Restorasyon Sonucu Ortaya Çıkan Zeyrek Çinili Hamam Kalemişleri

Yıl 2022, Sayı: 19, 421 - 440, 27.06.2022

Zeynep Emel Ekim

https://doi.org/10.16947/fsmia.1136522

Öz

Zeyrek Çinili Hamam, mimarisi, geleneksel ısınma sistemi ve süsleme elemanları
açısından önem arz eden çifte bir hamamdır. 2010 yılında başlanan Çinili Hamam Koruma-
Onarım ve Rehabilitasyon Projesi sonucunda yapının hamam işlevi ve ortaya çıkan
kalemişleri korunacaktır.
Barbaros Hayrettin Paşa’nın İstanbul’da tesis ettiği evkafına gelir getirmesi amacıyla
bu yapı inşa edilmiştir. Zeyrek Çinili Hamam’ın bir inşa veya ihya kitâbesi olmamasına
rağmen, Hassa Başmimarı Sinan tarafından inşa edildiği konusunda bir tereddüt bulunmamaktadır.
Mimar Sinan’ın yaptığı yapıların listesini veren tezkirelerde ve Barbaros
Hayrettin Paşa’nın vakfiyesinde hamamın adı geçmektedir. Mimar Sinan, Türk klasik
hamamlarının temel ilkelerine bağlı kalmak koşuluyla, hamam mimarisi plan şemasında
her zaman yeni arayışlar içinde olmuştur.
Restorasyon çalışmaları sonucunda hamamın erkekler ve kadınlara ait soyunmalık
kısımlarında yapıya ayrı bir boyut kazandıran kalemişleri gün ışığına çıkarılmıştır. Cibali
yangınları sonrasında gerçekleşen onarımlarda yapılan ilk katman kalemişleri 1850
senelerine aittir. Günümüze ulaşan en nitelikli kalemişleri ise 1850-1890 yılları arasına tarihlenir. 19. yüzyıla tarihlenen ve iki dönem şeklinde uygulanan kalemişleri bu makale
ile ilk kez literatüre kazandırılmaktadır. Alt bölümlerin bezemeleri birbiri üstüne uygulanmış
katmanlar halinde iken duvarların üst bölümlerinde ve kubbe geçişinde yer alan
siyah-beyaz kalemişi ise tek katman halindedir. Klasik Dönem yapılarına 19. yüzyılda
eklenen kalemişleri ile bu bezemeler arasında karşılaştırma yapılarak, benzerlikler örnekleri
ile ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Zeyrek Çinili Hamam, Mimar Sinan, Barbaros Hayrettin Paşa, restorasyon, 19. yüzyıl kalemişi

Samples of Kalemişi Work of the Çinili Bath Restoration with Zeyrek

Öz

Zeyrek Çinili Bath is a double bath, which is important in terms of its architecture,
traditional heating system and decorative elements. As a result of the Çinili Bath Conservation-
Repair and Rehabilitation Project, which was started in 2010, the bath function of
the building and the resulting kalemişi will be preserved.
This structure was built in order to bring income to the foundations established by
Barbarossa Hayrettin Pasha in Istanbul. Although Zeyrek Çinili Hamam does not have a
construction or revival inscription, there is no doubt that it was built by the Chief Architect
Sinan. The name of the bath is mentioned in the biographies that list the structures
built by Mimar Sinan and in the charter of Barbaros Hayrettin Pasha. Mimar Sinan has
always been in search of new ones in the plan scheme of bath architecture, provided that
he adheres to the basic principles of Turkish classical baths.
As a result of the restoration works, the kalemişi in the men’s and women’s dressing
areas of the bath, which added a different dimension to the building, was brought to
light. The first layer of kalemişi during the repairs after the Cibali fires belong to 1850.
The most qualified kalemişi that have survived to the present day are dated to the years
1850-1890. The kalemişi, which are dated to the 19th century and applied in two periods,
are brought to the literature for the first time with this article. While the decorations of
the lower sections are in layers applied on top of each other, the black and white kalemişi
work on the upper sections of the walls and the dome transition is in a single layer. A
comparison was made between the kalemişi added to the Classical Period buildings in
the 19th century and these decorations, and the similarities were revealed with examples.

Anahtar Kelimeler

Zeyrek Çinili Bath, Mimar Sinan, Barbarossa Hayrettin Pasha, restoration, 19th century Kalemişi work

Kaynakça

• Aktan, Latife, “İstanbul’daki Çinili Hamamlar”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, II/2, “Kültür Tarihimizde Hamam”, 2010.