TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDEKİ MÜLKİ YÖNETİM ALANLARININ İDARİ COĞRAFYA ANALİZİ

Yıl 2010, Cilt: 9 Sayı: 1, 41 - 62, 28.10.2010

Hulusi Karagel

Öz

Bu
çalışmada, öncelikle Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki mülki yönetim alanlarının ülke
idari bölünüş sistema-tiği içindeki yerleri, iç yapılanmaları ve kuruluşları
üzerinde durulmuştur. Daha sonra mülki yönetim alanları üzerinde
gerçekleştirilen statü değişiklikleri ve diğer düzenlemeler gerekçeleri
üzerinde tahliller yapılarak tarihi bir süreç içerisinde ele alınmıştır.

 

Disiplin
alanı olarak idari coğrafya, araştırma konusu olarak mülki yönetim alanları,
araştırma mekânı olarak Doğu Anadolu Bölgesi, metodik ve kuramsal yaklaşım
olarak tarihsel, bölgesel ve yönetsel coğrafya metot-larının uygulanmasının elbette
çeşitli nedenleri vardır. Türkiye ile ilgili idari coğrafya çalışmalarının
mevcut literatürde fazlaca yer almaması, mülki yönetim bölümleri ile ilgili bir
coğrafi bölge çalışmasının bulun-maması, Anadolu’ya yerleşmek için gelen Türk
topluluklarının öncelikle Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki keşifleri dikkate almış
olmaları, bölgenin jeopolitik ve jeostratejik açıdan çeşitli mihrakların
planlama ve faaliyet sahası durumunda olması,… gibi çeşitli tarihi, idari,
siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik pek çok olayın bölgede yoğun bir biçimde
yaşanmış olması bu nedenlerin başlıcalarıdır. Dolayısıyla bu makalenin konu,
amaç ve yöntem bakımından idari ve bölgesel coğrafya çalışmalarına ilişkin önemli
bir boşluğu dolduracağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Bölge, Doğu Anadolu Bölgesi, Mülki yönetim /İdare alanı, İdari statü, İdari coğrafya

Kaynakça

• 1. Akdağ, M. 1995. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, I, Cem Yayınları, İstanbul
• 2. Aksarayî, 2000. Müsâmeretü’l Ahbar, (Çev. Mürsel Öztürk.), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• 3. Altıparmak, A. 1999. “Osmanlıdan Günümüze İller İdaresi Genel Müdürlüğü”, www.illeridare si.gov.tr (Ocak 2011).
• 4. Bayram, M. 2002. “Türkiye Selçuklularında Devlet Yapısının Şekillenmesi”, İstanbul. Türk-ler, 7, 169-175
• 5. Cenâbî, 2000. “Cenâbi’ye Göre Anadolu Selçuk-luları”, (Çev.: M. Kesik.), İstanbul. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 36, 213-259
• 6. Dâhiliye Vekâleti, 1913. İdare-i Umumiye-i Vi-layet Kanunu Muvakkati, İstanbul.
• 7. DİE, 1993. İl ve Bölge İstatistikleri 1993, DİE Yay., Ankara.
• 8. Erzi, A. S. 1950. “Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar”, Ankara. TTK Belleteni, XIV, 53, 85-100
• 9. Geray, C. 1966, “Toplum Kalkınması Program-lama ve Uygulama Birimi Olarak İlçe”, Ankara. A.Ü. SBF, VIII. İskan ve Şehircilik Haftası Konferansları, 196-248
• 10. Geray, C. 1969, “İlçe Çapındaki Toplum Kalkın-ması Çalışmaları, Mahalli İdare Birlikleri ve Birkaç Örnek Olay”, Amme İdaresi Dergisi, 2, (2), 16-33
• 11. Göde, K. 1994. “Selçuklu Türkiye’si Şehirleri-nin Özellikleri”, Ankara. III. Milli Selçuklu Kül-tür ve Medeniyeti Semineri (20-22 Mayıs 1993), 55-59
• 12. Hüseynof, R. 1981.“XI.-XII. Yüzyılda Ön Asya’ da Askeri-Feodalite Müessesesi-Uclar”,Anakara. VIII. Türk Tarih Kongresi (11-15 Ekim 1976), II, 725-740
• 13. İçişleri Bakanlığı, 1976, Mülki İdare Bölümleri, İller İdaresi Genel Müdürlüğü Yay., Seri:1, Sayı:11, Ankara
• 14. Karagel, H. 2010. Türkiye’de İdari Alanların Be-lirlenmesi ve Sorunları: Sumbas Örneği, F.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Bilim Dalı, Doktora Tezi (Yayınlan-mamış), Elazığ
• 15. Karagel, H. 2011. “Türkiye’de Mülki İdare Alanlarının Belirlenmesi ve Sorunları Üzerine”, Elazığ. e-Journal of New World Sciences Aca-demy, Nature Sciences, 6, (1), 57-69
• 16. Kaymaz, N. 1967. “Anadolu Selçuklularının İnhitatında Devlet Mekanizmasının Rolü-II”, Ankara. A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, III, 4-5, 23-61
• 17. Korkud, S. A. 1964 “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1325’den 1334 (Miladi 1909-1918) (dahil) Ara-sında İdare Teşkilatı ve Amirleri Hakkında Bir İnceleme”, Ankara. İçişleri Bakanlığı Türk İdare Dergisi (Eylül-Ekim 1964), 290, 3-19
• 18. Köymen, M. A. 1988, “Selçuklu Hükümdarı Bü-yük Alâaddin Keykubad ve Anadolu Savun-ması”, Anakara. TTK Belleteni, LII, 205, 1539-1545
• 19. Merçil, E. 1997. Müslüman Türk Devletleri Ta-rihi, TTK Yayınları, Ankara.
• 20. Neşrî, M. 1987. Kitâb-ı Cihan-Nümâ (Neşrî Tarihi), (Çev.: F. R. Unat, M. A. Köymen), TTK Yayınları, Ankara.
• 21. Ortaylı, İ. 2000. Türkiye İdare Tarihine Giriş, Turhan Yayınları, Ankara.
• 22. Özcan, K. 2005. “Ortaçağ’da Anadolu’nun İdari Coğrafyasına Bakış Anadolu’da Selçuklu İdari Bölümleri”, Ankara. A.Ü, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, Coğrafi Bilim-ler Dergisi, 3, (1), 73-99
• 23. Özçağlar, A. 1996. “Türkiye’nin İdari Coğrafya-sı Bakımından Köy, Bucak, İlçe, İl ve Belde Kavramları Üzerine Düşünceler”, Ankara. A.Ü. DTCF, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, (12), 7-24
• 24. Özçağlar, A. 2003. “Türkiye’de Yapılan Bölge Ayrımları ve Bölge Planlama Üzerindeki Etki-leri”, Ankara. A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştır-ma ve Uygulama Merkezi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1, (1), 3-18
• 25. Özçağlar, A. 2005. “Türkiye’de Mülki İdare Bölümlerinin İdari Coğrafya Analizi” A.Ü. Tür-kiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merke-zi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3, (1), 1-25
• 26. TBMM, 1926. “Liva - Sancak Teşkilatı” Yerine “Vilayet Teşkilatı” Kurulması Hakkında Kanun, No: 877, Tarih: 26.06.1926, Ankara.
• 27. TBMM, 1929. Bitlis İli’nin İlçeye Dönüştürüle-rek, Yeni Kurulan Muş İline Bağlanması Hak-kında Kanun, No: 1507, Tarih: 01.06.1929, Ankara.
• 28. TBMM, 1949. İl İdaresi Kanunu, No: 5442, Tarih: 10.06.1949, Ankara.
• 29. TBMM, 1961. T.C. Anayasası, No: 334, Tarih: 09.07.1961, Ankara.
• 30. TBMM, 1982. T.C. Anayasası, No: 2709, Tarih: 07.11.1982, Ankara.
• 31. Tezel, Y. S. 1977. “Anadolu’da Toplumsal Ku-ruluşların Eklemleşmesi Açısından Osmanlı-Osmanlı Öncesi İlişkisi”, Ankara. Toplum ve Bilim Dergisi, 3, 3-30
• 32. Tönük, V. 1945. Türkiye’de İdare Teşkilatının Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Dahiliye Vekaleti Yay., Kanaat Basımevi, Seri: III, S: 1, Ankara.
• 33. Tricart, J. 1975. “Bölge Düzenleme ve Gelişme Problemlerinin İncelenmesinde Coğrafyacının Yeri”, İstanbul. (Çev. E. Tümertekin,), İ.Ü. Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Dergisi, 2, 79-96
• 34. Turan, O. 1971. Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu Yay., İstanbul.
• 35. Turan, O. 1988. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Türk Tarih Kurumu Yay., II. Baskı, Ankara.
• 36. TÜİK, 2010. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sist-emi, http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/ adnks.zul , 20.03.2011
• 37. Ülken, H. Z. 1973. “Türkiye Tarihinde Sosyal Kuruluş ve Toprak Rejiminin Gelişmesi”, An-kara. Vakıflar Dergisi, X, 1-62
• 38. Uzunçarşılı, İ. H. 1988. Osmanlı Devlet Teşki-latına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• 39. 39.Yiğit, A. 1996. “Türkiye'nin Doğu Bölgeleri-nin Yeniden Belirlenmesi Hakkında Düşünce-ler”, Elazığ. F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 8, (1), 357-376
• 40. Yiğit, A. 2002. “Güneydoğu Toroslar’ın Yöresel Etüdü”, Elazığ. F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 12, (1), 47-77