ORTA AVRUPA’DAN ANADOLU’YA BİR ÇALGININ YENİ KİMLİĞİ: ÇERKES MIZIKASI

Yıl 2019, Cilt 2, Sayı 3, 440 - 469, 16.12.2019

M. Tekin KOÇKAR Alan Abrek KOÇKAR

Öz

19. yüzyılın en büyük sürgün ve göç olayını yaşayan Kuzey Kafkasya halkları Çerkesler, Abhazlar, Osetler, Karaçay-Balkarlar, Çeçen-İnguşlar ve Dağıstan halklarının oldukça büyük bir kısmı 1864 yılından itibaren Osmanlı Devleti tarafından Balkan coğrafyasına yerleştirilmişti. 19. yüzyılın sonlarında da ikinci kez göç ettirilerek Balkanlar üzerinden getirilip Anadolu’ya yerleştirilen Kuzey Kafkasya göçmenleri, beraberlerinde yeni bir çalgı getirdiler. Sosyal yaşamlarında müzik ve dansla iç içe olan bu insanlar, bu yeni çalgıyı çok benimsedi. Türkiye’de genel adıyla “Çerkes Mızıkası” adı verilen ve kökeni Orta Avrupa olan bu tuşlu-körüklü diatonik çalgı Kafkasya göçmen halkları tarafından kendi kültür miraslarını koruma ve yaşatmalarında, acı ve tatlı anlarını paylaşmalarında her zaman yanlarında bulundurdukları, dans ve müziklerini onun eşliğinde icra ettikleri bir çalgı haline geldi. Öyle ki, Kafkas halklarında bu yeni çalgının çalım tekniği, yarattıkları yeni dansların ve müziklerin oluşumuna da önemli bir katkı sağladı.

Bu makalede Kafkasya göçmen halklarının benimseyip, kültür ürünlerinin bir parçası haline getirdikleri bu yeni çalgı ile yapılan müziklerin ve dansların Kafkasya göçmenlerinin yeni kültürel kimliklerinin oluşmasına nasıl katkı sağladığı ve “Çerkes” kimliği etrafında birleşmeleri, yeni bir kimlik etrafında göçmen halkların bu yeni çalgı ile nasıl bütünleştikleri ve müzikal, bilişsel, duyusal, estetik değerler etrafında nasıl birleştikleri tartışılacaktır. Örnek görüntü ve ezgiler çalışma içerisinde,  QR kodları aracılığıyla bildiri sonuna eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çerkes mızıkası, Çerkes müziği, Kafkasya müziği, Kafkasya diasporası

THE NEW IDENTITY OF A INSTRUMENT FROM CENTRAL EUROPE TO ANATOLIA: CHERKES MIZIKASI

Öz

A large part of the Circassians, Abkhazians, Ossetians, Karachay-Balkarians, Chechen-Ingushes and Daghestanians of the North Caucasian people, who experienced the greatest exile and migration in the 19th century, were placed by the Ottoman State in the Balkan geography from 1864 onwards. By the end of the 19th century, immigrants from the North Caucasus, who were brought from the Balkans and placed in Anatolia, brought a new instrument with them. These people, who are nested with music and dance in their social lives, have adopted this new instrument. This Central Europe originated and diatonic key-bellwether instrument, generally in Turkey called "Cherkes mizikasi", pioneered the recreation of their own dance and music by the Caucasian immigrant people.

In this report we will discuss; how the music and dance made with this new instrument enabled Caucasian immigrants to form their new identity, how it helped them to unite around this "Circassian" identity and how these immigrants around this new identity, also unite with this new instrument, around musical, cognitive, sensual and aesthetic values.  Sample images and melodies given in the study were added at the end of the paper via QR codes.

Anahtar Kelimeler

Cherkes Mizikasi, Circassians music, Caucasian music, Caucasian diaspora

Kaynakça

• Aslan, C. (2006) Bir Soykırımın Adı: 1864 Büyük Çerkes Sürgünü, Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara.
• Çiçek, K. (Palba) (2014) Bagapş Fehmi ve Arkadaşları, https://kavkazmusic.blogspot.com (Erişim: 12.10.2018)
• Çurey, A. D. (2008) Etnomuzıkalnaya kultura adıgskoy (çerkesskoy) diasporı v Tursii, Adıgeyskiy gosudarstvennıy universitet, Kafedra istorii i kulturı adıgov, Nauçnıy konsultant: Doktor istoriçeskih nauk B. S. Kagazejev, Nalçik.
• Erol, İ. L. ve Helvacı, Z. (2011) Kültürel Kimlikte Doğu-Batı İkileminin Çözülmesinde Müziğin Rolü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (38. ICANAS), 10-15.09.2007, Bildiriler Kitabı, Ankara.
• Erşan, M. (2011) Balkanlar’da Kafkas Göçmenleri, Balkanlarda İslam Medeniyeti, Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, Bükreş, 1-5 Kasım 2006, İslam tarih, Sanat ve kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA) Yayını, İstanbul.
• Guçeva, A. (2004) Natsionalnaya garmonika v traditsionnoy muzıkalnoy kulture adıgov vtoroy polovinı XIX. konsa XX v.v. Kabardino Balkarskogo Gosudarsvennogo Universitet im. H. M. Berbekova, Nalçik.
• Gürbüz, R. (2010) El Mızıkası Metodu (Pşıne-Amazırkan) I, Baskı Evi, İstanbul.
• Gürcistan SSC, Devlet Merkezi Tarih Arşivi. f. 416, op. 3, d. 154, l. 10‐11.
• Hermosa, G. (2013) The Accordion In The 19th Century, Editorial Kattigara, İspanya.
• Karagül, S. (2019) Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Müziğin Doğuşu: Musika-ı Hümayun, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Tarih Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Kocacık, F. ve Eser, M. (2010) Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler (Sivas İli Örneği), Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, ZfWT Vol. 2, No. 1.
• Tunçay, Ç. (2009) Atatürk Döneminde Müzik Alanında Yapılan Çalışmalar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Türkan Başyiğit, İzmir.
• Koçkar, M. T. (2018) Karaçay-Balkar Kültürü’nü Geleceğe Taşımak Proje Kitabı, Eskişehir Kuzey Kafkas Karaçay-Balkar Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Yayın No: 1, ACT reklam Ajansı, Eskişehir.
• Koçkar, M. T. ve Koçkar, A. A. (2016) Kuzey-Batı Kafkasya Halklarının Geleneksel Müzik ve Çalgılarına Genel Bir Bakış, Hacettepe Üniversitesi, Ankara Devlet Konservatuvarı, I. Ulusal Müzik ve Sahne Sanatları Sempozyumu, Sözlü Sunum, 2-3 Mayıs 2016, Ankara.
• Özbay, Ö. (1999) Dünden Bugüne Kuzey Kafkasya, KAFDAV (Kafkas Bilimsel Araştırma Merkezi) yayını, Ankara.
• Papşu, M. (2013) Kafkas Göçü, Sürgün ve İskân, Atlas Aylık Coğrafya ve Keşif Dergisi, Eylül, Sayı: 246, İstanbul.
• Pashtova, M. (2016) Tanets v Lokalnoy Tradisii Çerkesov Anatolii: İdentifikasiya Janra i Sotsialnıye Funksii, Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences, Published in the Russian Federation Bulletin of the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences, Kalmuk Respublica, Elista
• Saygun, A. A. (1987) Atatürk ve Musiki, Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayınları, Ankara.
• Sokolova, A. (2016), Adıgskiy Tanes i Naigrış Sandrak, https://www.culture.ru/objects/2851/adigskiy-tanets-i-naigrish-sandrak (Erişim: 11.06.2016).
• Sokolova, A. (1995) Garmonika adıgskoy diasporı. Rossiya i Çerkesiya. Vtoraya polovina XVIII - XIX vv. S. 284-294, Maykop.
• Sokolova, A. (2005) Muzıkalnıye Doski Adıgov, Üjno-Rossiyskiy Muzıkalnıy Almanah-2004, Rostovskaya Gosudarstvennaya Konservatoriya (Akademiya) im. S. V. Rahmaninova, Rostov na Donu.
• Sokolova, A. (2011) Muzıkalnaya Kultura Adıgei, Vıpusk I, Tvorçestvo Kompozitorov Respubliki Adıgeya, Ministerstvo Obrazovaniya i Nauki Respubliki Adıgeya Adıgeyskiy Gosudarstvennıy Universitet İnstitut İskusstv, Maykop.
• Sokolova, A. ve Çundışko, N. (2009) K Probleme Proishojdeniya i İzuçeniya Tansa «Şeşen», Vestnik Adıgeyskogo gosudarstvennogo universiteta. Seriya 2: Filologiya i iskusstvovedeniye, Maykop.
• Unarokova, R. B. (1999). Narodnaya Pesnya v Sisteme Traditsiyonnoy Kulturı Adıgov: Estetiko-informatsiyonnıy Aspekt, Dissertatsii na soiskanie Uçenoy Stepeni Doktora Filologiçeskih Nauk, Adıgeyskiy Respublikanskiy İnstitut Gumanitarnıy İssledovannıy, Maykop.
• Ünal, U. v.d. (2012) Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri I, II, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 122, İstanbul.
• Vişnevskaya, L. (2013) Severokavkazskaya Vokalnaya Polifoniya v Kontekste Muzıkalnoy Agonistiki, İzrail XXI, № 42, Noyabr 2013, Muzikalnıy Jurnal, http://www.21israelmusic.com-/Kavkaz_polyphony.htm (Erişim: 26.05.2014).
• http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/xabze/0052_adigelerde.htm (Erişim: 08.08.2018)
• http://www.letopis.info/themes/music/istorija_garmoni.html (Erişim: 5.10.2018)
• https://etokavkaz.ru/redkii-spetcialist/kazhdyi-raz-dumayu-neuzheli-etot-instrument-sozdal-ya (Erişim: 29.09.2018)
• https://www.facebook.com/groups/730995077029359/768609263267940/ (Erişim: 5.10.2018)
• http://www.accordion-nt.spb.ru/accordion_1.html (Erişim: 5.10.2018)
• https://www.facebook.com/Mizika-D%C3%BCnyasi (Erişim: 5.10.2018)
• https://mustafaunal.bandcamp.com/releases (Erişim: 8.10.2018)
• https://www.facebook.com/Mizika dünyası (Erişim: 11.10.2018)
• https://kavkazmusic.blogspot.com (Erişim: 12.10.2018)
• https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1858 (Erişim: 12.10.-2018)
• https://www.facebook.com/groups/474613449401816/ (Erişim: 5.10.-2018)
• http://forum.melodeon.net/index.php?topic=12632.40 (Erişim: 11.10.-2018)
• http://first-ever.ru/pervyj-v-mire-akkordeon.html (Erişim: 12.10.2018)