PHILOSOPHICAL CARTOGRAPHY AND DEBATES WITHIN NEW ONTOLOGIES

Yıl 2025, Sayı: 41, 1 - 31, 15.09.2025

Derya Önder

https://doi.org/10.53844/flsf.1731400

Öz

This article offers a philosophical cartography of the approaches collectively referred to as New Ontologies, which have gained significant momentum and visibility in contemporary philosophy from the late twentieth century into the first quarter of the twenty-first century. The aim is to map the general landscape of these approaches by identifying both the shared features that allow them to be grouped under a common umbrella and the crucial differences that distinguish them from one another. Broadly speaking, these approaches are categorized into subfields such as substance-based ontologies, relational ontologies/process ontologies, ecophilosophies, feminist ontologies, Indigenous ontologies, and digital ontologies. This study focuses on two major strands: under the heading of Speculative Realism, it examines substance-based ontologies such as Speculative Materialism, Object-Oriented Ontology (OOO), Onticology, and the concept of Hyperobjects; and under the heading of New Materialism, it analyzes relational ontology-based frameworks such as Agentic Realism, Assemblage Theory, Posthumanism, and Vital Materialism. The primary aim of this study is to construct a guiding text and a philosophical cartography for this relatively “new” subject within Turkish philosophical discourse, while also contributing to an understanding of how New Ontologies may provide conceptual resources for contemporary philosophy.

Anahtar Kelimeler

New Ontologies , Speculative Realism , Oject-Oriented Ontology , New Materialism , Graham Harman , Quentin Meillassoux

YENİ ONTOLOJİLERİN FELSEFİ KARTOGRAFİSİ VE TARTIŞMA KONULARI

Öz

Bu makalede çağdaş felsefede 20. yüzyılın son on yıllarından başlayıp 21. yüzyılın ilk çeyreğinde hız ve yaygınlık kazanan ve bir şemsiye kavram olarak karşımıza çıkan Yeni Ontolojiler’i oluşturan yaklaşımların, aynı başlık altında buluşmalarını sağlayan ortak özellikleri ile birbirlerinden farklılıkları üzerinden gidilerek oluşturdukları genel tabloya dair bir değerlendirme yapılacak ve tartışma konuları ortaya koyulacaktır. Genel olarak bu yaklaşımlar ontoloji temelli ontolojiler, ilişkisel ontolojiler/süreç ontolojileri, ekofelsefeler, feminist ontolojiler, yerli ontolojiler, dijital ontolojiler gibi alt başlıklarda değerlendirilir. Bu çalışmada Spekülatif Realizm başlığı altında ontoloji temelli Spekülatif Materyalizm, Nesne Yönelimli Ontoloji (NYO), Ontikoloji, Hipernesne yaklaşımları ile Yeni Materyalizm başlığı altında; ilişkisel ontoloji temelli olan Failî Realizm, Öbekleşme Teorisi, İnsan Sonrası ve Canlı Maddecilik yaklaşımlarının temel esasları ortaya koyulacak ve yeni ontolojilere dair genel değerlendirmelerde bulunulacaktır. Bu çalışmanın temel amacı, Türkçe felsefi söylemde görece “yeni” olan bu konuya ilişkin bir kılavuz metin ve felsefi kartografi oluşturmak, aynı zamanda Yeni Ontolojiler’in çağdaş felsefeye nasıl kavramsal imkânlar sunabileceğine dair katkıda bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

yeni ontolojiler , spekülatif realizm , nesne yönelimli ontoloji , yeni materyalizm , Graham Harman , Quentin Meilossoux

Kaynakça

• Barad, Karen, Meeting the Universe Halfway – Quantum Physics and The Entanglement of Matter and Meaning, Durham & Londra: Duke University Press, 2007.
• Bennett, Jane, Canlı Madde: Şeylerin Politik Ekolojisi, Çev. Başak Ağın, İstanbul: Akademim Yayıncılık, 2023.
• Braidotti, Rosi, “Eleştirel İnsanötesi Bilimler İçin Kuramsal Bir Çerçeve”, Çev. Çiğdem Taşkın Geçmen, Pasajlar, Posthümanizm Özel Sayısı, (3) 7 (2023): 15-48.
• Braidotti, Rosi, İnsan Sonrası Bilgi, Çev. Eda Çaça, İstanbul: Kolektif Kitap, 2021.
• Braidotti, Rosi, İnsan Sonrası, Çev. Öznur Karakaş, İstanbul: Kolektif Kitap, 2015.
• Brassier, Ray, Nihil Unbound Enlightenment and Extinction, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2007.
• Bryant, Levi, Nick Srnicek ve Graham Harman (eds.), The Speculative Turn: Continental Materialism and Realism, Melbourne: re.press, 2011.
• Bryant, Levi. R., The Democracy of Objects, Ann Arbor: Open Humanities Press, University of Michigan Library, 2011.
• Castells, Manuel, Enformasyon Çağı: Ekonomiş, Toplum ve Kültür, C. 1: Ağ Toplumunun Yükselişi, Çev. Ebru Kılıç, 2. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2008.
• Castells, Manuel, The Rise of the Network Society, 2. Edisyon, yeni önsözle, Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell, 2010.
• De Landa, Manuel, Yeni Bir Toplum Felsefesi – Öbekleşme Teorisi ve Toplumsal Karmaşıklık, Çev. Sercan Çalcı, İstanbul: Kolektif Kitap, 2018.
• Dedeoğlu, Çağdaş, “İnsana Dair Her Şeyi İnsanın Ötesinde Düşünmek”, Pasajlar, Posthümanizm Özel Sayısı, (3)7 (2023): 11-14.
• DeLanda, Manuel ve Graham Harman, Gerçekçiliğin Yükselişi, Çev. Hakan Yücefer ve Hakan Atay, İstanbul: Tellekt Yayınları, 2024.
• Delanda, Manuel, Intensive Science and Virtual Philosophy, Londra: Continuum, 2002.
• Delanda, Manuel, Yeni Bir Toplum Felsefesi: Öbekleşme Kuramı ve Toplumsal Karmaşıklık, Çev. Sercan Çalcı, İstanbul: Kolektif Kitap, 2018.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari, Bin Yayla – Kapitalizm ve Şizofreni 2, Çev. Emre Sünter, İstanbul: Norgunk Yayınları, 2024.
• Diana Coole ve Samantha Frost (eds.), New Materialisms – Ontology, Agency, and Politics, Durham & Londra, Duke University Press, 2010.
• Dolphijn, Rick ve Iris van der Tuin, Yeni Materyalizm: Görüşmeler ve Kartografiler, Çev. Esra Erdoğan, Yort Kitap, 2019.
• Ferraris, Maurizio, Yeni Gerçekçilik Manifestosu, Çev. Kemal Atakay, İstanbul: Kolektif Kitap, 2019.
• Gabriel, Markus, Fields of Sense: A New Realist Ontology, Çev. Jason Barker, New York: Columbia University Press, 2015.
• Galloway, Alexander R., Protocol: How Control Exists after Decentralization, Cambridge, MA: MIT Press, 2004.
• Garcia, Tristan, Form and Object: A Treatise on Things, Çev. Jon Cogburn ve Mark Allan Ohm, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.
• Haraway, Donna, “Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective”, Feminist Studies, 14(3) (1988): 575-599.
• Haraway, Donna, The Companion Species Manifesto: Dogs, People, and Significant Otherness, Chicago: Prickly Paradigm Press, 2003.
• Haraway, Donna, “Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene: Making Kin”, Environmental Humanities, vol. 6, (2015): 159-165.
• Haraway, Donna, Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, 2016.
• Harman, Graham, Nesne Yönelimli Ontoloji – Her Şeyin Yeni Bir Teorisi, Çev. Oğuz Karayemiş, İstanbul: Tellekt Yayınları, 2020.
• Heidegger, Martin, “Die Sprache (1950)”, Gesamtausgabe –I. Abteilung: Veröffentlichte Schriften 1910-1976, Band 12 – Unterwegs zur Sprache, Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1985, 7-30.
• Hui, Yuk, The Question Concerning Technology in China: An Essay in Cosmotechnics. London: Urbanomic / Sequence Press, 2016.
• Latour, Bruno, Toplumsalı Yeniden Toplama – Aktör-Ağ Teorisine Bir Giriş, Çev. Nüvit Bingöl, İstanbul: Tellekt Yayınları, 2021.
• Lovelock, James E. 1972. “Gaia as Seen Through the Atmosphere”, Atmospheric Environment 6 (8): 579-580. Lovelock, James E., Gaia: A New Look at Life on Earth, Oxford: Oxford University Press, 1979.
• Lovelock, James, Gaia: Dünyadaki Yaşama Yeni Bir Bakış, Çev. Ozan Karakaş, İstanbul: Alfa Yayınları: 2017.
• Meillassoux, Quentin, Sonluluğun Sonrası, Çev. Kaan Kahveci, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Meillassoux, Quentin, Spekülatif Materyalizm: Varlık, Zaman, Adalet, Din, Bilim, Çev. Kaan Kahveci, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2022.
• Morton, Timothy, The Ecological Thought, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2012.
• Morton, Timothy, Hipernesneler, Çev. Bilgi Demirtaş, İstanbul: Tellekt Yayınları, 2020.
• Morton, Timothy, İnsan Türü – İnsan Olmayanlarla Dayanışma, Çev. Duygu Dölek, İstanbul: Profil Kitap, 2020.
• Morton, Timothy, Gerçekçi Büyü – Nesneler, Ontoloji, Nedensellik, Çev. Bilge Demirtaş, (İzmir: Livera, 2023).
• Morton, Timothy, Karanlık Ekoloji: Gelecekte Müşterek Yaşama Mantığı, Çev. Öznur Karakaş, İstanbul: Tellekt Yayınları, 2025.
• Parisi, Luciana, Contagious Architecture: Computation, Aesthetics and Space, Cambridge, MA: MIT Press, 2013.
• Stengers, Isabelle, In Catastrophic Times: Resisting the Coming Barbarism, Çev. Andrew Goffey, Open Humanities Press – Meson Press, 2015.
• Şan, Emre, Teknoloji Felsefesi – Yazı, Bellek, Dikkat, Çanakkale: Akademim Yayınları, 2024.
• Terranova, Tiziana, Network Culture: Politics for the Information Age, London: Pluto Press, 2004.
• Terranova, Tiziana, Ağ Kültürü: Enformasyon Çağında Siyaset, Çev. Ezgi Kaya, İstanbul: Ütopya Kitabevi, 2020.
• Uluslararası Stratigrafi Komisyonu, 2024. https://quaternary.stratigraphy.org/working-groups/anthropocene, erişim: 25.05.2025.
• Wark, McKenzie, Moleküler Kızıl-Antroposen Çağının Teorisi”, Çev. Cemal Yardımcı, İstanbul: Metis Kitap, 2020.
• Yuk Hui, The Question Concerning Technology in China: An Essay in Cosmotechnics, (London: Urbanomic / Sequence Press), 2016
• Zahavi, Dan, “The End of What? Phenomenology vs. Speculative Realism”, International Jurnal of Philosophical Studies, 2016, 24(3): 289-309.
• İnternet Kaynakları Barad, Karen, “Hiçliğin Ölçütü Nedir?”, Çev. Oğuz Karayemiş, Umut Kesikkulak ve Sanem Güvenç, 2020, https://terrabayt.com/dusunce/hicligin-olcutu-nedir/, erişim: 28.05.2025.
• Barad, Karen, “Madde Hisseder, Konuşur, Acı Çeker, Arzular, Özler ve Anımsar: Karen Barad ile Röportaj [1]”, 2020. https://terrabayt.com/dusunce/madde-hisseder-konusur-aci-ceker-arzular-ozler-ve-animsar-karen-barad-ile-roportaj-bolum-2/, erişim: 25.05.2025.
• Barad, Karen, “Eleştiri Üzerine”, Çev. Öznur Karakaş, 2022. https://terrabayt.com/dusunce/elestiri-uzerine/, (erişim: 25.05.2025).
• Braidotti, Rosi, “A Theoretical Framework for the Critical Posthumanities”,Theory, Culture & Society, 36(6), 31-61, n. 4. https://doi.org/10.1177/0263276418771486, erişim: 25.05.2025.
• Paul J. Crutzen ve Eugene F. Stoermer, “The ‘Anthropocene’”, IGBP Newaletter, 41 (2000): 17-18. http://people.whitman.edu/~frierspr/Crutzen%20and%20Stoermer%202000%20Anthropocene%20essay.pdf, erişim 27.05.2025.