An Evaluation on the Symbolic Value of Altun(lıg) Keş in the Yenisey Inscriptions and Qor in the Secret History of the Mongols

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 690 - 702, 31.08.2024

Riza Tuncel

https://doi.org/10.55666/folklor.1483080

Öz

With the emergence of social stratification, distinct groups within societies have begun to segregate and attain privileged statuses. These groups have made their privileged status apparent through various means, thereby prompting recognition of this status by other members of society. Consequently, individuals belonging to the upper echelons of society have distinguished themselves from the rest of society, emphasizing their privileged status through such displays. In ancient nomadic societies as well, various elements exist to denote individual’s social statuses. These may encompass attire, dietary habits, or possessions. In such cases, the essence lies not merely in possessing these elements but rather in the entitlement to these "privileges".
In ancient Turkic and Mongolic nomadic societies where warrior qualities were highly esteemed, various elements related to warfare served as indicators of social status. For instance, bow and arrow symbolized authority and the right to establish dominion, exemplified prominently in the epic of Oghuz Khan where Oghuz symbolically conferred authority to his sons by presenting them with bow pieces and arrows. Similarly, the belts worn by warriors, the style of their hair, and other such attributes also signified their statuses and positions within the military hierarchy.
In the Yenisei Inscriptions, which are old Turkic inscriptions, the term keş meaning "quiver" is attested in three different contexts. The word appears twice in reference to the wearing of this object, and once in the context of possessions of the deceased individual that they departed from upon death. In all three contexts, it is noted that the quiver is adorned with gold. Previous studies have inferred that the presence of gold-adorned quivers in the Yenisei Inscriptions signifies their symbolic association with sovereignty and khanate.
The most significant and comprehensive early written material that remains from the Mongols, who shared a similar lifestyle with the old Turkic people is "The Secret History of the Mongols". The word meaning "quiver" in the mentioned material is qor. The contexts in which this word is used can contribute to a better understanding of the context and concept symbolized by the word keş in the Yenisei Inscriptions and its significance within nomadic societies.
The aim of this article is to propose an alternative perspective on the concept of "quiver" in nomadic societies of old Turkic and medieval Mongol, previously regarded as a symbol of authority in old Turkic people. To comprehensively address the topic, the study will seek to draw from not only textual contexts but also etymology, archaeology, and rock art. By doing so, the article aims to elucidate the significance and representation of the "quiver," which is reflected in the tangible remnants of ancient nomadic societies.

Anahtar Kelimeler

Yenisei Inscriptions, quiver, keş, The Secret History of the Mongols, qor

Yenisey Yazıtlarında Altun(lıg) Keş ve Moğolların Gizli Tarihinde Qor İbarelerinin Sembolik Değerine Dair Bir Değerlendirme

Öz

Toplumsal tabakaların oluşmaya başlamasıyla belli gruplar bulundukları toplum içerisinde ayrışmaya başlamışlar ve ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir. Bu gruplar, ayrıcalıklı durumlarını çeşitli şekillerde görünür kılarak toplumun diğer bireylerinin de bu durumu tanımalarını sağlamışlardır. Böylelikle toplumların üst tabakaya mensup kişileri, kendilerini toplumun diğer üyelerinden ayırmış ve bunu göstererek bu ayrıcalıklı hallerini vurgulamış olurlar. Kadim konar-göçer toplumlarda da kişilerin toplumsal statülerini gösteren çeşitli unsurlar mevcuttur. Bunlar kişilerin giydikleri, yiyip içtikleri, sahip olabildikleri şeyler olabilir. Bu durumlarda esas olan bu unsurlara sahip olmaktan ziyade, bu “ayrıcalıklara” sahip olma hakkıdır.
Savaşçı niteliklerin son derece ön plana çıktığı konar-göçer eski Türk ve Orta Çağ Moğol toplumlarında savaşa dair unsurların statü gösterdiği çeşitli örnekler mevcuttur. Örneğin ok ve yay hâkimiyet, hâkimiyet kurma hakkı sembolüdür ve bu durumun en gösterişli örneği Oğuz Kağan destanında Oğuz’un oğullarına yay parçaları ve ok vererek onlara hâkimiyet hakkını da teslim etmesiyle sembolize edilmiştir. Benzer bir şekilde savaşçıların taktıkları kemer, saçlarının şekli vs. de onların statülerini ve ordu hiyerarşisindeki konumlarını gösterir.
Eski Türk yazıtlarından olan Yenisey Yazıtları’nda keş “okluk” kelimesi üç farklı yazıtta tanıklanmıştır. Kelime iki kere bu nesnenin kuşanılması, bir kere de ölen kişinin dünyada sahip olduğu ve öldüğü için ayrıldığı nesnelerden biri bağlamlarıyla geçmektedir. Her üç bağlamda da keş’in altın süslemeli olduğu ifade edilmiştir. Önceki çalışmalar, Yenisey Yazıtlarında geçen altın süslemeli keş’in hâkimiyet, kağanlık sembolü olduğu çıkarımında bulunmuştur.
Eski Türklerle benzer bir yaşam tarzına sahip olan ve bu tarzın dönemindeki temsilcilerinden olan Moğollardan kalan en önemli ve kapsamlı ilk eser Moğolların Gizli Tarihi’dir. Bahsi geçen eserde okluk anlamına gelen kelime qor’dur ve bu kelimenin geçtiği bağlamlar, Yenisey Yazıtlarında geçen keş kelimesinin bağlamının ve konar-göçerlerde sembol ettiği kavramın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunabilir.
Bu makalenin amacı, daha önceki çalışmalarda eski Türkler için hâkimiyet sembolü olarak görülen “okluk” kavramının konar-göçer eski Türk ve Orta Çağ Moğol toplumları için neyi sembolize ettiğini anlamak konusunda alternatif bir görüş öne sürmektir. Konuyu daha bütünlüklü bir biçimde ele almak için yazılı kaynaklarda geçen bağlamdan başka etimolojiden, arkeolojiden ve kaya resimlerinden de yararlanmaya çalışılacaktır. Böylelikle, kadim konar-göçer toplumların somut kalıntılarına da yansımış olan “okluk”un yeri ve neyi temsil ettiği ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yenisey Yazıtları, okluk, keş, Moğolların Gizli Tarihi, qor

Kaynakça

• Referans1 Referans1 Referans1