TDE 10 DERS KİTABININ SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS UNSURLARI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1329 - 1341, 27.12.2024

İbrahim Boz

https://doi.org/10.55666/folklor.1491649

Öz

Kültürel değerler hem dünya mirası açısından hem de bir ulusun varlığının önemli unsurlarından olduğu için bu değerleri korumak amacıyla bazı arayışlar içine girilmiştir. UNESCO tarafından 2003 yılında kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın (SOKÜM) Korunması Sözleşmesi, dünya milletlerine kültürel mirasını korumada yardımcı olmak üzere imzalanmıştır. Bu sözleşme, yaşayan kültürel miras unsurlarına ve kültürün sürdürülebilirliğine odaklanmıştır. Çünkü kültürel unsurlar özellikle teknolojik araçların etkisiyle yeni bağlamlar kazanarak değişir. Somut olmayan kültürel miras unsurlarının korunması için yaşayarak ve uygulayarak öğrenme yaklaşımlarına öncelik verilmesi gerekir. Örgün eğitim kurumlarında okutulan ders kitapları ise somut olmayan kültürel mirasın yaşatılması, yaygınlaşması, korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli işlevler üstlenir.
UNESCO, milletlerin bazı kültürel unsurlarına yönelik listeler oluşturmaktadır. Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi de bunlardan biridir ve listede otuz unsur yer almaktadır. Bu çalışmada Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde bulunan unsurları inceleme konusu olarak belirlenmiştir. Bu bakımdan Türk Dili ve Edebiyatı 10 Ders Kitabı, somut olmayan kültürel miras unsurları bakımından incelenmiş; ders kitabında Dede Korkut-Korkut ata mirası: kültürü, efsaneleri ve müziği, Türk kahvesi ve geleneği, âşıklık geleneği, Karagöz, meddahlık geleneğini içeren beş unsur tespit edilmiştir. Bu unsurların ders kitabında nasıl ve ne ölçüde yer aldığı, bunların işlenişinde eksik yönlerin neler olduğu, doğru, ilgi çekici ve merak uyandırıcı bir şekilde işlenmesi için neler yapılması gerektiği üzerinde durulmuştur.
SOKÜM unsurları incelenirken nitel inceleme yöntemlerinden biri olan doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi tercih edilmiş ve konuyla ilgili temalar belirlenerek bu temalarla ilgili somut olmayan kültürel miras unsurları bağlamında yorum tahlillerde bulunulmuştur. Verilerin güvenirliğini sağlamak için iki akademisyene bu veriler gönderilmiş, bunların güvenirliği teyit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada daha önce yapılan çalışmaların yüzeysel bir düzeyde kaldığı, incelenen ders kitabının görsel, şekil, tablo, video bakımından yetersiz olduğu, SOKÜM’le ilgili bilgilere sadece Karagöz ve Meddah geleneğinde yer verildiği ve güncel bazı bilgilerin ders kitabında yer almadığı tespit edilmiştir. Somut olmayan kültürel mirasın daha ilgi çekici ve merak uyandırıcı şekilde öğretilmesi için video, yapay zekâ, makine öğrenimi gibi uygulamaların öne çıkarılması gerektiğine vurgu yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel miras, SOKÜM, ders kitabı, aktarım, koruma

EXAMINING THE TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE 10 TEXT BOOK IN TERMS OF INTENGIBLE CULTURAL HERITAGE ELEMENTS

Öz

Kaynakça

• AÇA, M. (2014). “Dede Korkut Kitabı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed.: Ö. Oğuz), s. 107, Ankara: Grafiker.
• ALPTÜRKER, İ. Gündüz vd. (2021). “Somut Olmayan Kültürel Miras Farkındalığının Bilinirlik ve Deneyimleme Açısından Değerlendirilmesi”. Millî Folklor, C. 17, S. 132, 16-31.
• ARAL, A. E. (2015). “Uygulamalı Halkbilim Açısından Eğitim Sürecinde Dede Korkut”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 15, S. 2, 123-138.
• ARAL, A. E. (2018). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasında Yaygın, Örgün ve Sargın Eğitim”, II. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Çalıştayı, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı, 27-34.
• ARTUN, E. (2009). Türk Halkbilimi. İstanbul: Kitabevi.
• ASLAN, R. ve BALCI, U. (2023). “Lise Ders Müfredatında Yer Alan Somut Kültürel Miras Varlıklarının Yeterlilik Analizi”. Journal of Current Debates in Social Sciences, C. 6, S. 1, 132-146.
• BALCI, F. (2019). “Cezveden Kültüre 40 Yıl: Türk Kahvesi ve Geleneği”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 87, 315-328.
• BARS, M. E. (2019). “Geçmişten Günümüze Meddahlık Geleneğindeki Değişim/Dönüşümler: Meddahlıktan Stand-Up’a”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. 16, S. 30, 7-25.
• BORATAV, P. N. (2015). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu.
• ER, B. ve KARA, S. (2019). “Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamındaki El Sanatları Ürünlerinde Sürdürülebilirlik”. Ulakbilge, S. 42, 755-763.
• ER, Z. ve KARAKUŞ, N. (2023). “Somut Olmayan Kültürel Miras Sözlü Gelenek ve Anlatımlar Tutum Ölçeği Geliştirme Çalışması”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 16, S. 41, 52-68.
• ERGİN, M. (1996). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KASAPOĞLU AKYOL, P. (2016). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Örgün Eğitime Uygulanması: Ağaraştırması (Webquest) Örneği”. Millî Folklor, S. 111, 125-146.
• DÜNDAR, R. vd. (2022). “Somut Olmayan Kültürel Miras Öğemiz Meddahlık ve 5. 6. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Yeri”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 7, 1731-1751.
• MEB (2018). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı.
• METİN BASAT, E. (2013). “Somut ve Somut Olmayan Mirası Birlikte Koruyabilmek”. Millî Folklor. C. 25, S. 100, 61-71.
• NUTKU, Ö. (1997). Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• OĞUZ, Ö. (1993). “Halk Şiirinde Tür ve Şekil Meselesi”. Millî Folklor, C. 3, S. 19, 13-19.
• OĞUZ, Ö. (2013). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• ONG, W. J. (2020). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis.
• ORTA, N. (2024). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasında Yapay Zekâ, Veri Bilimi ve Makine Öğrenmesinden Yararlanma”. RumeDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 38, 748-777.
• ÖLÇER ÖZÜNEL, E. (2019). “Geleneğin Geleceği: Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Olarak Âşıklık”. AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, 39-45.
• ÖZDEMİR, N. (2013). “SOKÜM, Medya ve Yeni Teknolojiler”. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi. (Ed.: Öcal Oğuz vd.), 51-63. Ankara: Grafiker.
• SAVAŞKAN, V. (2016). “Ortaöğretim Türk Edebiyatı Program ve Ders Kitaplarının Somut Olmayan Kültürel Miras Ögeleri Açısından İncelenmesi”. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, 1302-1323.
• SEVİLEN, M. (1990). Karagöz. İstanbul: MEB Yayınları.
• TAN, N. (2013). “UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Kavramı Çerçevesinde Nasreddin Hoca Fıkralarının Sürdürülebilirliği”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 36, 93-105.
• YILDIZ, T. (2023). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Kayıt Altına Alınması: Katılımlı, Yaşayan Dijital Envanterler”. RumeDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 36, 754-766.
• YÜCEL, İ. vd. (2018). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı 10 Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• URL-1: “https://www.unesco.org.tr/Pages/156/13/K%C3%BClt%C3%BCr” (Erişim: 25.08.2024)