KÖKBOYA, CEHRİ, ÇİVİT OTU, FINDIKKABUĞU BİTKİLERİNDEN ELDE EDİLEN BOYAR MADDELERLE ALACA VE ŞİLE BEZİNİN BOYANMASI VE HASLIK DÜZEYLERİNİN TESPİTİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 417 - 434, 25.08.2022

Hacer Nurgül Begiç Mevlüt Oğuz

https://doi.org/10.55666/folklor.1135875

Öz

Tarihsel sürecin başlangıcından itibaren insanoğlu, öncelikle olumsuz hava şartlarından kendisini korunmak için vücudunu örtme ihtiyacı hissetmiştir. Bu amaçla çevresinde bulunan bitki liflerinden ve hayvan postlarından yararlanmıştır. Tekstilin bulunup kullanılmaya başlamasıyla birlikte böcekler ve bitkilerde boya ve hammadde kaynağı olmuştur Doğal boyacılığın ilk hammaddesi, doğada bulunan maden çeşitleri ile yaşadıkları çevrede bulunan bitkilerdir. İlk çağlarda başlayan doğal boyamacılık 1856 yılında William Henry Perkin tarafından ilk sentetik boyarmaddenin bulunuşuna kadar devam etmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında bir yandan yeni boyarmaddeler bulunurken öte yandan bitkilerdeki boyar maddelerin sentezi gerçekleşmiştir. Kimyasal boyarmaddelerin kanserojen etkilerinin artması, çevre kirliliğine neden olması gibi pek çok olumsuz faktörlerinden dolayı doğal boyar maddeler ekolojik yapıları nedeniyle çevre, sağlık ve ekonomi bakımından öneme sahip olmuştur. Bu neden doğal boyacılığın canlanmasını sağlamıştır.
Bu çalışmada bitkisel, doğal ve kök boya olarak bilinen bitkisel boya yapımında kullanılan cehri, çivit otu, fındıkkabuğuyla boyanmış geleneksel Anadolu dokumalarından Alaca ve Şile bezinin boyanarak giysi tasarımı yapılmıştır.Boyanmış olan kumaşlardan yeni gömlekler tasarlanarak üç kadın ve iki erkek giysi tasarlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

tasarım, şilebezi, alaca dokuması, cehri, civit otu, fındıkkabuğu

Kaynakça

• Akış, H. (2019). Karaman-Karadağ Bölgesindeki Bazı Doğal Boya Bitkileri İle Doğal Tekstil Materyallerinin Boyanması. 25. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Begiç, H. N. (2020, Nisan). Entomolojiden Moda ve Tekstile Bir Değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(39), 131-149.
• Enez, N. (1987). Doğal Boyamacılık, Anadoluda Yün Boyamacılığında Kullanılmış Olan Bitkiler Ve Doğal Boyamalarla Yün Boyamacılığı. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
• Genç, M. (2008). Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Ayvacık İlçesinde Bulunan Doğal Boyarmadde Kaynakları. Ayvacık Değerler Sempozyumu (s. 323-341). Ayvacık: Ayvacık Kaymakamlığı Yayınları.
• Güngörmez, H. (2015). Doğal Boyalar Ve Tuz, Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Dergisi, 57-63.
• Gürcüm, B. H. (2005). Tekstil Malzeme Bilgisi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Karadağ, R. (2007). Doğal Boyamacılık. Ankara: T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Geleneksel El Sanatları Ve Mağazalar İşletme Müdürlüğü Yyınları.
• Kaya, Ü. (2016). Pamuk, Yün ve İpek Kumaşların Çivit Otu İle Boyanmasdı ve Bazı Haslık Değerlerinin İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Kayabaşı, N. (2000). Havaciva ( Alkanna Tinctoria Tausch) Ve Labada (Rumex Conglomeratus Murr) Bitkilerinden Elde Edilen Renkler Ve Bu Renklerin Işık Ve Sürtünme Haslıkları Üzerine Bir Araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 7-10.
• Kayabaşı, N., & Filiz, Ö. (2003). Papatya (matricaria chamomile L.)'dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Bazı Haslık Özellikleri. Tarım Bilimleri Dergisi, 390-394.
• Melo, M. J. (2009). History of Natural Dyes in The Ancient Mediterranean Word. United Kingdom.
• Öztürk, İ. (1999). Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama . İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Öztürk, İ. (1982). Bitki Boyaları Üzerinde Birkaç Not ve Yenikent Köyünden Boyama Örnekleri. Türk Etnografya Dergisi, 58.
• Parlak, T. (2007). Çoruh Vadisinde Bitkisel Boya Potansiyeli. Ankara: Kariyer Matbaası.
• Seventekin, N. (2012). Kimyasal Tekstil Muayeneleri. İzmir: Ege Üniversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma-Uygulama Merkezi Yayınları.
• Şanlı, H. S. (2011). Halı ve Kilim İpliklerinin Boyanmasında Kullanılan Renkler ve Bu Renkleri Veren Bitkiler, New World Sciences Academy, 6(4), 464-470. T., A. (1945). Kök Boya Nedir Nasıl Yetiştirilir? Pratik Çiftçi Dergisi(3), 7-8.
• Uğurlu, A., Uğurlu, S. S. (2020). TEKSTİL MÜZESİ ÖNERİSİ. Tekstil Müzesi Önerisi. Folklor Akademi Dergisi, 289 – 310.
• Uğurlu, S. S. (2018). Geleneksel Tekstil Teknikleriyle Yeni Sanatsal Çalışmalar, Sanatta Yeterlik Eser Metni, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstabul.
• Uğurlu, S. S. (2020). Çanakkale - Ayvacık Namazlık Halıları. https://turkishstudies.net/turkishstudies, 3132.