MAHTUMKULU’NUN ŞİİRLERİNDEKİ KELİME SERVETİNİN DÖNEMİN HAYATINI YANSITMADAKİ ÖNEMİ: MESLEK ADLARI ÖRNEĞİNDE

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 184 - 192, 23.04.2022

Tagandurdy Bekjayev

https://doi.org/10.55666/folklor.1060677

Öz

Türkmen dilinin tarihinin artaştırmada yazılı metinler, büyük önem taşımaktadır. XVIII. yüzyıl Türkmen dilinin bilimsel analizinde Mahtumkulu'nun şiirlerinin kelime dağarcığının ayrıcalığından bahsetmek gerekmektedir. Dilin yaşamla ilişkisi söz varlığı aracılığıyla ortaya çıkılmaktadır. Bu bakış açısından Mahtumkulu'nun şiirlerinin söz varlığı, o dönemin hayatını veyan etmede önemli bir kaynaktır.
Mahtumkulu'nun şiirlerinde kullanılan her kelime, halkın tarihi, millî ve manevî durumu ile doğrudan bağlantısına dikkat çekmektedir. Büyük şairin şiirlerinin söz varlığının oluşturmada meslek sözlerinin de önemli bir yere sahiptir. Meslek sözleri şiirlerin diline millî ışık vermekte, insanımızın hayat özelliklerini anlatmakta çok önemlidir. Türkmen halkının tarihi ve psikolojisi ile yakından ilgilidir. Meslek Meslek sözlerinin araştırılmasının gerekliliğinin nedenlerinin biri de onların bazısının kullanıştan kalmaya yüz tutmasıdır. Bundan dolayı kayıp bolmaya yüz tutan meslek ile ilgili kelimelerin anlamlarının araştırılması, bu tür kelimelerin yeniden kullanılması dilbilimin önemli konularından biridir. Büyük Mahtumkulu’nun şiirleri kullanımdan kalan veya nadiren kullanılan meslek sözlerini günümüz ve gelecek nesillerimize aktarılması, onların anlamlarının açıklanması ve yeniden kullanılması açısından çok değerlidir.
Mahtumkulu’nun şiirlerinde genellikle hayvancılık, tarım, askeri işler ve kutumculuk ile ilgili sözler denk gelmektedir. Bu meslekler Türkmen halkının tarihinde önemli bir rol oynamış, doğal koşulların ve yaşamın gereklerine göre giderek daha popüler hale gelmiştir. Türkmenistan topraklarında yaşayan halklar yukarıda belirtilen mesleklerle eski çağlardan beri uğraşmaktadırlar. Arkeologların araştırmaları sonucunda, güney Türkmenistan’da MÖ VI. binyılda toprak ekimi olduğunu bulmuşlardır. Ülkemiz sınılarında yapılan kazılar, çalışmaları/meslekleri hayvancılık, demircilik, çömlekçilik gibi mesleklerin çok eski çağlardan beri devam ettiğini kanıtlamaktadır. Meslek ne kadar geniş yayıldıkca, insanların hayatında o kadar derin yerleşip, bu meslek ve mesleklerle ilgili kelimeler dilin söz varlığında daha aktif hâle gelmektedir.
Mahtumkulu’nun şiirlerinde bulunan meslek sözlerinin arasında askeri işler ve kuyumculuk ile ilgili kelimelerin yanı sıra o dönemin bilimsel ve dini kavramlarının sayısı da çoktur. Bunun nedeni, dönemin durumu, şairin kendi mesleği, onu çevreleyen sosyokültürel hayat ile açıklanabilir. Mahtumkulu’nun şiirlerinin dilbilimsel çalışması, dil biliminin yeni alanı olan hayatı dilçiliğin (toplumdilbilim) Türkmen dilbilimi örneğinde gelişmesi için yeni imkanları oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mahtumkulu, Türkmen edebiyatı, 18. yüzyıl, dil, toplum

Kaynakça

• Bekjäýew, T. (2009). Frazeologizmleriň döremeginde kär-hünär sözleriniň gatnaşygy. “Miras” žurnaly, №2. Garajaýew, Ç. (1989). Türkmen dilinde harby leksika. Aşgabat.
• Magtymguly Eserler ýygyndysy (2013). Aşgabat.
• Magtymguly Şygyrlar. Üç tomluk (1994). Aşgabat.
• Meredow, A (1997). Magtymgulynyň düşündirişli sözlügi. II bölüm. –Gonbed Kabus.
• Penjiýew, M (1979). Türkmen diliniň ekerançylyk leksikasy.Aşgabat.
• Türkmen diliniň professional leksikasy (1986). Aşgabat.
• Türkmen diliniň sözlügi (1962). Aşgabat.
• Welmyradow H. Nyýazow A. (1934). Orsça-türkmençe terminologiýa sözlügi. Aşgabat-Baku.
• Массон В.М. Первые цивилизации. –Л., 1989.