Berats of the Serdarlik in the Düstûru’l-İnşâ of Sarı Abdullah

Yıl 2020, , 1 - 32, 25.06.2020

Fatih Bayram

https://doi.org/10.16947/fsmia.758023

Öz

In this article, three appointmental documents called serdarlık beratı have been examined.
Serdarlık beratı is a kind of document which was bestowed by the Ottoman sultan
to the grand vizier or to one of the viziers in order to appoint him as the commander-in-chief
of the Ottoman army or admiral-in-chief of the Ottoman navy. A few examples of
these documents are kept in the reisülküttâb Sarı Abdullah (ö. 1660)’s münşeât, collection
of imperial edicts and correspondences of the Ottoman sultans. The first document is related
to the appointment of Hâfız Ahmed Paşa as Admiral-in-Chief of the Ottoman Navy.
The second document is related to Vizier Kuyucu Murad Paşa’s appointment as the Commander-
in-Chief of the Ottoman Army in the Eastern Front. This document can be seen as
an evidence of Sultan Ahmed I’s reverence for his old Grand Vizier. The third document
is related to the vizier İbşir Mustafa Paşa’s appointment as the commander-in-chief of
the Ottoman army in Hungary. These documents are an indispensable source in terms of
how the Ottomans viewed the Safavids and Hungarians in the first half of the seventeenth
century. The article aims at introducing a neglected source, i.e. serdarlık berats, to the
historians who are interested in the seventeenth-century Ottoman empire. It can safely be
argued that the Ottoman sultans addressed their perception of the contemporary states and
events with a historical insight in these imperial edicts.

Anahtar Kelimeler

Hâfız Ahmed Paşa, İbşir Mustafa Paşa, Kuyucu Murad Paşa, Hungary, Nef´î

Sarı Abdullah’ın Düstûru’l-İnşâ’sındaki Serdarlık Beratları

Öz

Bu makalede, üç serdarlık beratı incelenmektedir. Serdarlık beratı, padişah tarafından
sadrazama ya da bir vezire Osmanlı ordusuna ya da donanmasına kumanda etme
yetkisi tevcih eden bir belgedir. Bu belgelerin birkaç örneği, Osmanlı sultanlarının yaptığı
atamaları ve yazışmaları bir araya getiren reisülküttap Sarı Abdullah (ö. 1660)’ın
münşeâtında yer almaktadır. İlk belge, Hâfız Ahmed Paşa’nın kapudan-ı deryâ olarak
atanmasıyla ilgilidir. İkinci belge ise Sadrazam Kuyucu Murad Paşa’nın Şark Cephesi’ne
serdar olarak atanmasıyla ilgilidir. Bu belge, Sultan I. Ahmed’in yaşlı sadrazamına karşı
olan büyük saygısının bir delili olarak görülebilir. Üçüncü belge ise Vezir İbşir Mustafa
Paşa’nın Macaristan cephesine komutan olarak atanmasıyla ilgilidir. Bu belgeler, Osmanlılar’ın
XVII. asrın ilk yarısında Safevîler’i ve Macarlar’ı nasıl algıladıklarını görmek
açısından vazgeçilmezdir. Bu makale, ihmal edilen bir kaynak olan serdarlık beratlarını
XVII. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’na ilgi duyan tarihçilerin dikkatine sunmayı amaç
edinmektedir. Bu vesikalarda Osmanlı sultanının çağdaş devletleri ve olayları tarihî bir
kavrayışla nasıl algıladığını gördüğümüzü kolaylıkla iddia edebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Hâfız Ahmed Paşa, İbşir Mustafa Paşa, Kuyucu Murad Paşa, Macaristan, Nef´î

Kaynakça

• Aktepe, M. Münir, “İpşir Mustafa Paşa (ö. 1065/1655),” DİA, cilt 22, 2000. Amanat, Abbas, Iran: Modern History, New Haven & London, Yale University Press, 2017. Aytekin, Ülker, “Sarı Abdullah Efendi ve Mesnevi-i Şerif Şerhi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2002. Bayerle, Gustav, ed., The Hungarian Letters of Ali Pasha of Buda, 1604- 1616, Budapest, Akadémiai Kiadó Yayınları, 1991. Bayram, Fatih, “Sultan I. Ahmed Tarafından Malkoçoğlu Ali Paşa’ya Tevcih Edilen Serdarlık Beratı”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, cilt 23, sayı 44, Haziran 2018. Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2003. _______, Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, 3. bs., İstanbul, Küre Yayınları, 2010. _______, “Kapudan Paşa: Osmanlılar’da Deniz Kuvvetlerinin Başı ve İdarecisi”, DİA, cilt 24, 2001. COA, DVNS. MHM. d, 19/316, 12 Safer 980 (24 Haziran 1572). COA, DVNS. MHM. d, 19/547, 26 Rebiülevvel 980 (6 Ağustos 1572). COA, DVNS. MHM. d, 61/178, 6 Ramazan 994 (21 Ağustos 1586). COA, DVNS. MHM. d, 71/426, 29 Şevval 1001 (29 Temmuz 1593). Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Kuyucu Murad Paşa Külliyesi”, DİA, cilt 26, 2002. Emecen, Feridun M., “Çağdaş Osmanlı Kaynaklarında Uzun Savaşlar ve Zitvatorok Antlaşması ile İlgili Algılama ve Yorum Problemleri”, Osmanlı Araştırmaları, cilt XXIX, 2007. _______, Osmanlı Sultanları II, II. Selim’den Sultan İbrâhim’e (1566-1648), Ankara, İSAM Yayınları, 2016. Evliya Çelebi, Seyâhatnâme (indeksli tıpkıbasım), haz. Seyit Ali Kahraman, cilt 1, Ankara, TTK, 2003. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, cilt 1, İstanbul, YKY, 2011. Gök, Nejdet, “Beylikler Döneminden İtibaren Osmanlı Diplomatikasında Berat Formu”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1997. _______, “Osmanlı Beratları Kapsamında Diplomatika İlmi veya ‘İlm-i İnşa’”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 20, 2008. _______, Osmanlılar-I: Devlet-Bürokrasi: Teşkilat, Diplomatika, İstanbul, Kriter Yayınları, 2016. Gökbilgin, M. Tayyib, Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul, Enderun Yayınları, 1992. Gül, Abdulkasim, Celâlikıran Kuyucu Murad Paşa, İstanbul, Klasik Yayınları, 2018. Gültaş, Serhat, “Sarı Abdullah Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2014. İmâm Nevevî, Riyâzü’s-Sâlihîn: Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, tercüme ve şerh M. Yaşar Kandemir –İsmail Lütfi Çakan – Raşit Küçük, c. 4, İstanbul, Erkam Yayınları, 2010. İnalcık, Halil, “Köy, Köylü ve İmparatorluk”, Osmanlı İmparatorluğu: Toplum ve Ekonomi, İstanbul, Eren Yayıncılık, 1996. İşbilir, Ömer, “Kuyucu Murad Paşa (ö. 1020/1611)”, DİA, cilt 26, 2002. Kahraman, Seyit Ali, Osmanlı Çiçekçileri ve Çiçekleri, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2014. Kâtib Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-bihâr, haz. İdris Bostan, ed. Mustafa Çiçekler, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi, 2018. Köprülü, Orhan F., “Hâfız Ahmed Paşa (ö. 1041/1632),” DİA, cilt 15, 1997. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, haz. Hayrettin Karaman – Ali Özek –İbrahim Käfi Dönmez - Mustafa Çağrıcı – Sadrettin Gümüş – Ali Turgut, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003. Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münâsebetleri, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1993. Kütükoğlu, Mübahat S., “Berat,” DİA, cilt 5, 1992. _______, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul, Kubbealtı Yayınları, 1998. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, Osmanlı Ünlüleri, haz. Nuri Akbayar –Seyit Ali Kahraman, cilt 2, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. Mustafa Sâfî, Zübdetü’t-tevârîh, yay. İbrahim Kara Çuhadar, c. 2, Ankara, TTK Yayınları, 2003. Naîma Mustafa Efendi, Tarih-i Na´ima, haz. Mehmet İpşirli, c. 2, Ankara, TTK Yayınları, 2007. Nef´î Ömer Efendi, Nef´î Dîvânı, yay. Metin Akkuş, Ankara, Akçağ Yayınları, 1993. Nev´îzâde Atâyi, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, haz. Suat Donuk, ed. Derya Örs, cilt 2, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017. Özcan, Abdülkadir, “Feridun Ahmed Bey (ö. 991/ 1583)”, DİA, cilt 12, 1995. _______, İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları III: IV. Mehmed’den III. Osman’a (1648-1757), İstanbul, İSAM Yayınları, 2018. _______, “Serdar,” DİA, c. 36, 2009. Peçevî İbrahim Efendi, Tarîh-i Peçevî, önsöz ve indeks Fahri Ç. Derin, Vahit Çabuk, c. 2, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1980. Quinn, Sholeh A., Shah ´Abbas: The King who Refashioned Iran, London, Oneworld Publications, 2015. Sarı Abdullah Efendi, Düstûru’l-İnşa, Beyazıt Kütüphanesi Yazma Eser Koleksiyonu, no. 5880. _______, Düstûru’l-İnşâ, Süleymaniye Kütüphanesi Nûruosmaniye Koleksiyonu no. 4303. Tak, Ekrem - Aydın, Bilgin, Arz, Marûz, İlâm: Osmanlı Diplomatikasında Belge Formlarının Değişimi Üzerine Bir İnceleme, İstanbul, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayınları, 2018. Taşkın, Nuri, “Osmanlı Diplomatikasında Mülknameler”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012. Tek, Abdurrezzak, Melâmet Risâleleri: Bayrâmî-Melâmiliği’ne Dair, Bursa, Emin Yayınları, 2007. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara, TTK Yayınları, 1988. _______, Osmanlı Tarihi, cilt 3, kısım 2, Ankara, TTK Yayınları, 2011. Yılmaz, Mehmet Şakir, “ ‘Koca Nişancı’ of Kanuni: Celalzade Mustafa Çelebi, Bureaucracy and ‘Kanun’ in the Reign of Suleyman the Magnificent (1520- 1566)”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006.