ARTVİN ÂŞIK KARŞILAŞMALARINDA DİZE VE AYAK ÇEŞİTLİLİKLERİ

Yıl 2023, , 1046 - 1056, 27.12.2023

Sedat Bahadır

https://doi.org/10.55666/folklor.1379919

Öz

Âşıklık geleneğinin içinde yer alan karşılaşmalar, kültürümüzün önemli bir unsurudur. Bu karşılaşmalar, halk şairlerinin kendi yeteneklerini sınanmasında ve usta âşıklığa giden yolda önemli bir aşamadır. Âşık karşılaşmaları genelde saz ile icra edilen sözlü geleneğe dayanır. Genelde saz çalmayı bilen âşıkların dahi olduğu bu karşılaşmalara nadir olarak saz kullanmayan âşıkların dâhil olduğunu görebilmekteyiz. Saz çalmayı bilmeyen veya çalmak istemeyen şairler, geçmişte çeşitli nedenlerle engellenmiş veya önceden çalamayıp bırakmış kişilerdir. Sanatlarını iyi bir şekilde icra eden âşıklar, zamanla ustalaştıktan sonra bu sanatı çıraklarına öğreterek geleneğin devam etmesini sağlamışlardır. Karşılaşmalar genellikle seyirci ve jüri önünde tören havasında geçer. Amaç, karşısındaki âşığı denemek veya kendi ustalığını halka ispat etmektir.
Artvinli âşıklar, çevre illerdeki usta âşıklarla sıkça deyişmeler yaptığı için kendilerini geliştirmekle birlikte “ayak” konusuna da çeşitlikler katmışlardır. Farklı ayak ve dörtlükleri Artvin’de ilk kullanan âşıklar, Huzûrî ile çırağı Fahrî’dir. Diğer illerdeki âşıkların kullandığı bu tarz ayaklar, tarih olarak Huzûrî ve Fahrî’ye göre daha sonraları olmuştur. Bu karşılaşmalar, nadir olarak, beyitlerle yapılırken birden fazla dörtlükle yapılanlar çok fazladır. Artvin ve çevre illerinde yapılmış olan karşılaşmalar, karşısındaki âşığa farklı dörtlük ve farklı ayakla cevap vermek oldukça ustalık istemektedir.

Anahtar Kelimeler

Artvin, âşık, karşılaşmalar, ayak, çeşitlilikler.

Etik Beyan

Çalışmada etik izne ihtiyaç duyulmamaktadır.

Kaynakça

• ALTINKAYNAK, E. (2021). “Türkiye ve İran Türk Topluluklarında Karşılıklı Söyleşi ve Âşık Karşılaşmaları”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, S. 52, 130-148.
• ARTUN, E. (1998). “Günümüzde Yeniden Yapılanan Âşıklık Geleneğinin Sosyo-Kültürel Boyutu”. 1. Emlek Yöresi ve Çevresi Halk Ozanları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kuloğlu Matbaacılık, 1-5.
• BAHADIR, S. (2021). Bir Coşkun Şair Artvinli Âşık Gülhanî. Artvin Valiliği Kültür Yayınları, C. I, II, Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• BAHADIR, S. (2021). Artvinli Halk Şairi Gülden. Artvin Valiliği Kültür Yayınları, C. I, II, Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• GÜNAY, U. (1984). “Âşık Edebiyatında Rüya Motifinin Tipleri ve Tahlili”. Mehmet Kaplan’a Armağan, İstanbul: Dergâh Yayınları, 155-156.
• HALICI, F. (1992). Âşıklık Geleneği ve Günümüz Halk Şairleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• HINÇER, İ. (1968). “Âşıklık, Bade İçme, İrtical, Atışma ve Muamma”. Türk. Folklor Araştırmaları, C. 11, S. 233, 30-32.
• KAYA, D. (2000). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KAYA, D. (1999). “Âşık Şiirinde Ayakla İlgili Problemler”. Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 8, 335-348.
• ÖZDER, M. A. (1969). “Posoflu Âşık Müdâmî ve Bendeki Anıları”. Türk Folklor Araştırmaları, S. 245, 5479-5492.
• ÖZDER, A. (2017). Doğu İllerimizde Âşık Karşılaşmaları (Haz.: Sedat Bahadır). Artvin: Yusufeli Belediyesi Yayınları.
• ÖZDER, M. A. (2021). M. Adil Özder’in Kaleminden Artvin Şairleri (Haz.: Sedat Bahadır), Artvin Valiliği Kültür Yayınları, C. I, II, III, Ankara: Sonçağ Yayınları.