The Human Nature Problem of Islamic Fiqh According to the Context of Fiqh and Shariah

Yıl 2019, Sayı: 14, 481 - 526, 27.12.2019

Hidayet Zertürk

https://doi.org/10.16947/fsmia.667384

Öz

Revelation certainly pays regard to the life dynamics and conditions of human by
addressing him. This would not be evaluated as an argument that necessitates degrading
it from divine nature to human nature. In fact, human decides to enter a way that is chosen
by Allah with the revelation he accepts. Although the complete form of the revelation is
called as religion, its continuity process is called as shariah and its practice according to
the time and conditions is called fiqh, shariah is not seperate from religion like fiqh can’t
be accepted as seperate from shariah because fiqh becomes binding only if it results from
the shariah. In addition, we say that fiqh is a vehicle that presents universal side of the
shariah to human perception.

Anahtar Kelimeler

Divine nature, human nature, revelation, fiqh, shariah

Fıkıh ve Şeriat Kavramları Bağlamında İslam Fıkhının Beşeriliği Konusu

Öz

Vahiy, yeryüzünde insanı muhatap almakla onun bulunduğu şartları ve yaşam dinamiklerini
elbette gözetmektedir. Bu durum, onu ilahilikten beşeriliğe indirgemeyi gerektirecek
bir argüman olarak değerlendirilemez. Aslında beşer, telakki ettiği vahiy ile Allah’ın
çizdiği bir yola kendi iradesiyle girme kararını vermiş oluyor. Vahyin tamamı din,
devamlılık süreci şeriat, zaman ve şartlara göre uygulanışı ise fıkıh olarak adlandırılırsa
da temelde şeriat, dinden ayrı olmadığı gibi; fıkıh da şeiâtten ayrı tasavvur edilemez. Zira
fıkıh ancak şeriatten kaynaklanma şartıyla bağlayıcı olma özelliği taşır. Şunu da ilave
edelim ki fıkıh, şeriatın evrensellik boyutunu beşeri algıya sunma konusunda bir aracı
mesabesindedir.

Anahtar Kelimeler

İlahilik, beşerilik, vahiy, fıkıh, şeriat

Kaynakça

• Ak, Ayhan, İslam Hukuk Felsefesi, 1. bs., İstanbul, Ensar Neşriyat, 2014. El-Âmidi, Ebü’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim, el-İhkam fi Usuli’l-Ahkam, ta. Eş-Şeyh İbrahim el-Acuz, 1. bs., Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985. Atar, Fahrettin, Fıkıh Usülü, 6. bs., İstanbul, M.Ü. İFAV Yayınları, 2006. Aydın, M. Akif-Muhammed Hamidullah, “Köle”, İslam Ansiklopedisi, cilt XXVI, İstanbul, TDV İslam Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü Yayını, 2002. Ayengin, Tevhid, “Hukuki Dinamizm ve İctihadda İsabet Tartışmaları”, Ma’rife, Kış 2012. Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, Bilmen Yayınevi, 1990. El-Bûti, Muhammed Said Ramazan, Davabitü’l-Maslaha fi’ş-Şeriati’l-İslamiyye, 4. bs., Dımaşk, Daru’l-Fikir, 2005. El-Cevziyye, Ebu Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr Eyyüp eş-Şehir bi-İbni’l-Kayyim, İ’lamu’l-Muvakkiin An Rabbil Âlemin, tk. Abdurrauf Sad, Beyrut, Daru’l-Ceyl, 1973. El-Cürcani, Ali b. Muhammed b. Ali, et-Ta’rifat, thk. İbrahim el-Ebyari, 1. bs., Beyrut, Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1985. Dalgın, Nihat, “İslam Hukuku ve Evrenselliği”, Mehir, sayı 3, 1999. Ed-Derkâni, Necmüddin Muhammed, et-Telkih Şerhu’t-Tenkih li-Sadriş-Şeria, 1. bs., Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001. Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedi Lügat, 25. bs., Ankara, Aydın Kitabevi, 2008. Ed-Dihlevi, Şah Veliyullah, thk. Said Ahmed b. Yusuf el-Bâlenburi, Hüccetüllahi’l- Baliğa, 3. bs., Beyrut, Dâru İbn Kesir, 2017. Ebu Zehra, Muhammed, el-Ahvalu’ş-Şahsiyye, el-Kahire, Daru’l-Fikri’l-Arabi, t.y. _________, el-Cerimetü ve’l-‘Ukûbetü fi’l-Fıkhı’l-İslamî, el-‘Ukûbe, el-Kahire, Daru’l-Fikri’l-Arabi, 2006. _________, Usulu’l-Fıkh, el- Kahire, Dâru’l-Fikril-Arabî, t.y. Ebu Zehv, Muhammed Muhammed, el-Hadis ve’l-Muhhaddisûn, Beyrut, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1983. Erdoğan, Mehmet, İslam Hukukunda Ahkamın Değişmesi, 8. bs., İstanbul, İFAV Yayınları, 2014. _________, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 5. bs., İstanbul, Ensar Neşriyat, 2015. El-Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed, Mu’cemu Tehzibi’l-Luga, thk. Riyad Zeki Kasım, 1. bs., Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, 2001. El-Fâsi, Allâl, Müfekkiretü’l-Fıkhi’l-İslami ve Mukârenetühü bi’l-Fıkhi’l-Ecnebi, er-Ribat, Müessesetü Allâl Fâsi, t.y. El-Gazzali, Ebu Hamid b. Muhammed, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, thc. Tâha eş-Şeyh, Kahire, el-Mektebetü’t-Tevfikiyye, 2010. Güler, İlhami, Dine Yeni Yaklaşımlar, 3. bs., Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2016. El-Hafif, eş-Şeyh Ali, Ahkamu’l-Muamelati’ş-Şer’iyye, Kahire, Dâru’l-Fikri’l- Arabî, t.y. Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr Ferahidi, Kitâbu’l- Ayn, 2. bs., Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 2005. Hammâmi, Nâdir, İslamu’l-Fukahâ, 1. bs., Beyrut, Dâru’t-Talia, 2006. el-Hanbelî, Şakir Beg, Usuûlu’l-Fıkh, 1. bs., Mekke, el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 2002. Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar, 4. bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005. İbnu’l-Esir, Mecdüddin Ebu’s-Seâdât el-Mübarek b. Muhammed el-Cezeri, en-Nihâhye fi Garibi’l-Hadis ve’l-Eser, thk. eş-Şeyh Halil Ma’mun Şihâ, 4. bs., Beyrut, Daru’l-Ma’rife, 2011. İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed, Mekâyisu’l–Luga, Beyrut, Dâru İhyai’t-Tûrasi’l- Arabi, t.y. İbn Haldun, Ebu Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, Beyrut, Daru’l-Ceyl, t.y. İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b.Muhammed b. Ahmed el-Hafid, Bidayetü’l- Müctehid ve Nihayetü’l-Muktasıd, thk. Abdulhalim Mahmud Abdulhamid, 2. bs., el-Kahire, Daru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1983. İbn Salah, Osman b. Abdirrahman b. Osman el-meşhur bi İbn Salah eşŞehrezûrî, Mukaddimetü İbn Salah fi İlmi’l-Hadis, thk. Üsame el-Belhi, Beyrut, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 2005. İhmidan, Ziyad Muhammed, Makâsidu’ş şeriati’l İslamiyye, 1. bs., Beyrut, Müessesetü’r Risale, 2008. İsmail, Şa’ban Muhammed, Tarıhu’l-Teşrii’l-İslamî Mera’hiluhu ve Masadiruhu, 1. bs., el-Kahire, Daru’s-Selam, 2010. El-İzmiri, Süleyman b. Veli b. Resul el-Kırşehri, Hâşiyetü’l-Fazli’l-İzmiri ale’l-Mir’at, İstanbul, Matba-i Âmire, h.1309. İzmirli İsmail Hakkı, İlmi-i Hilaf, Sad, Fuat Ateş, Konya, Hüner Yayınevi, 2010. El-Kannûcî, Sıddık Han, Ebcedu’l-Ulûm, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, h.1398. Karaman, Hayreddin, İslam Hukuk Tarihi, 22. bs., İstanbul, İz Yayıncılık, 2016. _________, Mukayeseli İslam Hukuku, 9. bs., İstanbul, İz Yayıncılık, 2016. El-Kattan, Menna, Tarihu’t-Teşrii’l-İslamî, 2.bs., Beyrut, Müessesetü’r-Risale, 1982. Kılıç, Muharrem, “Hukuki Görüş Ayrılıkları (İhtilaf) ve Hilafa Riayet (Mürââtü’l-Hilaf) İlkesi Konusunda Şâtıbi’nin Yaklaşımı”, Marife, yıl 5, sayı 2, Güz 2005. Koçak, Muhsin- Dalgın, Nihat-Şahin, Osman, İslam Hukuku: İslam Hukukuna Giriş, Aile Hukuku, Miras ve Ceza Hukuku, 3. bs., İstanbul, Ensar Neşriyat, 2016. El-Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el- Ensari, el Cami’ li-Ahkami’l- Kur’an, 1. bs., Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988. El-Mahallavî, Muhammed Abdurrahman Îyd, Teshîlu’l-Vusûl ila İlmi’l-Usûl, Mısır, Matbaatu Mustafa el- Baba el-Halebî ve Evladuhu, 1341. Miras, Kamil, Sahihi Buhari Muhtasarı Tecridi Sarih Tercemesi, Ankara, Diyanet Yayınları, 1982. Mütercim Asım Efendi, el-Okyanusü’l-Basit fi Tercümeti Kamusi’l-Muhit, el-Kostantiniyye (İstanbul), Matbai Âmire, t.y. Er-Rağıb el-İsfahani, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, Müfredâtü Elfazi’l-Kur’an, thk. Safvan Adnan Davûdi, 4. bs., Beyrut, ed-Daru’ş- Şâmiyye, 2009. Er-Razi, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin, el-Mahsul fi-İlmi Usuli’l-Fıkh, 1. bs., Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988. Er-Razi, Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdilkadir, Muhtaru’s-Sıhah, 7. bs., el-Kahire, el-Matbaatü’l-Emiriyye, t.y. Sayis, Muhammed Ali (vd. leri), Tefsiru Ayâti’l-Ahkâm, ta. Hasen es-Semâhi Süveydân, 6. bs., Beyrut, Dâru İbn Kesir, 2012. Es-Suyuti, Celaleddin Abdurrahman, , Lübabün-Nukûl fi Esbabin-Nüzul, thk. Muahmmed el-Fadili, Beyrut, el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006. Es-Sübkî, Kadı’l-Kudât Tacüddin Abdulvehhab b. Ali b. Abdülkafi b. Ali b.Temmam b. Yusuf, Cem’u’l-Cevami’ fi Usûli’l-Fıkh, thk. Abdulmin’im Halil İbrahim, 2. bs., Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002. Eş-Şatıbî, İbrahim b. Musa el-Lahmi el-Gırnati, el-Muvafakât fi Usûli’ş-Şeria, thk. Abdullah Dıraz, 2. bs., Beyrut, Daru’l-Ma’rife, 1997. Şefik Bey, Ahmed, er-Rıkk fi’l-İslam, mua. Ahmed Zeki, Mısır, Müessesetü’l- Hindavi, 2012. Eş-Şelebi, Muhammed Mustafa, el-Medhal fi’t-Ta’rif bi’l-Fıkhi’l-İslami ve Kavaidu’l-Milkiyye ve’l-Ukûd Fihi, Beyrut, Dâru’n-Nahda, 1985. Şeltut, Mahmud Muhammed - Sayis, Muhammed Ali, Mukarenetu’l-Mezahib fi’l-Fıkh, 1. bs., İstanbul, Mektebetu’l-İrşad, 2016. Eş-Şerefi, Abdulmecid, el-İslam Beyne’r-Risale ve’t-Tarih, 1. bs., Beyrut, Daru’t- Talia, 2001. Eş-Şerefi, Muhammed, el-İslam ve’l- Hürriyye Suû’t-Tefâhüm et-Tarihi, Dımaşk, Dâru Betrâ, 2008. Eş-Şevkâni, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-Evtâr Şerhu Munteka’l- Ahbar min Ahadisi Seyyi’l-Ahyar, thk. Isameddin Sabbabeti, el-Kahire, Daru’l- Hadis, 2005. Şeyh Muhammed, Alya, Sılatu’s-Sünneti bi’l-Kur’an ve Reddu Şubuhat Muasıra, 1. bs., Dımaşk, Daru’l-Feyha, 2000. Eş-Şınkıtî, Muhammed el-Emin b.Muhammed el-Muhtar, Müzekkiretün fi Usuli’l-Fıkh, 5. bs., el-Medinetü’l-Münevvere, Mektebetü’l-Ulumi ve’l-Hikem, 2001. Et-Tûfi, Ebu’r-Rebi’ Necmeddin Süleyman b. Abdülkavi b. Abdulkerim b. Said, Risaletün fi Riayeti’l-Maslaha, thk. Ahmed Abdurrahim es- Sayih, 1. bs. y.y., ed-Daru’l-Mısriyye el-Lübnaniyye, 1993. Türcan, Talip, “İslamın Evrensel Hukuk Düşüncesine Katkıları”, III. Kutlu Doğum Sempozyumu : Tebliğler, 2000. _________, “Şeriat”, İslam Ansiklopedisi, cilt XXXVIII, İstanbul, TDV İslam Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü Yayını, 2010. Uslu, Rifat, “İslam Hukukunda Kolaylık Prensibi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journol Of İnternational Social Research), cilt VIII, sayı 36, 2015. El-Vahidî, Ebu’l Hasen Ali b. Ahmed en-Nisaburî, Esbabu’n-Nüzul, Beyrut, el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005. Wensınck, A.J., Concordance Et İndıces DE LA Tradition Musulmane, Leden, E. J. Brell, 1955. Yaman, Ahmet - Çalış, Halit, İslam Hukukuna Giriş, 10. bs., İstanbul, M.Ü. İFAV Yayınları, 2015. Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, Eser Yayınevi, t.y. Zeydan, Abdulkerim, el-Medhal li-Diraseti’ş-Şeriati’l-İslamiyye, 1. bs., Beyrut, Müessesetü’r-Risale Naşirun, 2013. _________,el-Vecîz fi Şerhi’l-Kavaidi’l-Fıkhiyye fi’ş-Şeriati’l-İslamiyye, 2. bs., Beyrut, Müsessesetü’r-Risale, 2014. _________, el-Veciz fi Usûli’l-Fıkh, 1. bs., Beyrut, Müessestü’r-Risale en-Naşirûn, 2004.