İktisadi Bağımsızlık Çerçevesinde 1929 Gümrük Tarifesinin Ekonomi Politiği

Yıl 2023, , 152 - 178, 29.10.2023

Mustafa Duman , Hasret Yağmur Aydın

https://doi.org/10.25295/fsecon.1245542

Öz

Dış ticaret politikaları, bir ülkenin kalkınma politikalarının belirlenmesi ve yerli üreticinin rekabetçi güç kazanması amacıyla başvurulan önemli araçlardan birisidir. 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin, Osmanlı Devleti’nin provizyonizm ilkesi temelinde izlemiş olduğu kapitülasyon siyaseti nedeniyle iktisadi bağımsızlığını tamamen elde edebilmesi ancak 1929 yılında mümkün olmuştur. Lozan’da Gümrük Rejimi Görüşmelerinde 20 yıllık ikame bir gümrük rejimi isteyen İngiltere ve Fransa ile yaşanan şiddetli müzakereler sonucunda 5 yıllık bir ikame rejim sürecinin uygulanmasına karar verilmiştir. İkame rejimin yürürlükte olduğu süreçte, I. Dünya Savaşı öne sürülerek kapitülasyonların tek taraflı kaldırılması sonrasında oluşturulmuş olan ve spesifik usule dayanan “1916 Gümrük Tarifesi”nin uygulanması kararı alınmıştır. 1929 Büyük Buhranı öncesinde dış ticaret politikasını belirleyebilme bağımsızlığının elde edilmesi, korumacılığın yükseldiği bir dönemde ülke ekonomisi açısından önemli bir avantaj sağlamıştır. Çalışmada, 1838 Baltalimanı ve 1861 Sistemi Ticaret sözleşmelerinin dışa bağımlı bir ekonominin ortaya çıkmasındaki etkileri, 1916 Gümrük Tarifesi’nin yüksek enflasyon nedeniyle işlevsiz kalan korumacı yönü, dış ticaretteki artışın tetiklediği kapitalist dönüşüm ile geçimlik ekonominin yok olması, Lozan Görüşmelerinin alt komisyonlarından olan Gümrük Rejimi Komisyonundaki görüşmeler, Lozan Antlaşması sonrası gümrük ve ticaret rejimine ilişkin kararların alındığı 5 numaralı belge, 1929 Gümrük Tarifesi öncesi Âli İktisat Meclisi ve odalar temelinde yaşanan sınıfsal çatışma ve 1929 Gümrük Tarifesi’nin korumacı yönü ele alınacaktır. Dışa bağımlı bir ekonominin ortaya çıkmasındaki ana unsur kapitülasyonlar olsa da devletin merkantilist politikaların etkin olduğu bir dönemde, dış ticarette piyasada malı bol tutmak maksadıyla ithalatı teşvik edip ihracatı kontrol etmesinin de bağımlı bir ekonominin ortaya çıkmasını sağladığı belirtilebilir. Dolayısıyla kapitülasyonların hem ticaret kanalıyla kapitalistleşme sürecini tetiklediği hem de çağın gerçeklerine uymayan iktisadi uygulamaların da sonlanmasına neden olduğu belirtilebilir. Kapitülasyonlarla mücadele sonucunda, iktisadi bağımsızlıktan ödün verilmemesi gerektiği anlaşılmış ve bu motivasyon Lozan görüşmelerinde itici güç haline gelmiştir. Lozan Antlaşması uyarınca dış ticaret politikası bağımsızlığının 1929 yılında elde edilmesiyle sanayileşme hamlelerinin ilk tohumlarının bu dönemde atıldığı ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret Politikası, Kapitülasyon, Lozan Antlaşması, Korumacılık

The Political Economy of the 1929 Tariff in the Framework of Economic Independence

Öz

Foreign trade policies are one of the important tools used to determine the development policies of a country and to gain competitive power for the domestic producer. The Republic of Turkey, which was founded in 1923, was able to achieve its economic independence in 1929 due to the capitulation policy of the Ottoman Empire on the basis of provisionism. In the Trade Regime Negotiations in Lausanne, it was decided to implement a 5-year temporary regime process as a result of tough negotiations with England and France, who wanted a 20-year temporary regime. During the period when the temporary regime was in effect, it was decided to implement the "1916 Tariff" based on a specific duty, which was created after the unilateral abolition of the capitulations on the grounds of World War I. Obtaining the independence to determine foreign trade policy before the Great Depression of 1929 provided an important economic advantage for the country at a time when protectionism was on the rise. In the study, the effects of the 1838 Anglo-Ottoman Treaty and 1861 System Trade agreements on the emergence of a foreign-dependent economy, the protectionist aspect of the 1916 Customs Tariff that became dysfunctional due to high inflation, the destruction of the subsistence economy with the capitalist transformation triggered by the increase in foreign trade, the Trade Regime Commission, document number 5, in which the decisions regarding the trade regime after the Treaty of Lausanne were taken, the class conflict based on the Supreme Economic Council and chambers before the 1929 Customs Tariff, and the protectionist aspect of the 1929 Customs Tariff will be discussed. Although the main factor in the emergence of a foreign-dependent economy is capitulations, it can be stated that in a period when mercantilist policies were effective, the state's encouraging imports and controlling exports in order to keep the goods abundant in the foreign trade market led to the emergence of a dependent economy. Therefore, it can be stated that capitulations both triggered the process of capitalism through trade and also caused the termination of economic practices that did not reflect the realities of the age. As a result of the struggle against the capitulations, it was understood that economic independence should not be compromised and this motivation became the driving force in the Lausanne negotiations. It can be stated that the first actions of industrialization moves were created in this period, with the independence of foreign trade policy in 1929 in accordance with the Treaty of Lausanne.

Anahtar Kelimeler

Foreign Trade Policy, Capitulations, Lausanne Treaty, Protectionism

Kaynakça

• Apaydın, B. (2010). Kapitülasyonlar ve Osmanlı-Türk Adli ve İdari Modernleşmesine Etkisi. İstanbul: Adalet Yayınevi.
• Aydın, Ö. (2005). Millî Mücadele Döneminde Dış Ticaret. Ankara: Türk Dış Ticaret Vakfı.
• Aydoğdu, M. (2016). Mütareke Döneminde İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetleri Arasında İthalat Gümrük Vergisi Problemi (1918-1922). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 15(30), 59-88.
• Baskıcı, M. (2003). Yaşayan Lozan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baskıcı, M. (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Bilsel, C. (1998). Lozan (Cilt 2). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Boratav, K. (2003). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozkurt, A. (2014). İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Dobb. M. (2007). Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler-Geçiş Tartışmaları. İ. Üşür (Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Ekonomi Politiğin Temelleri (Anonim) 1976. İstanbul: May Yayınları.
• İnan, A. (1982). İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Keyder, Ç. (2005). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurdakul, N. (1985). Ticaret Anlaşmaları, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 3). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurmuş, O. (1978). 1916 ve 1929 Tarifeleri Üzerine Bazı Gözlemler. Gelişme Dergisi “Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar”, 182-209.
• Kütükoğlu, M. (1974). Osmanlı-İngiliz Gümrük Tarifeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (4-5), 334-393.
• Meray, S. (2001). “İktisat ve Maliye Sorunları” Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar-Belgeler-Üçüncü Komisyonun Tutanakları ile Raporları (Cilt 3). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Meray, S. (2001). “Yabancılara Uygulanacak Rejim” Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar-Belgeler-İkinci Komisyonun Tutanakları ile Raporları (Cilt 2). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ökçün, A. (1968). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir-Haberler-Belgeler-Yorumlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Öztürk, İ. (2007). Sevr Antlaşması Tam Metin 433 Madde Lozan ve Mondros Ekleriyle. Ankara: Fark Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1990). 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Pamuk, Ş. (2020). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Saka, H. (1945). Dış Ticaret ve Gümrük Politikası. Ankara: Maarif Matbaası.
• Sevimay, H. (1995). Cumhuriyete Girerken Ekonomi: Osmanlı Son Dönem Ekonomisi. İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları.
• Sönmez, S. (1998). Dünya Ekonomisinde Dönüşüm: Sömürgecilikten Küreselleşmeye. Ankara: İmge Yayınları.
• T.C. Resmi Gazete. (1929). Gümrük Tarifesi Kanunu. 1 Temmuz 1929, Sayı: 1230. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1230.pdf
• Taner, T. (1956). Kapitülasyonlar Nasıl İlga Edildi. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Tekeli, İ. & İkin, S. (1983). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin iktisadi Politika Arayışları. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Tezel, Y. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Topal, C. (2018). Türk-Rus İlişkileri ve Moskova Anlaşması. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(6), 313-330.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) İttihat Terakki ve Devletçilik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (1997). İktisat Tarihi, Türkiye Tarihi (Osmanlı Devleti 1600-1908) (Cilt 3). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tunaya, T. (2000). Türkiye’de Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi (Cilt 3). İstanbul: İletişim Yayınları.