ANALYSIS OF THE TALE OF UREM BEY AND A SULTAN'S DAUGHTER ACCORDING TO MAX LUTHI’S UNIVERSAL FOLKTALE PRINCIPLES

Yıl 2023, , 445 - 463, 30.08.2023

Kemal Çinko

https://doi.org/10.55666/folklor.1256913

Cited By: 1

Öz

Swiss literary theorist Max Lüthi has determined five basic principles that reflect the characteristic features of folktales in his work Das Europäische Volksmärchen, Form und Wesen, which he prepared based on the universality of the fairy tale genre. These principles have been called one-dimensionality, deepthlessness, abstract style, isolation and universal interconnection, sublimation and all-inclusiveness. This study, which attracted the attention of academia, was seen as a new folktale analysis method and brought a new breath to tale research. In his method, Lüthi examined folktales with a text-centered approach and tried to determine the constant elements that exist in the nature of the genre. Although Lüthi has focused on European folktales while revealing his principles, these principles are universal principles and are like the basic laws of the genre. The main subject of the study is the analysis of the tale Ürem Bey and a Sultan's Daughter, compiled from Adakale at the beginning of the 20th century by the Hungarian Turcologist Ignác Kúnos, with the Max Lüthi approach. Adakale had existed as a Turkish island on the Danube for centuries. Although the island was given to Romania with the Lausanne Peace Treaty, it has always protected the Turkish population on it and has been one of the last lands where Turkish culture was kept alive in Europe. However, Adakale was flooded due to the dam that was completed in the region in 1972. In the study, a valuable tale about the folklore of a non-existent Turkish island in today has been introduced. Contrary to what is known from Adakale, it was determined that Kúnos compiled 51 tales in total, not 19. Thus, it has been shown that even a Turkish island that has been submerged is still suitable for research and may open the door to new folklore studies. In the last part of the study, the tale of Ürem Bey and a Sultan's Daughter, which is a tale other than the 19 Adakale tales known in Turkey, was read from Materialien Zur Kenntnis Des Rumelischen Türkisch: Türkische Volksmärchen aus Adakale, the main source of Adakale tales, summarized in episodes and analyzed in the context of five Max Lüthi's principles. As a result of the examination, it was concluded that this tale is in harmony with the universal tale principles of Max Lüthi. The tale examined is a folktale in terms of both its compilation method and its generic form.

Anahtar Kelimeler

Folktale, Max Lüthi, folktale principles, Ignác Kúnos, Adakale

ÜREM BEY İLE BİR PADİŞAH KIZI MASALININ MAX LUTHI’NİN EVRENSEL MASAL İLKELERİNE GÖRE ÇÖZÜMLENMESİ

Öz

İsviçreli edebiyat kuramcısı Max Lüthi, halk masallarının evrensellik vasfını temel alarak hazırladığı Das Europäische Volksmärchen, Form und Wesen eserinde türe dair karakteristik özellikleri yansıtan beş temel ilke belirlemiştir. Bu ilkeler; tek boyutluluk, yüzeysellik, soyut biçim, tecrit ve evrensel bağlantı, yüceltme ve her şeyi kapsama olarak adlandırılmıştır. Akademik çevrelerin oldukça dikkatini çeken bu çalışma, yeni bir masal inceleme yöntemi olarak masal araştırmalarına yeni bir soluk getirmiştir. Lüthi, ortaya koyduğu yöntemde metin merkezli bir yaklaşımla halk masallarını inceleyip türün özündeki değişmez unsurları belirlemeye çalışmıştır. İlkeler ortaya konurken Avrupa halk masalları odağa alınmış olsa da bu ilkeler evrensel nitelikli ilkelerdir ve türün temel kanunları hükmündedir. Makalenin ana konusu Macar Türkolog Ignác Kúnos tarafından 20. yüzyılın başında Adakale’den derlenen Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı masalının Max Lüthi yaklaşımıyla analiz edilmesidir. Adakale, yüzyıllar boyunca Tuna Nehri üzerinde bir Türk adası olarak varlığını sürdürmüş; Lozan Barış Antlaşması ile Romanya’ya ilhak edilmiş olsa da üzerindeki Türk nüfusunu koruyarak Türk kültürünün Avrupa üzerinde canlı bir şekilde yaşatıldığı son kalelerden biri olmuştur. Ada, 1972 yılında bölgede inşa edilen baraj sebebiyle sular altında kalmıştır. Çalışmada günümüzde var olmayan bu Türk adasından derlenmiş bir masal tanıtılmıştır. Kúnos’un Adakale’den bilinenin aksine 19 değil, toplamda 51 masal derlediği belirlenmiştir. Böylece sular altında kalıp yok olan bir Türk adasının bile hâlâ yeni folklor araştırmalarına kapı aralayabileceği ortaya konmuştur. Çalışmanın son bölümünde Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı masalı Adakale masallarının ana kaynağı olan Materialien Zur Kenntnis Des Rumelischen Türkisch: Türkische Volksmärchen aus Adakale eserinden okunmuş, epizot hâlinde özetlenmiş ve Lüthi’nin ortaya koyduğu beş ilke bağlamında incelenmiştir. İnceleme sonucunda bu masalın Max Lüthi’nin evrensel masal ilkelerinin tamamıyla uyum içinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İncelenen ürün hem derlenme metodu olarak hem de türsel formu açısından tam bir halk masalı hüviyetindedir.

Anahtar Kelimeler

Masal, Max Lüthi, halk masalı ilkeleri, Ignác Kúnos, Adakale

Kaynakça

• AĞANOĞLU, H. Y. (2015). Tuna Nehrinde Bir Yitik Vatan Adakale. İstanbul: İz Yayıncılık.
• ARICI, A. F. (2004). “Tür Özellikleri ve Tarihlerine Göre Türk ve Dünya Masalları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 159-169.
• ÇİÇEK, T. (2018). “Postmodern Bir Anlatı Olan Bin Hüzünlü Haz’da Masal Unsurları”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 41, 117-132.
• ÇİÇEK, T. ve ASLAN, C. (2021). “Van Masallarının Max Lüthi Yöntemine Göre Çözümlenmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 503-522.
• ÇİNKO, K. (2022). Adakale Türk Masalları’nın Max Lüthi Yöntemi ile İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2015). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş (7. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• EWIG, U. (2010). “Masal, Masal Araştırması ve Masal Derlemesi Üzerine”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 224-231.
• GÜMÜŞ, İ. (2015). Türk Masallarının Max Lüthi Yaklaşımıyla Çözümlenmesi. Yayımlanmış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜMÜŞ, İ. (2017a). Türk Masalları ve Max Lüthi Yöntemi. İstanbul: Gece Kitaplığı.
• GÜMÜŞ, İ. (2017b). “Nardaniye Hanım Masalının Max Lüthi Yöntemine Göre Çözümlenmesi”. İdil, 6/37, 2397-2408.
• GÜNAY, U. (1992). “Masal”. Türk Dünyası El Kitabı (C. III). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 321-331.
• HORN, K. (1992). “Max Lüthi”. Fabula, 33, 1/2, 121-126.
• KAÇALİN, M. S. (2002). “Ignácz Kúnos”. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 26), Ankara, 376-377.
• KÚNOS, I. (1907). Materialien Zur Kenntnis Des Rumelischen Türkisch Teil I-II: Türkische Volksmärchen aus Adakale, Leipzig-New York: Rudolf Haupt.
• KÚNOS, I. (1923). Ádakale Mesekertje Török népmesék, Budapest: Az Athenaeum Irodalmı És Nyomdaı R.-T. Kıadása.
• KUNOS, I. (1946). Adakale Türk Masalları. (Çev. Necmi Seren), İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.
• KÚNOS, I. (2013). Türkçe Ninniler. (Haz. Nilgün Çıblak Coşkun), Ankara: Otorite Yayınları.
• KÚNOS, I. (2018). Tuna’ya Akan Türk Masalları. (Çev. Mustafa Utku Yüksel), Ankara: Herdem Kitap.
• KÚNOS, I. (2019). Türk Halk Edebiyatı (3. Baskı). (Haz. Tuncer Gülensoy), Ankara: Akçağ Yayınları.
• KUNOS, I. (2022). Adakale Türk Masalları. Ankara: Dorlion Yayınları.
• KURT, B. (2021). “Öksüz Kız Masalının Max Lüthi’nin Stil Analizi Yöntemine Göre Değerlendirilmesi”. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/24, 434-448.
• LUTHI, M. (1986). The European Folktale Form and Nature. (Çev. John D. Niles), Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.
• LUTHI, M. (1996a). “Halk Masallarında Tek Boyutluluk”. (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu), Millî Folklor, 31-32, 147-151.
• LUTHI, M. (1996b). “Halk Masallarında Yüzeysellik”. (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu), Millî Folklor, 29-30, 81-90.
• ORUÇ, Ş. (2010). “Avrupa Masallarının Üslûp Özelliklerini İnceleyen Bir Masal Araştırmacısı: Max Lüthi”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 251-256.
• OZAN, M. (2018). Ocaktan Gelen Haber 1187 ve 1889 Tarihli Ignácz Kúnos Derlemesi Török népmesék. Ankara: Turhan Kitabevi.
• ÖNAL, M. N. ve DURSUN, A. (2009). “Zümrüdü Anka Masalı Üzerine Bir İnceleme”. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat, Edebiyat ve Dil Öğretimi Kongresi, (29 Nisan-1 Mayıs 2009), Ankara: Gazi Üniversitesi, 225-237.
• POPESCU-JUDETZ, E. (2006). Adakale. (Çev. Aysun Kıran ve Olcay Yıldırım), (Haz. Bülent Aksoy), İstanbul: Pan Yayıncılık.
• SOKOLOV, Y. (1966). Russian Folklore. Pennsylvania, Hatboro: Folklore Associates Inc.
• STEIN, M. B. (2008). “Max Luthi”. The Greenwood Encyclopedia of Folktales and Fairy Tales (Volume 1: A-F), (ed. by Donald Haase) Westport, Connecticut, Greenwood Press, 591-592.
• SZILÁGYI, S. (2007). Ignác Kúnos: Türk Folklor Araştırmalarında Bir Öncü. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.