ALEVİ KADIN İNANÇ ÖNDERLİĞİ BAĞLAMINDA ‘YAŞAYAN PİR ZÖHRE ANA’ VE KÜLTÜREL İŞLEVİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 2, 155 - 168, 31.08.2018

Velimert Koçer

Öz

21.
yüzyılı idrak ettiğimiz bu günlerde, küreselleşen dünyada hızlı bir kültür
emperyalizmi yaşanmaktadır. Diller, yeme içme alışkanlıkları, giyim kuşam gibi
kültürel ögeler değiştiği gibi kültürlerin büyük bir bölümünü oluşturan ve onu
bütünüyle etkileyen inançlar da değişim süreci yaşamaktadır. Alevilik,
ülkemizde pek çok dönemde gerek tartışmaların gerek araştırmaların konusu olmuş
bir inançtır. Bugüne kadar pek çok boyutuyla incelenmiş olup konu hakkında
benzer veya farklı fikirler sunulmuştur. Biz bu çalışmamızda Aleviliği, kadın
inanç önderliği bağlamında, günümüzdeki bir örneğinden hareketle incelemeye
çalıştık. Tarihsel süreçte, inanç içinde yer almış kadın inanç önderlerinin
bazılarından hareketle günümüzde Ankara Mamak’ta dergâh kurmuş ve kendisine
inananlarca ‘Yaşayan Pir Zöhre Ana’ olarak adlandırılan Süheyla Gülen’in
hayatını, Alevi inancı içerisinde gerçekleştirdiği ve yer yer kendi yorumunu da
kattığı; cem yürütmek, Muharrem ayı sebebi ile yas ve anma törenleri
düzenlemek, nikâh kıymak, düğün ve cenaze ritüellerini gerçekleştirmek, 10
Kasım, 29 Ekim gibi milli günleri etkinliklerle kutlamak gibi faaliyetlerini
derledik. Konunun genişliği çalışmanın hacmini belirleyen başlıca faktör
olmuştur. Çalışmamızda kaynak kişimiz Zöhre Ana ile görüşülmüş, dergâh ziyaret
edilmiş; görüşme, soru- cevap teknikleri kullanılmış bunların yanı sıra Zöhre
Ana’nın; Pir Nefesi Haktır, Hak Sözü
Allah, İlmin Sözü Ali’dir adlı nefeslerini ihtiva eden kasetlerinden; Mehtaptaki Erenler, Cemden Gelen Nefesler,
Ali Pirimdir Yolu Bizimdir gibi kitaplarından faydanılmıştır. 

Çalışmada
Türk Kültüründe Kadın başlığı altında İslamiyet öncesi dönemden başlamak üzere
kültürümüzde kadının yeri irdelenmiş, 
Alevilerce Kutsal Sayılan Kadın İnanç Önderleri ve Alevilikte Kadın
başlığı altında Hz Hatice, Hz Fatıma, Kadıncık Ana, Anşa Bacı, Adviye Ana gibi
kadın Er’ler hakkında da bilgi verilmiştir. Çalışmamızın devamında, sevenleri
tarafından,  tarihteki bu önderlerin
bugünkü temsilcisi niteliğinde sayılan Zöhre Ana’nın biyografisi, kurduğu
dergâh ve faaliyetleri, çok önemsediği Atatürk hakkındaki düşünceleri, Zöhre
Ana’dan şifa bulduklarını ifade eden hastalarla yapılan görüşmeler,
gösterdiğine inanılan kerametler ve tüm bunlardan hareketle Zöhre Ana’nın Alevi
kültürü açısından işlevi incelenmiştir.

Zöhre
Ana’nın Cem yürütmesi, dergâhta yaptığı ibadet niteliği taşıyan ayinlerle
inancı diri tutması, ocakzade olmayıp kendisinin bir ocak olarak kabul
edilmesi, ihtiyaç sahiplerine yapılan yardımlar, öğrencilere verilen burslar,
milli bayramların dergâhta yapılan etkinliklerle anılması, bizi onun pir olarak
değerlendirilebileceği sonucuna götürmüştür. Zöhre Ana’nın Alevi kültür
havzasında bilinen, saygı duyulan ancak özellikle dedeler tarafından dışlanan
bir inanç önderi olduğu sonuçları da elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Kadın, Zöhre Ana, Kültür

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, A. (1995). Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları. İstanbul; Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
• AKSÜT, Hamza.(2012), Aleviler. Ankara; Yurt Yayınları.
• ATALAY, Ali Adil.( 2014).İmam Cafer Buyruğu. İstanbul; Can Yayınları.
• BANARLI, Nihat Sami.(2001), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I. Cilt. Ankara; Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BARKAN, Ömer Lütfü.(1942). Türk Kolonizatör Türk Dervişleri. Vakıflar Dergisi.
• BAYAT, Fuzuli.(2010).Türk Kültüründe Kadın Şaman. Ankara; Ötüken Yayınları.
• BAYINDIR, Abdülaziz.(2015). Kur’ân Işığında Aracılık ve Şirk, İstanbul; Süleymaniye Yayınları.
• DEBRELİ, Zekiye Gizem.(2016). ‘Kutadgu Bilig’de Kadın’. Studies Of The Ottoman Domain, Cilt:6, Sayı:11, s: 38- 60.
• GÖKALP Ziya.(2014). Türk Töresi, İstanbul; Ötüken Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki.(1995). Vilayet- Name. İstanbul; İnkılap Yayınları.
• GÜVENÇ, Bozkurt(2016).İnsan ve Kültür. İstanbul; Boyut Yayıncılık.
• GÜZEL, Abdurrahman(2011). Hacı Bektaş Veli El Kitabı. Ankara; Akçağ Yayınları.
• KAFESOĞLU, İbrahim.(2011). Türk Milli Kültürü, Ankara; Ötüken Yayınları.
• KANAR, Mehmet.(2016). Büyük Farsça- Türkçe Sözlük. İstanbul; Say Yayınları.
• MENEMENCİOĞLU, Belkıs(2011). ‘ Bektaşi ve Alevi Kültüründe Kadın’. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 60, s:129- 140
• ÖGEL, Bahaeddin.(2014). Türk Mitolojisi I- II. Ankara; TTK Yayınları.
• PINARBAŞI, Gülenay(2011). Anadolu’nun Ermiş Kadınları. İstanbul; Metamorfoz Yayıncılık.
• PINARBAŞI ,Gülenay.(2016). Anadolu’ya Adını Veren Kadınlar. İstanbul; Metamorfoz Yayıncılık.
• SOLAK, İsmet.(1998).Cemden Gelen Nefesler. Ankara; Zöhre Ana- Ali Sosyal Hizmet Vakfı.
• SUYUTİ, İmam Cemalettin.( 2013). Camiü’s- Sağir. ( Çev: Hüseyin Yıldız, Hasan Yıldız, Zekiye Yıldız.). İstanbul; Ocak Yayıncılık.
• TEMREN, Belkıs.(1998). ‘Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu’. Bektaşi Kültür Derneği. Ankara.
• TURABİ, Murtaza.(2016). Hidayet Önderleri III Hz Fatıma,İstanbul; Kevser Yayınları.
• YAVUZ, Kemal, SARAÇ Yekta M. A.(2013), Âşık Paşazade Tarihi, Ankara; Koç Kültür Sanat Tanıtım AŞ.
• Zöhre Ana(1996), Mehtaptaki Erenler. Ankara; Volkan Matbaacılık.
• Zöhre Ana(1998), Ali Pirimdir Yolu Bizimdir. Ankara; Volkan Matbaacılık.