THE HUMAN AND BEYOND: RELATIONAL SUBJECTIVITY AND ENTANGLED ONTOLOGIES IN POSTHUMANIST THOUGHT

Yıl 2025, Sayı: 41, 241 - 262, 15.09.2025

Kerim Can Yazgünoğlu

https://doi.org/10.53844/flsf.1728458

Öz

As both a critical discourse and a theoretical paradigm, posthumanism deconstructs the ideal, masculine human subject constructed by Cartesian dualism and modern Enlightenment. Following the path opened by feminist criticism, posthumanist thought questions the hyper-separation between dualities such as culture/nature, human/animal, subject/object, bios/zoe, and mind/body on which liberal humanism is predicated, and reconceptualises the masculine subject of liberal humanism, which sees itself at the centre of every system. In posthumanist thought, the ontological and symbolic connections between subject and object, human and animal are addressed on an onto-epistemological plane. Drawing on feminist and posthumanist debates, this study aims to reject Descartes’ Cartesian subject and Kant’s transcendental subject, arguing instead that the subject relationally exists within ecological, geological, technological, and vital connections. Therefore, the article proposes a posthumanist understanding of subjectivity in which the subject is embodied, attached to, and entangled with human and nonhuman entities. The entangled bodies of human and non-human subjects reveal a “plural ontology”, referring to Jean-Luc Nancy, construed by the ontological affinities between humans and nonhumans (animals, objects, technologies, ecologies, plants) beyond the masculine, speciesist, and anthropocentric subject. In plural ontology based on differences and otherness, humans are always intrinsically connected to and interdependent on nonhumans; they are a relational part of the “zoe/geo/techno” assemblage. This study begins with a general assessment of posthumanism and then focuses on its post-anthropocentric and post-dualistic aspects, thereby exploring the reformulation of subjectivity.

Anahtar Kelimeler

posthumanism , subjectivity , plural ontology , anthropos , relationality , entanglement

İNSAN VE ÖTESİ: POSTHÜMANİST DÜŞÜNCEDE İLİŞKİSEL ÖZNELLİK VE DOLANIK ONTOLOJİLER

Öz

Hem eleştirel bir söylem hem de kuramsal bir paradigma olarak posthümanizm, Kartezyen düalizmin ve modern Aydınlanma düşüncesinin inşa ettiği ideal, eril insan öznesini yapısöküme uğratır. Feminist eleştirinin açtığı yoldan ilerleyen posthümanist düşünce, liberal hümanizmin dayandığı doğa/kültür, insan/hayvan, özne/nesne, bios/zoe ve akıl/beden gibi ikiliklerin hiper-ayrımını sorgular ve her sistemin merkezinde kendini gören liberal hümanizmin eril öznesini yeniden kurgular. Posthümanist düşüncede özne ile nesne, insan ile hayvan arasındaki ontik ve sembolik bağlantılar onto-epistemolojik bir düzlemde ele alınır. Bu bağlamda feminist ve posthümanist tartışmalardan yararlanan bu çalışmanın amacı, Descartes’ın Kartezyen öznesini ve Kant’ın transandantal öznesini reddederek öznenin ekolojik, jeolojik, teknolojik ve yaşamsal bağlantılarda ilişkisel bir varoluşu olduğunu savunmaktır. Dolayısıyla bu yazı, öznenin hem insan hem de insan-olmayan varlıklarla bedenlenmiş, iliştirilmiş ve dolanık olduğu bir posthüman öznellik anlayışını ileri sürer. İnsan ve insan-olmayan öznelerin dolanık bedenleri eril, türcü ve insanmerkezci öznenin ötesinde insan ile insan-olmayanlar (hayvanlar, nesneler, teknolojiler, ekolojiler, bitkiler) arasındaki ontik akrabalıkların kurduğu Jean-Luc Nancy’e atıfla “çokluk ontolojisini” gösterir. Farklılıklara ve başkalığa dayalı çokluk ontolojisinde insan tözsel olarak daima insan-olmayanlara bağlı ve bağımlıdır; “zoe/jeo/tekno” öbekleşmesinin ilişkisel bir parçasıdır. Bu çalışma, öncelikle posthümanizmin bir değerlendirmesiyle başlayıp daha sonra posthümanizmin post-antroposantrik ve post-düalist yanlarına odaklanır, böylelikle de öznelliğin yeniden formülasyonunu ele alır.

Anahtar Kelimeler

posthümanizm , öznellik , çokluk ontolojisi , antropos , ilişkisellik , dolanıklık

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. Açıklık: İnsan ve Hayvan. Çeviren Meryem Mine Çilingiroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Ağın, Başak. Posthümanizm: Kavram, Kuram, Bilim-Kurgu. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2020.
• Atış, Naciye. “Descartes Felsefesinde Öznenin Epistemolojik Olarak Konumlandırılışı.” ETHOS: Felsefe ve Toplumbilimlerde Diyaloglar 1, sayı. 4 (2008): 1-12.
• Aydoğan, Ahmet. Sunuş, Heidegger: Teknoloji ve İnsanlığın Geleceği, 9-29. Derleyen Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Barad, Karen. Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglament of Matter and Meaning. Durham: Duke University Press, 2007.
• Bennett, Jane. Canlı Madde: Şeylerin Politik Ekolojisi. Çeviren Başak Ağın. Çanakkale: Akademim Yayınları, 2024.
• Boddice, Rob. Introduction: The End of Anthropocentrism to Anthropocentrism: Humans, Animals, Environments, 1-18. Hazırlayan Rob Boddice. Leiden: Brill, 2011.
• Bostrom, Nick. “In Defence of Posthuman Dignity.” Bioethics 19, no 3 (2005): 202–214.
• Braidotti, Rosi. İnsan Sonrası. Çeviren Öznur Karakaş. İstanbul: Kolektif Kitap, 2014.
• Braidotti, Rosi. İnsan Sonrası Bilgi. Çeviren Seyran Sam, Eda Çaça. İstanbul: Kolektif Kitap, 2021.
• Byrant, Levi R. The Democracy of Objects. Ann Arbor: Open Humanities Press, 2011.
• Çelik, Ezgi Ece. “Antroposen ve Posthuman İnsan Çağı’nda İnsan Sonrası Olmak.” Cogito: İnsan Sonrası sayı 95-96 (2019): 145-160.
• Çelikel, Mehmet Ali ve Nurten Bayraktar. “Obje Odaklı Ontoloji ve Şey Kuramı.” İçinde Beşerî Bilimlerin 50 Rengi: Çevreci, Dijital, Tıbbi ve Posthüman Sesler, editörler Başak Ağın ve Z. Gizem Yılmaz, 345-353. Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Dedeoğlu, Çağdaş. “İnsan Dair Her Şeyi İnsanın Ötesinde Düşünmek.” Pasajlar: Sosyal Bilimler Dergisi Posthümanizm 3, sayı 7 (2021): 11-14.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari. Anti-Ödipus: Kapitalizm ve Şizofreni 1. Çeviren Fahrettin Ege, Hakan Erdoğan ve Mustafa Yiğitalp. 3. Basım. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 2017.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari. Kapitalizm ve Şizofreni 2: Bin Yayla. Çeviren Emre Sünter. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2023.
• Descartes, René. Yöntem Üzerine Konuşma. Çeviren Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Dolphijn, Rick ve Iris van der Tuin. New Materialism: Interviews and Cartographies. Ann Arbor: Open Humanities Press, 2012.
• Ellis, Christin. Antebellum Posthuman: Race and Materiality in the Mid-Nineteenth Century. New York: Fordham University Press, 2018.
• Ferrando, Francesca. Philosophical Posthumanism. London: Bloomsbury, 2019.
• Foucault, Michel. Öznenin Yorumbilgisi: Collége de France Dersleri (1981-1982). Çeviren Ferda Keskin. 2. Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Gözkan, H. Bülent. Kant’ın Şemsiyesi: Kant’ın Teorik Felsefesi Üzerine Yazılar. 4. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2025.
• Grosz, Elizabeth. Uçucu Bedenler: Bedensel Bir Feminizme Doğru. Çeviren Kevser Güler. İstanbul: NotaBene Yayınları, 2020.
• Gündoğan İbrişim, Deniz. “Makbul İnsan(lık) Tahayyülünün Ötesinde: İnsansonrası Feminist Eleştirilerde Faillik ve İhtimam.” İçinde Feminist Eleştiri: Arayışlar ve Müzakereler, editörler Demet Gülçiçek ve Emine Erdoğan, 231-256. İstanbul: Metis, 2022.
• Haraway, Donna J. Başka Yer: Donna Haraway’den Seçme Yazılar. Çeviren Güçsal Pulsar. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
• Haraway, Donna J. When Species Meet. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2008.
• Haraway, Donna J. The Companion Species Manifesto: Dogs, People and Significant Otherness. Chicago: Prickly Paradigm Press, 2008.
• Hayles, N. Katherine. How We Became Posthuman: Virtual Bodies in Cybernetics, Literature and Informatics. Chicago: University of Chicago Press, 1999.
• Heidegger, Martin. Tekniğe İlişkin Soruşturma. Çeviren Doğan Özlem. 2. Basım. İstanbul: Paradigma, 1998. Herbrechter, Stefan. Posthumanism: A Critical Analysis. London: Bloomsbury, 2013.
• Irigaray, Luce. Ben Sen Biz: Farklılık Kültürüne Doğru. Çeviren Sabri Büyükdüvenci ve Nilgün Tutal. Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason. Translated by Marcus Weigelt. London: Penguin, 2007.
• Meillassoux, Quentin. Sonluluğun Sonrası: Olumsallığın Zorunluluğu Üzerine Deneme. Çeviren Kağan Kahveci. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Morton, Timothy. Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2013.
• More, Max. “The Philosophy of Transhumanism.” İçinde Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and the Philosophy of the Human Nature, editörler Max More ve Natasha Vita More, 3-17. Oxford: Wiley-Blackwell, 2013.
• Nancy, Jean-Luc. Being Singular Plural. Stanford: Stanford University Press, 2000.
• Nayar, Pramod K. Posthumanism. Cambridge: Polity Press, 2014.
• Öndeş, Sinem. “Transhümanizm Felsefesi Mümkün Müdür?” Pasajlar: Sosyal Bilimler Dergisi Transhümanizm 4, sayı 11 (2022): 149-168.
• Schneider, Joseph. Donna Haraway: Live Theory. New York: Continuum, 2005.
• Tepe, Harun. “‘Çevre Etiği’: ‘Toprak Etiği’ mi yoksa ‘İnsan Etiği’ mi?” Felsefelogos: Ekoloji Felsefesi ve Etiği 2, sayı 6 (1999): 41-56.
• Vita-More, Natasha. “Transhümanist Manifesto.” Çeviren Talha Dereci. Pasajlar: Sosyal Bilimler Dergisi Transhümanizm 4, sayı 11 (2022): 137-148.
• Yavuz, Bulut. “Yeni Materyalizm.” İçinde Beşerî Bilimlerin 50 Rengi: Çevreci, Dijital, Tıbbi ve Posthüman Sesler, editörler Başak Ağın ve Z. Gizem Yılmaz, 519- 527. Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Yazgünoğlu, Kerim Can. “Posthümanizm: Yeni Maddecilik, Maddesel Feminizm ve Beden Ötesi Cisimcilik.” İçinde Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat, editör Serpil Oppermann, 323-363. Ankara: Phoenix, 2012.
• Wolfe, Cary. What is Posthumanism? Minneapolis: University of Minnesota Press, 2010.