RİTÜELDEN EĞLENCEYE: DİŞ BUĞDAYI TÖRENİNDE KUŞAKLAR ARASINDAKİ DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜM

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1209 - 1222, 27.12.2024

Seval Kocaer

https://doi.org/10.55666/folklor.1476812

Öz

Türk kültüründe bebeğin ilk dişinin çıkması “diş buğdayı, diş hediği, diş bulguru” gibi adların verildiği törenlerle kutlanmaktadır. İlk dişin çıkmasına yönelik kutlamalar çok eski dönemlerden beri varlığını sürdürmektedir. Bebeğin dişinin çıkması, yeme alışkanlıklarının değişmesine yönelik bir göstergedir ve bebeğin gelişiminin iyi yönde olduğunun işaretidir. Bebek açısından diş çıkarmak sıkıntılı bir süreci ifade eder. Bebeğin diğer dişlerinin sağlıklı çıkması ve bu dönemi daha az sıkıntıyla atlatmasını sağlayacağı inancıyla Türk kültüründe çeşitli uygulama ve ritüeller gerçekleştirilmektedir. Bebeğin ilk dişini çıkarmasına yönelik hemen hemen her bölgede benzer uygulamalar görülmekle birlikte bazı farklılıklar da olabilmektedir. Bebeğin dişlerinin sağlıklı ve kolaylıkla çıkması için sert ve dayanıklı olan buğday kaynatılır. Elde edilen buğday gibi bebeğin dişlerinin de kolaylıkla çıkması, ağrısız bir diş çıkarma süreci geçirmesi ve ömür boyu sağlıklı dişlere sahip olması ritüelde dilenmektedir.
Bu çalışmada, (1945-1965) Bebek Patlaması ile (1980-2000) Y kuşağı, diş buğdayı törenlerindeki değişim ve dönüşüm açısından karşılaştırılacaktır. Makalenin amacı, 1945-1965 (Bebek Patlaması) yılları arasındaki kuşakların diş buğdayı törenleriyle ve 1977-1995 (Y Kuşağı) kuşakları arasındaki düzenledikleri ilk diş partisini mukayese ederek ritüelden eğlenceye olan değişimi ve sürekliliği analiz etmektir. Makalede öncelikle bir geçiş dönemi ritüeli olarak diş buğdayı töreni ele alınmış, ardından kuşak kavramı ve kuşakların özellikleri açıklanmış, Bebek Patlaması kuşağı ve Y kuşağından bireylerle görüşme yöntemiyle veriler toplanmıştır. Çalışmada farklı şehirlerden, yaşlardan ve meslek gruplarından kaynak kişiler seçilmeye çalışılmıştır. Bebeğin ilk dişinin çıkmasını kutlamak ve kutsamak için yapılan hazırlıklar, kutlamanın zamanı ve mekânı, kutlamaya katılanlar, diş buğdayı geleneğine yönelik düşünceler ve çocuğa yaptırılan meslek seçimindeki değişim, dönüşüm ve süreklilik kaynak kişilerin görüşlerinden hareketle değerlendirilmiştir. Sonuç olarak diş buğdayı töreninin iki kuşak arasında ritüelin zamanı, gösterimi, izleyicileri, senaryosu, yapısı, işlevi açısından benzerlik ve farklıkları çalışmada ortaya koyulmuştur. Bebek Patlaması ile Y kuşağının yapmış olduğu diş buğdayı geleneğinin içeriğini yansıtan fotoğraflara ulaşılmış, yapılan ritüelin değişimi çalışmada gösterilmiştir. Bebeğin ilk dişinin kutlanmasına yönelik hazırlıklardan başlamak üzere hemen hemen her aşamasında değişim ve dönüşümün olduğu dikkat çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

ritüel, diş buğdayı, kuşak, değişim, dönüşüm

Kaynakça

• ADIGÜZEL, O. vd. (2014). “Kuşakların Değişen Yüzü ve Y Kuşağı ile Ortaya Çıkan Yeni Çalışma Tarzı: Mobil Yakalılar”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.19, 165-182.
• ALTAŞ, B. (2018). “Kutlama ve Armağanlarca Kuşatılan Annelik: Diş Buğdayı, Baby Shower ve Annelik Ekseninde Diğer Ritüeller”. Mediterranen Journal of Humanitas, C.VIII, S.2, 1- 31.
• ALPYILDIZ, E. (2022). “Dijital Kültür Çağında Geleneksel Türk Yemek Kültürü Ve Kuşaklararasılık”. Folklor Akademi Dergisi, C.5, S.2, 311-326.
• ARTUN, E. (2005). Türk Halk Bilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ASSMANN, J. (2015). Kültürel Bellek. Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (2. B.s.). (Çev.: A. Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• AYHÜN, S. E. (2013). “Kuşaklar Arasındaki Farklılıklar ve Örgütsel Yansımaları”. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, C.2, S.1, 93-112.
• BASCOM, W. R. (1954). “Four Function Of Folklore”. The Journal of American Folklore, S.266, 333-349.
• BAŞÇETİNÇELİK, A. (2009). Adana Halk Kültüründe Doğum-Evlenme-Ölüm. Adana: Altın Koza Yayınlar.
• BAYDAR, B. (2016). Bazı Demografik Özelliklere Göre Farklı Kuşakların Yaşam Doyumlarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BERKUP, S. B. (2015). Sosyal Ağlarda Bireysel Mahremiyet Paylaşımı: X ve Y Kuşakları Arasında Karşılaştırmalı Bir Analiz. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BORATAV, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• COMTE, A. (1974). The Positive Philosophy. (A. S, Bloomberg, Ed.). New York: AMS Press.
• ELİADE, M. (1991). Kutsal ve Dindışı. İstanbul: Gece Yayınları.
• ERDOĞAN AKSU, H. (2019). “Kültür Koruma ve İnternet: Diş Hediği Geleneği”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Müzik, Oyun ve Eğlence. 423-431, Ankara Kültür Bakanlığı Yayınları
• GENNEP, A. (2022). Geçiş Ritleri. (Çev.: Oylum Bülbül Beşler), İstanbul: Nora Kitap.
• GÜRBÜZ, E. (2003). “Diş Hediği Geleneğinin Ritüel Karakteri ve Fonksiyonları”. Milli Folklor, S.28, 81-83.
• KALAFAT, Y. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KARAKAŞ, R. (2012). “Diyarbakır’da Bebeğin İlkleri: Hedik, Köstek Kesme Törenleri Ve Çocuklara Yönelik Halk Hekimliği Uygulamaları”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, C.1, S.16, 74-88.
• KARAKAŞ, R. ve ARAZ, B. (2021). “Geleneğin dönüşümü Olarak Dijital Bir Kırklama: “Youtube Kırklaması”. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S.5, 1-13.
• KILIÇ, E. (2023). “Kuşaklararasılık Bağlamında Geleneksel Oyundan Dijital Oyuna: Uygurların “Karlık Oyunu”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C.16, S.44, 1669-1687.
• KORKMAZ, E. (2019). Kuşakların İncelenmesi ve “Y” Kuşağı Çalışanlarının İş Yaşamına Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KUYUCU, M. (2014). “Y Kuşağı ve Facebook: Y Kuşağının Facebook Kullanım Alışkanlıkları Üzerine Bir İnceleme”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.13, S.49, 55-83.
• ONG, Walter J. (2012). Sözlü Ve Yazılı Kültür:Sözün Teknolojileşmesi. (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• OZAN, M. (2011). “Geçiş Ritüelleri ve Halk Masalları”. Millî Folklor, S. 91, 72-84. ÖRNEK, S.V. (2000). Türk halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı
• ÖZ, Ü. (2015). XYZ Kuşaklarının Özellikleri ve Y Kuşağının Örgütsel Bağlılık Düzeyi Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZER, P. vd. (2013). “Kuşakların Farklılaşan İş Değerlerine İlişkin Emik Bir Araştırma”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 38, 123-142.
• ÖZDEMİR, N. (2019). “Kuşaklararasılık Ve Kültürel Değişme”. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, C.4, S.7, 124-148. SCHECHNER, R. (2015). Ritüelin Geleceği. (Çev.: Zeynep Ertan), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• STRAUSS, W. & HOWE, N. (1991). Generations: The History of America’s Future, 1584 to 2069. New York: Harper & Parennial.
• TARHAN, E. (2023). “Geleneğin Sosyal Medya Yolculuğuna Bir Örnek: Diş Hediği”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.10, 355-366. TAŞOVA, M. (2019). X Ve Y Nesillerinin Motivasyon Faktörleri, Bireysel Ve İş Değerlerinin Örgütsel Bağlılıklarına Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TEKİN, K. (2022). Kent Kültüründe Geçiş Dönemi Ritüelleri ve Yeni Kültürel Bağlamlar: Eskişehir Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TORUN, Y. ve ÇETİN, C. (2015). “Örgütsel Sinizmin Kuşaklar Bazında Değerlendirilmesi: Kuşaklara Göre Örgütsel Sinizmin Hedefinde Ne Var?”. İş ve İnsan Dergisi, C.2, S.2, 137-146.
• TURNER, V. (2018). Ritüeller Yapı ve Anti-Yapı. (Çev.: Nur Küçük), İstanbul: İthaki Yayınları.
• YEŞİL, Y. (2012). “Türk Dünyası’nda Geçiş Dönemi Ritüelleri Üzerine Tespitler”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YOKUŞ, Esra (2021). Konya’da Tüketim Kültürünün Kuşaklararası Farklılaşması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.