AFYON İLİ BAYAT İLÇESİ TÜRKMEN KİLİMLERİNİN KOMPOZİSYONLARININ TASARIM İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 884 - 911, 29.12.2022

Zeynep Balkanal

https://doi.org/10.55666/folklor.1174731

Öz

Tasarımın günlük kullanım eşyaları, giyim kuşam, el sanatı ürünleri, iç-dış mimari, kitaplar vb. akla gelebilecek tüm yaşamla ilgili her şeyde olduğu bir gerçektir. Kompozisyonların tasarım ilkelerine uygun olarak yapılması hem ergonomik hem de kişisel zevkler açısından daha fonksiyonel olmaktadır. Tasarım ilkeleri tekrar, ritim, zıtlık, denge, bütünlük, oran-orantı, egemenlik vb. ilkelerden oluşmaktadır. Tasarım ilkelerinin ortak noktası her bir ilkenin birbiri ile bağlantılı olmasıdır. Tasarım öğelerinin (nokta, çizgi, form, renk, biçim vb.) birbirleri ile etkileşimli ve bütün bir şekilde düzenlenmesini sağlayıcı elemanlar olan tasarım ilkelerinin amacı kompozisyonda ideal bütünlüğü sağlamaktır.
Bu çalışmada, Türk Patent Enstitüsü tarafından tescillenerek mahreç işareti almış Bayat Türkmen Kilimleri tasarım ilkelerinden tekrar, ritim, zıtlık, denge ve egemenlik ilkeleri açısından değerlendirilmiştir. Dokuma sanatlarından biri olan kilim dokumalarda tasarım ilkelerinin kullanımı incelenerek, kilimlerde nasıl kullanıldığı açıklanmıştır. Bayat Türkmen kilimlerinin kendine has motif zenginliği, kompozisyon ve renklerinin orijinal olarak günümüzde yapılması ve yine bu kilimlerin tasarım ilke ve öğeleri açısından yorumlanabilmesi, her bir kilim çeşidinin kendine has sanatsal ürün olması araştırma konusunun seçiminde etkili olmuştur. Ülkemizde el dokumacılığında belirli bir üne sahip Bayat Türkmen kilimleri sanatsal ifadesi ile farklı bir yere sahiptir. Geçmişten gelen kültür zenginliğini kilimlerine ilmek ilmek işleyen Bayat yöre halkı kilimlerinde duygularını, yaşanmışlıklarını ve mesajlarını ifade etmiştir.
Araştırma kapsamında incelenen kilimlerde hem motiflerin hem de renklerin tekrar edilmesi ile kompozisyonların oluşturulduğu görülmüştür. Bu tekrarlar ritmi, hareketi, dengeyi, zıtlığı ve egemenliği sağlayarak kompozisyonda ideal bütünlüğü oluşturmuştur. Bayat kilimlerinin her birinin kendine has bir hikayesi vardır. Kilimlerde bazı motiflerin zeminde daha büyük ölçülerde gösterilmesi ile ya da kilimlere ismini veren motiflerin belli ölçü ve aralıklarla tekrar edilmesi ile vurgu yapılarak egemenlik ilkesi sağlanmıştır.
Araştırma sonucunda Bayat Türkmen kilimlerinin tümünde ortak özellikler bulunduğu için tasarım ilkeleri olarak bakıldığında ortak olan ilkeler dikkati çekmektedir. Bunlar tekrar, ritim, zıtlık, denge ve egemenlik ilkeleridir. İncelenen kilimlerin tamamında bu tasarım ilkeleri bulunmaktadır. Tasarım ilkelerinin diğer plastik sanatlarda olduğu gibi kilimlerde de uygulandığı anlaşılmaktadır. Anadolu’da birçok yörede bulunan el dokuması kilimler tasarımsal açıdan incelendiğinde güncel sanat içerisinde en üst seviyede olduğu görünmektedir. Araştırma kapsamında incelenen örneklerde, kullanılan motifler ve renklerdeki uyum kompozisyonlara mükemmel bir şekilde işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kilim, Tasarım İlkeleri, Motif, Bayat, Afyon

Kaynakça

• ATALAYER, F. (1994). “Temel Sanat Ögeleri”. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• BAYAT KAYMAKAMLIĞI. (T.Y.). Kilim Diyarı Bayat. Tanıtım Kitapçığı, Afyonkarahisar: Bayat Kaymakamlığı.
• ECZACIBAŞI SANAT ANSİKLOPEDİSİ. (1997). Yapı-Endüstri Merkez Yayınları, ISBN: 9757438510, 9789757438519.
• ÖLMEZ, F. N. (2005). “Bayat İlçesinde Kilimcilik ve Üretilen Kilimlerin Bazı Teknolojik Özellikleri”. Millî Folklor, Yıl 17, Sayı 66, 90-104.
• SÜMER, F. (1992). “Bayat”. İslam Ansiklopedisi, 5. Cilt, Türkiye Diyanet Vakfı.
• ŞEMİN, M. E. (2019). Gördes, Milas, Eşme, Bayat Dokumacılarında Halı ve Kilimin Kültürel Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• URFALI, A. (2012). Bayat Tarihi. Ankara: Bayat Belediyesi.
• URL-1: https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/37892 (Erişim: 12.06.2022)
• URL-2: https://ci.turkpatent.gov.tr/sayfa/co%C4%9Frafi-i%C5%9Faret-nedir (Erişim: 07.07.2022)
• URL-3: https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/1d2ef270-496c-495b-b9a6-b089628a6985.pdf (Erişim: 09.06.2022)
• URL-4: https://www.bayat.bel.tr/ (Erişim: 09.06.2022)
• URL-5: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 10.06.2022)
• URL-6: http://www.bayat.gov.tr/kilimlerimiz (Erişim: 10.06.2022)