• Searle, John. Toplumsal Gerçekliğin İnşaşı. Çevirenler Muhittin Macit-Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Öktem, Ülker. “Olgu, kuram, Darwin öncesi evrim kuramları ve Darwin’in evrim kuramı“ Antropoloji Dergisi, No 23, (2010): 21-39.
• Türkyılmaz, Çetin. “Kant’ta ve Schopenhauer’de Kendinde Şey (Ding an sich) Kavramı”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi Kaygı, Sayı 2, (2003): s. 82-88.
• Whittaker, Thomas. Schopenhauer Kimdir?. Çeviren M. Masum Gökyüz. Ankara: Fol Kitap, 2021.
• Young, Julian. Schopenhauer. New York: Routledge, 2005.
• İnternet Kaynakları Baptista, Trino & Aldana, Elis & Abramson, Charles. “Arthur Schopenhauer and the Current Conception of the Origin of Species: What Did the Philosopher Anticipate?“, Sage Open, No 9-1, (2019): 1-15. Erişim Tarihi: 19.08.2024. https://doi.org/10.1177/2158244019837467