KUTSALIN TEZAHÜRÜ VE YAYILMASI BAĞLAMINDA ZİYARET FENOMENİ: BAHATTİN ŞEYH TÜRBESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, , 1231 - 1243, 27.12.2023

Tugba Gönel Sönmez

https://doi.org/10.55666/folklor.1358865

Öz

İnsanlık tarihi boyunca tüm inanç sistemleri içerinde yer alan “kutsal” kavramı, toplumların inanç dünyasında merkezi bir rol oynamakta ve farklı kültürlerde kendine özgü biçimlerle yaşatılmaktadır. Dünyada kutsalın somutlaşarak açığa çıktığı kişi, zaman, mekân, veya nesnelerin sembolleşmesiyle kutsalın tezahür ettiği “hiyerofani”ler oluşmakta, kutsalın tezahür ettiği bu sembollerin ziyaret edilmesi ve bu ziyaretler sırasında gerçekleştirilen ritüel uygulamalar, insanların kutsal ile olan ilişkilerini güçlendirerek onlara kutsaldan fayda sağlama, onunla birleşme ve yakınlaşma deneyimi yaşatmaktadır. Sivas’ın Akıncılar ilçesi Doğantepe köyünde bulunan ve Horasan Erenlerinden olduğu rivayet edilen Bahattin Şeyh’in Türbesi, kutsalın mekânda tezahür ettiği ve bölge halkı açısından yaygın etki değeri yüksek olan söz konusu ziyaret mekânlarından biridir. Bahattin Şeyh Türbesi, Bahattin Şeyh’in hayatı ve kişiliği hakkında anlatılan kerametler, menkıbeler ve sözlü kültür ürünleri dolayısıyla bölge halkı açısından kutsalı temsil eden önemli bir merkez konumundadır. Hastalıklara şifa bulmak, evlenmek, evlat sahibi olmak, bolluk ve berekete erişmek gibi çeşitli amaçlarla ziyaret edilen türbede ulaşılan olumlu sonuçların sözlü gelenek vasıtasıyla nakledilmesi, türbeyi kutsal bir cazibe merkezi haline getirmekte, yurtiçi ve yurtdışından birçok kişi türbeyi ziyaret ederek çeşitli ritüeller gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla toplumsal ve kişisel bağlamda mekânın kutsallığı ve anlamı derinleşmektedir.
Mekânın kutsal anlamının derinleşmesi, zamanla kutsal alanın etkisinin yakınında ya da ilişkili bulunduğu nesnelere de geçmesi sonucunu doğurmakta ve bu süreçte kült unsurunu oluşturan kişi veya nesnenin etki alanı içerisinde bulunan diğer kişi veya nesneler, kutsallaşarak ziyaret fenomeninin bir parçası haline gelmektedir. Nitekim Bahattin Şeyh’in kutsal etki alanı, türbe çevresinde bulunan ve menkıbesinden hareketle kendisi ile ilişkili olduğu düşünülen diğer varlıklara (ata, ağaç, su, hayvan, toprak) atfedilmekte kutsallık, söz konusu varlıklara da yayılarak “ziyaretin tamamlanması” için ritüelistik bir uygulama silsilesini meydana getirmektedir.
Çalışmamızda, Bahattin Şeyh Türbesi, bir ziyaret fenomeni olarak ele alınmış, kutsalın tezahürü ve yayılması bağlamında literatür taramasından ve saha araştırmasından elde edilen verilerle değerlendirilmiştir. Saha araştırmasında, türbeye yakınlığı ve demografik farklılıkları sebebiyle Doğantepe ve Şenbağlar köyü, örneklem bölge olarak seçilmiştir. Ayrıca saha araştırması sırasında tespit edilen Bahattin Şeyh menkıbesine yer verilmiş, menkıbe metni sözlü ve yazılı kaynaklar ile birlikte bütüncül bir bakış açısıyla ve işlevsel yöntemle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kutsal, Kutsalın Tezahürü, Kutsalın Yayılması, Bahattin Şeyh, Bahattin Şeyh Türbesi

Etik Beyan

Üniversitemiz Fen Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Dr. Öğr. Üyesi Tuğba GÖNEL SÖNMEZ’in “Kutsalın Tezahürü ve Yayılması Bağlamında Ziyaret Fenomeni: Bahattin Şeyh Türbesi” isimli bilimsel araştırma projesi hakkında alınan 18.08.2023 tarih ve 2300056210 sayılı başvuru dosyasının görüşülmesi. 2023.10.252. Üniversitemiz Fen Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Dr. Öğr. Üyesi Tuğba GÖNEL SÖNMEZ’in “Kutsalın Tezahürü ve Yayılması Bağlamında Ziyaret Fenomeni: Bahattin Şeyh Türbesi” isimli bilimsel araştırma projesi hakkında alınan 18.08.2023 tarih ve 2300056210 sayılı başvuru dosyası görüşüldü. Yapılan görüşmeler sonucunda, proje yürütücülüğünü Fen Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Dr. Öğr. Üyesi Tuğba GÖNEL SÖNMEZ’in “Kutsalın Tezahürü ve Yayılması Bağlamında Ziyaret Fenomeni: Bahattin Şeyh Türbesi” isimli bilimsel araştırma projesi dosyası ve ilgili belgeler araştırmanın gerekçe, amaç, yaklaşım ve yöntemleri dikkate alınarak incelenmiş olup, projenin gerçekleştirilmesinde etik sakınca bulunmadığına kurulumuz üyeleri tarafından oy birliği ile karar verilmiştir.

Destekleyen Kurum

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

Kaynakça

• AKARSU, B. (1998). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: İnkılap Kitapevi.
• BERGER, P.L. (1967). The Sacred Canopy Elements of a Sociological Theory of Religion. New York: Doubleday Company Inc.
• BOSTANCI, H. (2007). Osmanlı Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesinde Kurulan Tekke ve Zaviyeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAL, H. (1987). “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi”, Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu, 427-461, Ankara: Gelişim Matbaası.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEMİRCİ, K. (2002). “Kutsiyet”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.26. 495-497, Ankara.
• DURKHEİM, E. (1995). The Elementary Forms of Religious Life, (Çev.: Karen E. Fields), New York: The Free Press.
• EGE, İ. (1978a). “Suşehri’nde Şeyh Bahattin”. Sivas Folkloru, S.69, 16-17.
• EGE, İ. (1978b). “Suşehri’nde Şeyh Bahattin 2”. Sivas Folkloru, S.70, 18-21.
• EGE, İ. (1978c). “Suşehri’nde Şeyh Bahattin 3”. Sivas Folkloru, S. 71, 18-20.
• ELİADE, M. (1991). Kutsal ve Dindışı. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları.
• ELMACI, L. (2017). Ziyaret Fenomeni ve Din (Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜÇ, A. (1998). “Dinlerde Kutsal ve Kutsallık Anlayışı”, Dinler Tarihi Araştırmaları-I Sempozyumu. 337-353, Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• GÜLERER, S. (2013). “Türk Kültüründe Menâkıbnâmeler ve Menâkıbnâme Yazıcılığı”. Tarih Okulu Dergisi, S.16, 233-262.
• GÜNAY, Ü. (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.1, S.14, 5-36.
• GÜNAY, Ü. vd. (2001). Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilim Araştırması (Kayseri Örneği). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, Erciyes Üniversitesi Matbaası.
• GÜNGÖR, H. (1990). “Türkler’de Kutsal Mekân Anlayışı (Kayseri Örneği)”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 43, 38-44.
• HANOĞLU, C. (2021). “Tokat/Zile Şeyh Nusrettin Türbesi Haziresinde Yer Alan Mezar Taşları”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 11, S.2: 675-698.
• JAMES, W. (2009). The Varieties of Religious Experience, A Study in Human Nature, South Australia: The University of Adelaide Library, eBooks@Adelaide.
• KILIÇ, S. (2001). “Kutsalın Tezahürü ve Kuranda Taş Kavram Alanı”. Ekev Akademi Dergisi. C.3, S.1, 1-23.
• KIRMIZI, Ö. (2021). Efsanelerin İcra Bağlamı ve İşlevleri Şanlıurfa Efsaneleri. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• OCAK, A. Y. (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: TTK Yayınları.
• OĞUZ, M. Öcal vd. (2004). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• OTTO, R. (1958). The Idea of The Holy. (Çev.: John W. Harvey), London: Oxford University Press.
• OYMAK, İ. (2002). “Gelibolu Yöresinde Ziyaret Fenomeni”. Dini araştırmalar, C.5, S.14, 131-148.
• ÖGER, A. (2021). Uygur Efsaneleri (İnceleme ve Metinler). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• PAY, S. (2002).“Bursa’da Türbe Kültürü”, Uludağ Üniversitesi I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı, C. 2. 437-451, Bursa.
• TEK, R. (2021). “Ziyaret Fenomeni ve Bir Tedavi Merkezi Olarak Kayseri Ziyaret Yerleri”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, C.11, S.2, 862-877.
• Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• WACH, J. (1995). Din Sosyolojisine Giriş. (Çev.: Battal İnandı), Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.