TÜRK ATASÖZLERİNDE ÇOCUK VE ÇOCUKLUK KAVRAMI

Yıl 2022, , 674 - 697, 29.12.2022

Erol Duran , Şerife Cengiz

https://doi.org/10.55666/folklor.1158894

Cited By: 1

Öz

Ataların geride bıraktıkları yazılı ve sözlü eserler o toplumda yaşayan bireylerin bir kavrama ilişkin değer yargılarını, algılarını açığa çıkarabilir. Atalarımızın çocuk ve çocukluğa dair bakış açılarını ortaya koyabileceğimiz, en önemli miraslardan biri de atasözleridir. Atasözleri bir toplumun kültürü, yaşam biçimi, örf, adet, gelenekleri ve yaşanmışlıklarına dair ipuçlarını barındıran atalarımızdan bizlere bırakılmış en önemli yadigârlardan biridir. Bu çalışmada Türk atasözlerindeki “çocuk ve çocukluk” kavramını derinlemesine incelemek amaçlanmıştır. Çalışmanın yöntemi nitel araştırma yöntemlerinden tarama modelidir. Bu amaç doğrultusunda sekiz farklı kaynaktan toplam 13710 atasözü tek tek incelenmiş, çocuk ve çocukluk kavramına ilişkin 334 atasözü içerik analizi tekniği ile çözümlenmiş sonrasında uygun tema ve kategorilere ayrılmıştır. Bu temalar Aile (aile içi ilişkiler, anne baba hakkı, anne baba olmanın önemi, çocuk bakımı, çocuk eğitimi, evlat sevgisi) Sosyal Yaşam (insan ve akrabalık ilişkileri, evlilik, ölüm, saygı ), Ayrımcılık (cinsiyet ayrımcılığı, diğer ayrımcılıklar, öksüz/ yetim olma ve üvey anne/ baba/ evlat), Kişisel Özellikler (bireysel farklılıklar, çocukluğa özgü özellikler, yetenek, kalıtım ve mizaç ) şeklinde belirlenmiştir. Tüm atasözleri analiz edildiğinde en fazla çocuk eğitimi (n:42), en az ise ölüm (n:3) kategorilerinde atasözlerine rastlanmıştır. Atasözlerinde; aile içi ilişkilere önem verildiği, çocuk eğitiminin formal bir eğitimden ziyade daha çok anne babanın rol model olması, çocuğu yaşama hazırlaması şeklinde görüldüğü, çocuk bakımının oldukça zor olduğu kalıtım ve mizaca çok kez vurgu yapıldığı, özellikle kız çocuğunun annesinin yoldaşı, yardımcısı bazen sırdaşı kabul edilirken, erkek çocuğunun yaşlılıkta anne babanın bir teminatı olarak görüldüğü, öksüz-yetim olmanın güçlüğü, atalardan kalan mirasa güvenmeden çalışarak mal mülk edinmenin önemi gibi konuların başlıca vurgulanan hususlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Atasözleri söylendiği dönemin şartları içerisinde değerlendirildiğinde çocuğun doğumundan evlilik sürecine kadar yaşamının her boyutunda önemli mesajlar içeren, her biri üzerine uzun uzun düşünülmesi gereken altın öğütlerdir.

Anahtar Kelimeler

Türk atasözleri, Atasözü, Çocuk, Çocukluk, Çocukluğa Bakış

Kaynakça

• Agiş, F. D. (2022). Mother in Sephardic, Turkish, and Italian Proverbs and Idioms: Case of Online Blogs. Kültür Araştırmaları Dergisi , (12) , 220-231 . DOI: 10.46250/kulturder.1063722.
• Akatlı, R., & Tunçay, G. Y. (2022). Ebeveynlerin bağlanma biçimlerinin çocuk yetiştirme tutumları üzerindeki yordayıcı rolü. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 6(1), 175-203. Akbalık, E. (2013). Türk atasözlerinde cinsiyet algısı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (36).
• Aksoy, Ö.A. (2013). Atasözleri sözlüğü 1, İstanbul: İnkılâp.
• Armahan, S. (2022). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların kardeş ilişkilerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tez. Trakya Üniversitesi.
• Arabacı, N., Özyürek, A. ve Gözün Kahraman, Ö. (2022). Okul öncesi dönem çocuklarının mizaç özellikleri ve baba-çocuk iletişimi arasındaki iletişimin incelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(2), 656-675.
• Attepe, S. (2010). Anne baba kaybının çocuklar üzerindeki etkileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 23(23), 23-28.
• Bayrakdar, S. (2018). Toplumsal cinsiyet rolleri üzerinden sembolik şiddet: Türk atasözleri ve deyimlerinde annelik-babalık cinsiyet rollerinin kültür kodlarına dayalı bir inceleme. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri, 4(5), 178-194.
• Berk, L. E. (2013). Çocuk gelişimi (çev. A. Dönmez). Ankara: İmge.
• Bronfenbrenner, U., & Morris, P. A. (2006). The bioecological model of human development. In R. M. Lerner & W. Damon (Eds.), Handbook of child psychology: theoretical modelsof human development (p. 793-828). John Wiley & Sons Inc.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101
• Çapraz, E. (2021). Sosyal medyada Türk atasözlerinin durumu üzerine bazı tespitler. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(26), 372-384.
• Chess, S., & Thomas, A. (2012). Goodness of fit: clinical applications for infancy through adult life. Routledge Taylor & Francis Group.
• Creswell, J. W. (2009). Mapping the field of mixed methods research. Journal of mixed methods research, 3(2), 95-108.
• Çelik, A. (2009). Atasözlerimizden eğitim iletileri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (31), 43-59.
• Çelik, A. (2021). Türk atasözlerinde soy ve akrabalık. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(4), 2212-2225.
• Çellek, T. (2003). Sanat ve bilim eğitiminde yaratıcılık. Pivolka, 2(8), 4-11.
• Demirtaş, S. (2016). Açıklamalı atasözleri sözlüğü, İzmir: Mum.
• Deyimler ve atasözleri sözlüğü. Edit. Veli Kalsın. Ankara: Açı.
• Duran, E. & Öztürk, E. (2021). Contribution of visual cards supported by short story and drama technique to proverb acquisition Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi , 5(1), 1-18.
• Durdu, Z. ve Yelboğa, Y. (2016). Türkiye’de çocuk gelinler üzerine bir araştırma: Mersin örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44), 800-807.
• Epçaçan, C. (2013). Elements of vıolence agaınst women ın turkısh proverbs. EKEV Akademi Dergisi 17 (54), 111- 122).
• Flick, U. (2014). Mapping the field. The SAGE handbook of qualitative data analysis, 1, 3-18.
• Freud, A. (2011). Ben ve savunma mekanizmaları. İstanbul: Metis .
• Gedik, S. (2019). Türk dünyası atasözlerinde “tuz”. Folklor Akademi Dergisi, 2(1), 69-88.
• Genç, H. N. (2018). Atasözlerinde toplumsal cinsiyet algısı olarak kadın. Folklor/Edebiyat, 24(94), 13-34.
• Güçray, S. S. (2001). Ergenlerde Karar Verme Davranışlarının Öz saygı Ve Problem Çözme Becerileri Algısı ile ilişkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (8). https://dergipark.org.tr/en/pub/cusosbil/issue/4364/59692