BAĞIMLILIKLA MÜCADELE KAPSAMINDA BİLGE BİR DEĞER: ÂŞIK RUHSATÎ VE TİRYAKİ DESTANI

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 7, 24.03.2025

Serdar Deniz Özdemir

https://doi.org/10.55666/folklor.1628169

Öz

TTürk kültürünün yapı taşları içerisinde son derece önemli bir yer teşkil eden âşık edebiyatı, kolektif hafızaya ait verileri ihtiva eden müstesna bir değerdir. Bu değerin icracısı konumunda olan âşıklar, kadim geleneklere bağlı duygu biçimleri ve geleceği kurgulayan düşünüş tarzları ile toplumun sözcülüğünü yapan bilge kişilerdir. Âşıkların, sosyal hayat içerisinde ortaya çıkan aksaklıkları şiirlerinde eleştiri konusu yaptığı ancak çoğu zaman verdikleri öğütlerle bir farkındalık ortaya koymayı amaçladıkları söylenebilir. Bu amaç etrafında pek çok şiir kaleme alan Âşık Ruhsatî, sahip olduğu irfanla bilinç dışına ait verileri gün yüzüne çıkaran değerli bir şahsiyettir.
Âşık Ruhsatî, 19. yüzyılda Sivas’ın Deliktaş beldesinde dünyaya gelmiştir. Asıl adı Mustafa olan âşığın yaygın kanaate göre saz çalamadığı düşünülmektedir. Bununla birlikte doğaçlaması oldukça güçlü bir kalem şairidir. Şiirlerinde köy hayatı, aşk, tabiat, tasavvuf gibi konuları işlemiş ayrıca yergi şiirleri kaleme almıştır. Ruhsatî’nin üslubunda topluma yol gösterme düşüncesi ön plana çıkmıştır. Dolayısıyla şiirlerinde didaktik tarz önemli bir yere sahiptir. Bu açıdan destan türü etrafında insanlara öğüt veren eserler ortaya koymuştur. Yaşadığı dönemden günümüze zihinleri aydınlatan Ruhsatî; tütün bağımlılığı hakkında da bir destan kaleme almış, bu destanda tütünün sosyal ve ekonomik tahribatları ile özellikle insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinden bahsetmiştir. Usta âşık, hayatta olduğu çağda tütünün zararları konusunda yeterince bilimsel çalışma bulunmamasına rağmen gözlem yeteneğinin ve toplumsal duyarlılığının sonucunda, insanlığa akla uygun bir mesaj vermiştir. Tütün bağımlılığına karşı mücadele kapsamında ülkemizde kararlılıkla gerçekleştirilen çalışmalar düşünüldüğünde, tiryaki destanı olarak isimlendirilebilecek eserin bağımlılıktan kurtulmak için yol gösterici olduğu ifade edilebilir. Çünkü Ruhsatî, bahsedilen eserinde tütün müptelası olan bireylere karşı olumlu bir tutumla yaklaşılması gerektiğini, onları incitebilecek söylemlerden kaçınılmasının önemini öğütlemektedir.
Âşık Ruhsatî’nin tiryaki destanının, tütün bağımlılığının zararlarına yönelen söylemi etrafında çözümlendiği bu makalede ayrıca bağımlılıkla mücadele çalışmalarına âşık edebiyatı penceresinden dikkat çekme ve olumlu bir katkı sunma hedefi güdülmüştür. Bu amaç etrafında, ilgili alt başlıkta değerlendirmelerde bulunulmuştur. Makalenin sonucunda, yaşadığı toplumun sorunlarına duyarlı bir sanatçı olan Ruhsatî’nin, tütünün insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ile ekonomik ve sosyal zararlarına karşı güçlü bir farkındalık ortaya koyduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Ruhsatî, tütün, bağımlılık, destan, toplum.

Kaynakça

• ALPTEKİN, A. B. ve SAKAOĞLU, S. (2008). Türk Saz Şiiri Antolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ELÇİN, Ş. (1989). Türk Bilmeceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ELIADE, M. (2017). Kutsal ve Kutsal Dışı-Dinin Doğası. (Çev.: Ali Berktay), İstanbul: Alfa Yayınları.
• KANDEMİR, F. (2023). Âşık Ruhsatî’nin Şiirlerinde Halk Hayatı ve Kültürü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• KAYA, D. (2010). Âşık Ruhsatî. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• PALA, İ. (2010). Dört Güzeller Toprak, Su, Hava, Ateş. İstanbul: Kapı Yayınları.
• URL-1: Sağlık Bakanlığı. Erişim Adresi: https://havanikoru.saglik.gov.tr/tuetuen-hakkinda/tutun-ve-nikotin.html. (Erişim: Ocak 2025)
• URL-2: Sağlık Bakanlığı. Erişim Adresi: https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/49631/0/2024-2028-tutun-kontrolu-strateji-belgesi-ve-eylem-planipdf.pdf?_tag1=3B0C8FF526168AF52E9E43328FE0512EE740EDA1. (Erişim: Ocak 2025)
• URL-3: Yeşilay. Erişim Adresi: https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/tutun-bagimliligi. (Erişim: Ocak 2025)
• URL-4: Sağlık Bakanlığı. Erişim Adresi: https://havanikoru.saglik.gov.tr/sagligimiza-etkileri/tutun-dumaninin-zararlari.html. (Erişim: Ocak 2025)