GELENEĞİN SÖZÜ - YAZARIN SÖZÜ: FARKLAR, AYNILIKLAR, BİR ARADALIKLAR

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 64 - 74, 24.03.2025

Füsun Özkaya

https://doi.org/10.55666/folklor.1541617

Öz

Bu çalışmada gelenek kavramı, büyük ölçüde sözlü kültürle özdeşleştirilirken yazarın sözü, yazılı kültür bağlamında ele alınmaktadır. Araştırmanın amacı gelenek, söz, yazar ve yazı kavramlarının birbiriyle nasıl etkileşime girdiğini keşfetmektir. Fakat her şeyden önce tüm bu kavramların, toplumsal ilişkiler ve imgelerle nasıl şekillendiği ve bunların dil aracılığıyla nasıl ifade bulduğu göz önüne alınmaktadır. Sözlü gelenekleri anlamak isteyenlerin öncelikle sözlü kültürlerin konuşmaya yönelik tutumunu kavraması gerekmektedir. Çünkü bu tutum, yazılı kültürlerin mesajları kaydetme anlayışından farklıdır. Her geleneğin kendine özgü bir toplumsal görünümü bulunmaktadır ve bunun incelenmesi, uygarlığın toplumsal hayat üzerindeki etkilerini anlamada önemli bir rol oynamaktadır. Yazı ve söz formlarının toplumsal gerçekliğin inşasındaki rolünü anlamaya çalıştığımızda dilin ve kelime dağarcığının yetersizliği gibi sorunlarla karşılaşırız. Bu da tarih boyunca sözlü kültürlere karşılık gelen yazılı metinlerin toplumsal yapıları nasıl şekillendirdiğini anlamayı gerekli kılmaktadır. Yazı ve sözün birbirine özgü doğalarını ortaya koymak ve bu birliği yeniden değerlendirmek dil ile düşüncenin nasıl bir arada çalıştığını anlamamıza yardımcı olur. Yazar, yazı aracılığıyla yalnızca bir gerçekliği kaydetmekle kalmaz aynı zamanda bu gerçekliği anlamını kazandığı sözlü toplumsal bağlamdan da ayırarak farklı bir koda dönüştürür. Sözlü metinler, genellikle parçalı yapıları ve izleyiciyle kurdukları yakın ilişkiyle karakterize edilirken yazılı metinler daha bütünleşik yapıları ve okuyucuyla kurdukları mesafeyle tanımlanır. Bununla beraber konuşma, zamanın geçici anlarını yakalayan ve onları bilgiye dönüştüren somut mekânlar yaratır. Ancak sesin ve sözlü anlatımın gücü, konuşmayı birer sanatsal performans hâline getirmesidir. Sözlü ve yazılı kodların farklı amaç ve yöntemlerle kullanılması aralarındaki farkların kesin olarak belirlenmesini zorlaştırsa da asıl mesele, kendilerine ait bir dilin yaratıldığını görebilmektir. Söz de yazı da geçmişin mevcudiyetidir, unutmayı yaratan anıların seçici bir şekilde sahiplenilmesidir. Toplumsal bir olgu olarak aktarımdır, iletişimdir. Kökleri deneyime, duyarlılığa dayanır ve birinin bittiği yerde daima biri mevcuttur. Söz ve yazı saf bir veri değildir, biri diğerinin daha fazlası da değildir. Bu nedenle onlar, hakkında görebildiğimiz ya da bilebildiğimiz şeyler değil her şeyden önce bizim için hâline geldiği şeydir.

Anahtar Kelimeler

Gelenek, Yazar, Söz, Yazı, Sözlü ve Yazılı Kültür

Kaynakça

• BARTHES, R. (2018). Yazı ve Yorum. (Çev.: Tahsin Yücel), İstanbul: Metis Yayınları.
• BLOOMFIELD, L. (1964). Language. New York: Holt Reınehart Wınston Yayınları.
• DERRİDA, J. (2020). Yazı ve Fark. (Çev.: P. Burcu Yalım), İstanbul: Metis Yayınları.
• DURKHEIM, É. (2020). İntihar. (Çev.: Özcan Doğan), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• ELLUL, J. (2021). Sözün Düşüşü. (Çev.: Hüsamettin Arslan), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• FOUCAULT, M. (2006). Sonsuza Giden Dil. (Çev.: IşıkErgüden), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• GOODY, J. (2011). Yaban Aklın Evcilleştirilmesi. (Çev.: Koray Değirmenci), İstanbul: Pinhan Yayınları.
• İLHAN, M. E (2017). Sözden Yazıya, Yinelemeden Hatırlamaya, Ritüelden Estetiğe Devam Eden Anlatı – Narrative Continuing from Oral to Text, Repetition to Memory, Ritual to Aesthetics. Journal of History Culture and Art Research, 6/2, 385-384.
• İLHAN, M. E. (2023). Kültürel Bellek Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• LAVELLE, L. (2023). Söz ve Yazı. (Çev.: Işık Ergüden), Ankara: Fol Yayınları.
• ONG, W. J. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi. (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• ROUSSEAU, J. J. (2017). Dillerin Kökeni Üstüne Deneme. (Çev.: Ömer Albayrak), İstanbul: İş Bankası Yayınları.