ŞAHMERAN EFSANESİ VE YILAN TILSIMLARININ PSİKANALİTİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 53 - 64, 25.04.2018

Şakire Balıkçı

Öz

Anadolu’da
uzun yıllardır halk arasında yaşayan Şahmeran Efsanesinde amansız bir hastalığa
yakalanan kralın derdinin dermanı yalnızca Şahmeran’ın etinin kaynatılarak yenmesidir.
Şahmeran’ın âşık olduğu genci tuzağa düşürerek kral’ın isteğini yerine getirmek
için harekete geçen vezirin amacı ise bambaşkadır. O Şahmeranın etini yiyip
dünyanın bütün sırlarına hâkim olmak istemektedir. Fakat ne kral ne de vezir
amacına ulaşamaz. Şahmeran’ın şifalı kısmı olan başı yerine zehirli kısmı olan kuyruğunu
yiyen vezir ölür ve layığını bulur. Şahmeranın başını ısıran Tahmasb ise
dünyanın tüm sırlarına hâkim “lokman hekim” olarak bir başka efsane kahramanına
dönüşür. Burada dünyanın bütün sırlarına hâkim bir varlığın sırlarına erme
çabası insanoğlunun ölümsüzlük “ab-ı hayat” suyunu bulma saplantısını
hatırlatmaktadır. Bu çalışmada Şahmeran Efsanesi ve yılan tılsımlarının
yukarıda bir örneği verilen psikanalitik açıdan değerlendirilmesi yapılacak ve
yılanın mitik düşüncedeki yeri üzerinde durulacaktır. Çalışma Anadolu’nun
çeşitli yerlerinden ve çoğunlukla araştırmacının ikamet ettiği şehir olan
Mardin yöresinden derleme yöntemiyle elde edilen Şahmeran efsaneleri ve yılan
tılsımları temel alınarak hazırlanmıştır.  .  

Anahtar Kelimeler

Şahmeran, Psikanalik, Yılan, Tılsım

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli. (2007). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Bayat, Fuzuli. (2011). Türk Mitolojik Sistemi 1 (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi). İstanbul: Ötüken Neşriyat. Bayat, Fuzuli. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi, Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler, İyeler ve Demonoji). İstanbul: Ötüken Neşriyat. Campbell, Joseph. (2003). Batı Mitolojisi, Tanrının Maskeleri. (Çev.:Kudret Emiroğlu). İstanbul: İmge Kitabevi. Cebeci, Oğuz. (2009). Psikanalitik Edebiyat Kuramı. İstanbul: İthaki. Çığ, İlmiye, Muazzez. (2010). Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümerdeki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yayınları. Çoruhlu, Yaşar. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Dorson, Richard. M. (2011). Günümüz Folklor Kuramları. (Çev.: Selcan Girçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. Ekici, Metin. (2007). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. Eliade, Mircea. (2014). Şamanizm.(Çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi. Freud, Sigmund. (2014). Uygarlığın Huzursuzluğu. (Çev.: Haluk Başaran), İstanbul: Metis Yayınları. Jung, Carl. Gustav. (2012). Dört Arketip. (Çev.: Mehmet Bilgin Saydam), İstanbul: Metis Yayınları. Köse, N. (1996). “Türk Halk Hikayelerinde Ensest Evliliğin İzleri”. Tarih İncelemeleri Dergisi XI. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını http://turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/nerin_kose_ensest_evliligin_turk_halk_hikayelerindeki_izleri.pdf Erişim: 27.02.2018. Kutsal Kitap, (Tevrat, Zebur, İncil). (2016). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi. Küçük Tursun, F. (2014). “Ceyhan Halk Kültürü ve Edebiyatında Yılan”.Yılan Kitabı. Editör: Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi. ss.461-480. https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/34719234/Ceyhan_Halk_Kulturu_ve_Edebiyatinda_Yilan_Snake_in_Ceyhan_Folk_Culture_and_Folk_Literature_Fatmagul_KUCUK_TURSUN. Erişim: 27.02.2018. Malinowski, B. (2000). Büyü, Bilim ve Din. (Çev.: Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı. Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I, (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) Ankara: Türk Tarih Kurumu. Schmidt, J. (1989). “Sophokles, König Ödipus: Das scheitern des aufklarers an der aalten religion”, Aufklarung und gegenaufklarung in der europaischen literatür: Philosophie und politik von der antike bis zur gegenwart, 35-39. Yalkut, (2002). Melek Tavus’un Halkı Yezidiler. İstanbul: Metis Yayınları.Kaynak Kişi BilgileriKaynak Kişi 1Adı: Mahmut Ergin, Yaş:50, Doğum Yeri: Mardin, Eğitim: Lise mezunu, Derleme Tarihi: 22.12.2016. Kaynak Kişi 2Adı: Yusuf Özcan, Yaş:25, Doğum Yeri: Mardin, Mesleği: Bakırcı, Derleme Tarihi: 28.11.2016Kaynak Kişi 3Adı: Hatice Tanış, Yaş:21, Doğum Yeri: Mardin, Mesleği: Öğrenci, Derleme Tarihi:2016Kaynak Kişi 4Adı: Ahmet Akpulat Yaş:25, Doğum Yeri: Mardin, Mesleği: Öğrenci, Derleme Tarihi: 2016Kaynak Kişi 5Adı: Eşref Köseoğlu, Yaş: 22, Doğum Yeri: Van, Mesleği: Öğrenci, Derleme Tarihi:2016Kaynak Kişi 6Adı: Hayriye Sema Mungan, Yaş: 21, Memleketi: Mardin, Mesleği: Öğrenci; Derleme Tarihi: 2016Kaynak Kişi 7Adı: Songül Demir, Yaş:20, Doğum Yeri: Adana, Mesleği: Öğrenci, Derleme Tarihi: 2016Kaynak Kişi 8Adı: Bahar Bozkır, Yaş:21, Doğum Yeri: Adıyaman, Mesleği: Öğrenci, Derleme Tarihi:2016Kaynak Kişi 9 Adı: Nerin Yayın, Yaş:69, Doğum Yeri: Marmaris, Mesleği: Emekli Akademisyen. Derleme Tarihi: 10.02.2018. Kaynak Kişi 10Adı: Barış Balıkçı Yaş: 35, Doğum Yeri: Mardin. Mesleği: Öğretmen. Derleme Tarihi: 12.03.2018