Iranian Ambassador, Prince Erfauddevle and The Masnavi of Peace (Avaze-i Bezm-i Sulh-i Hague)

Yıl 2023, Sayı: 22, 271 - 291, 26.12.2023

Ayşe Hilal Kalkandelen

https://doi.org/10.16947/fsmia.1408488

Öz

Prince Erfauddevle Mirza Reza Danish Khan (1854-1930) was a member of one of
Iran’s immigrant families who held high-ranking positions. He served as an adjutant,
embassy counsellor, foreign minister, prime minister, and ambassador. Erfauddevle was a
philanthropist who founded a school in Tehran to contribute to the education of students
in need, and an official representative of Iran in conveying the requests of Iranians who
immigrated to Istanbul to the higher authorities. In addition to his exemplary personality,
Erfauddevle was a good literary writer. He wrote a treatise on the reform of the alphabet
under the title “Rusdiye” which was printed in Istanbul. Apart from his articles published
in the newspapers of the period and his books, he showed his passion for poetry by reading
and writing masnavis. One of these is a masnavi of two hundred couplets written while
he was an ambassador in Istanbul. Another masnavi is the masnavi that Erfauddevle read
under the title of “The Masnavi of Peace” at the conference he attended as a spokesperson
in The Hague in 1899, which is also part of our work. This masnavi, written in Persian,
was translated by Mustafa Reşit Pasha (1277/1861-1355/1936).
Mustafa Reşit Pasha was a poet who worked as a representative and director in
the offices of the Ministry of Education in Istanbul and was famous for the treatises he
wrote. He has many works in story, novel, poetry, textbook, translation, and anthology.
He translated Erfauddevle’s Persian masnavis, Masnavi-i Tul-i Ömr-i Tabii-i İnsan, and
Avaze-i Bezm-i Sulh-i Hague, in verse in Ottoman script. A master’s thesis was made
about the first masnavi and the work was introduced. There is no academic study on
the second masnavi. For this purpose, the masnavi is presented with its Persian text and
Ottoman Turkish translation, and the Iranian ambassador is introduced as a poet.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Mirza Rıza Erfauddevle, Mustafa Resit Pasha, Persian masnawi, Ottoman Turkish translation

İran Sefiri Prens Erfauddevle ve Barış Mesnevisi (Âvâze-i Bezm-i Sulh-i Lahey)

Öz

Prens Erfauddevle Mirza Rıza Dâniş Han (1854-1930), İran’ın göçmen ailelerinden
birine mensup üst düzey görevlerde bulunmuş bir zattır. Emir subaylığı, büyükelçilik
danışmanlığı, dışişleri bakanlığı, başbakanlık ve elçilik yaptığı görevler arasındadır. Erfauddevle
Tahran’da ihtiyaç sahibi öğrencilerin eğitimine katkıda bulunmak amacıyla okul
kurmuş bir hayırsever, İstanbul’a göç eden İranlıların isteklerini üst makamlara iletmede
İran’ın resmi bir temsilcisidir. Örnek kişiliğinin yanında Erfauddevle iyi bir edebiyatçıdır.
“Rüşdiye” adıyla alfabenin ıslahı konusunda bir risale yazmış ve bu risale İstanbul’da
basılmıştır. Dönemin gazetelerinde yazdığı yazılar ve kitaplar dışında şiire olan tutkusunu
okuyarak ve mesneviler yazarak göstermiştir. Bunlardan biri İstanbul’da büyükelçi iken
yazdığı iki yüz beyitlik bir mesnevidir. Diğer bir mesnevi de Erfauddevle’nin 1899 yılında
Lahey şehrinde sözcü olarak katıldığı konferansta, “Barış Mesnevîsi” adıyla okuduğu,
bizim de üzerinde çalıştığımız mesnevidir. Farsça yazılmış olan bu mesnevi, Mustafa
Reşit Paşa (1277/1861-1355/1936) tarafından tercüme edilmiştir.
Mustafa Reşit Paşa, İstanbul’da Maarif Nezareti dairelerinde mümeyyizlik ve müdürlük
yapmış bir şairdir ve yazdığı risalelerle meşhur olmuştur, pek çok eseri bulunmaktadır. Erfauddevle’nin Mesnevi-i Tûl-i ‘Omr-i Tabiî-i İnsan ve Âvâze-i Bezm-i Sulh-i
Lahey isimli Farsça mesnevilerini Osmanlı alfabesi ile manzum olarak tercüme etmiştir.
İlk mesnevi hakkında bir yüksek lisans tezi yapılmış ve eser tanıtılmıştır. İkinci mesnevi
hakkında ise akademik bir çalışma yoktur. Bu amaçla mesnevi Farsça metni ve Osmanlıca
tercümesi ile ortaya konmuş, İranlı sefir, şair kimliğiyle tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Mirza Rıza Erfauddevle, Mustafa Reşit Paşa, Farsça mesnevi, Osmanlıca çeviri

Kaynakça

• Bolat, Gökhan, “Muhammed Ali Şah Döneminde İran’ın Siyasi Durumu”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 8, sayı 1, 6 Nisan 2016; https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1716703 (Erişim Tarihi: 07. 09.2023) Çavdar, Necati - Mamak, Kübra, “Devlet Sâlnâmeleri’nde Osmanlı-İran Diplomatik Münasebetleri (1847-1877)”, OTAM, sayı 42, Güz 2017; https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2160294 (Erişim Tarihi: 06. 09. 2023) Doğan, Mine Nihan, “Mustafa Reşit”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü; https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-resit (Erişim Tarihi 07. 09. 2023)