YAŞLILARA YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR: AKTİF YAŞLANMA YAKLAŞIMININ COVID-19 PANDEMİSİ EKSENİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 27 - 64, 23.06.2022

Dilay Teke , Doç. Dr. Bora Yenihan

Öz

Demografik dönüşümler dünyada yaşlanan bir nüfusun ön plana çıktığını göstermektedir. Yaşlanan nüfus karşısında “aktif yaşlanma yaklaşımı” bir çözüm olarak sunulmaktadır. Bu yaklaşım Birleşmiş Milletler (BM), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Avrupa Birliği (AB) tarafından da önemle ele alınmakta ve çeşitli endekslerle toplumların aktif, sağlıklı, üretken yaşlanma düzeyleri tespit edilmektedir. Aktif yaşlanma yaklaşımı beşeri sermayeye yatırım, yaşlı refahını arttırmaya dair politika olarak değerlendirilmektedir. Yaklaşımın sağlık, katılım, güvenlik başlıklarıyla yaşlı bireylerin yaşam kalitelerinin iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Ancak Covid-19 pandemisi ile yaşlıların sağlıklarını korumak amacıyla çeşitli kısıtlamalar uygulanmıştır. Aktif yaşlanma yaklaşımı açısından pandemi sürecindeki bu önlemler başarılı ve sağlıklı yaşlanmayı etkilemiştir ve yaşlıların yeni ihtiyaçları gündeme gelmiştir. Ayrıca pandemi sürecinde yaşlılar içerisinde farklı dezavantajlara sahip bireylerin de olduğu anlaşılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın amacı pandemi sürecinde risk grubunda olan yaşlılar için aktif yaşlanma yaklaşımının geliştirilmesi gerektiğini ortaya koymaktır. Farklı dezavantajların kesiştiği yaşlılar için kapsamlı politikaya duyulan ihtiyacı açıklamaktır. Çalışma aktif yaşlanma yaklaşımını konu almakta ve pandemi döneminde yaşlıların belirginleşen ihtiyaçları için aktif yaşlanma yaklaşımının düzenlenmesi gerektiğine vurgu yapmaktadır. Çalışmanın yönteminde aktif yaşlanmaya dair ulusal ve uluslararası literatür ile belgeler taranmıştır. Covid-19 pandemisi ile ilgili veriler, bültenler ve gazete haberleri incelenmiştir. Yaşlanan nüfus istatistiksel bilgilerle açıklanmıştır. Covid-19 pandemisi sürecinde risk grubunda olan yaşlılar için sunulan hizmetler aktif yaşlanma yaklaşımı çerçevesinde analiz edilmiştir. Yaşlılar için geliştirilen sosyal politikaların önemi vurgulanmıştır. Aktif yaşlanma yaklaşımının gelecekte de önemle üzerinde durulacağı ifade edilmiştir. Sonuç olarak bu değerlendirmeler kapsamında pandemi sürecinde aktif yaşlanma yaklaşımının güncellenmesi gereği ön plana çıkmıştır. Yaşlılara yönelik farklı sosyal politikalarla birlikte aktif yaşlanma yaklaşımının eşgüdüm içerisinde uygulanması önerilmiştir. Ulaşılabilir hedeflerle aktif yaşlanma yaklaşımının daha net ve uygulanabilir olacağı ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aktif Yaşlanma Yaklaşımı, Covid-19 Pandemisi, Sosyal Politika, Yaşlılık

Social Policies For The Elderly: Evaluation Of Active Aging Approach On The Axis Of The Covid-19 Pandemic

Öz

Demographic transformations show that an aging population has come to the fore in the world. In the face of the aging population, the “active aging approach” is presented as a solution. This approach is also taken seriously by the United Nations (UN), World Health Organization (WHO), European Union (EU), and active, healthy and productive aging levels of societies are determined using with various indices. The active aging approach is considered as a policy to invest in human capital and increase the welfare of the elderly. The approach aims to improve the quality of life of the elderly with the headings of health, participation and safety. However, with the Covid-19 pandemic, various restrictions have been applied to protect the health of the elderly.Regarding the active aging approach, the precausions in pandemic process have affected successful and healthy aging, and the new needs of the elderly have come to the fore. In addition, it has been understood that there are individuals with different disadvantages among the elderly during the pandemic process. In this context, the aim of the study is to reveal that an active aging approach should be developed for the elderly who are in the risk group during the pandemic process. It is to explain the need for comprehensive policy for the elderly at the intersection of different disadvantages. The study focuses on the active aging approach and emphasizes that the active aging approach should be regulated for the emerging needs of the elderly during the pandemic period. In the method of the study, national and international literature and documents on active aging were scanned. Data, bulletins and newspaper news about the Covid-19 pandemic were examined. The aging population is explained by statistical information. The services provided for the elderly who are in the risk group during the Covid-19 pandemic process were analyzed within the framework of the active aging approach. The importance of social policies developed for the elderly was emphasized. It has been stated that the active aging approach will also be emphasized in the future. As a result, within the scope of these evaluations, the need to update the active aging approach in the pandemic process has come to the fore. It has been suggested that the active aging approach be implemented in coordination with different social policies for the elderly. It has been stated that the active aging approach will be more clear and applicable with achievable targets.

Anahtar Kelimeler

Active Aging Approach, Covid-19 Pandemic, Social Policy, Aging

Kaynakça

• 2018 Active Ageing Index, Analytical Report (2019). Erişim adresi: https://unece.org/fileadmin/DAM/pau/age/Active_Ageing_Index/Stakeholder_Meeting/ACTIVE_AGEING_INDEX_TRENDS_2008-2016_web_cover_reduced.pdf (Erişim tarihi 01.09.2021)
• AK, Muammer, KÖZLEME, Olgun, "Yaşlı yoksulluğu", Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 3, Sa. 2, 2017, s. 197-208.
• AKDEMİR, Nuran, ÇINAR, Fatma İlknur, GÖRGÜLÜ, Ülkü, "Yaşlılığın algılanması ve yaşlı ayrımcılığı", Türk Geriatri Dergisi, C. 10, Sa. 4, 2007, s. 215-222.
• AKSOY, Aybala Demirci, "Bireylerin aktif yaşlanmaya ilişkin görüşleri", Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, C. 8, Sa. 2, 2015, s. 54-62.
• ALTIN, Zeynep, "Covid-19 pandemisinde yaşlılar", Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, C. 30, Sa. 2, 2020, s. 49-57.
• AYDIN, İpek, TÜTÜNCÜ, Özkan, “Pandemi Sürecinde Yaşlılık ve Rekreasyon”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, C. 32, Sa. 1, 2021, s. 100-105.
• BAĞDOĞAN, Selver Yıldız, “Yaşlılara yönelik sosyal politikalar”, içinde Aysen Tokol ve Yusuf Alper (Eds), Sosyal Politika, Dora Yayınları, Bursa 2020, s. 453-472.
• BAŞYİĞİT, Raziye (2019). Demografik Yapı İçinde Yaşlı Nüfusun Görünümü ve Aktif Yaşlanma Yaklaşımı Perspektifinde Politika Örnekleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BENLİ, Abdurrahman, YENİHAN Bora, “Yoksulluğun kavramsal çerçevesi”, İçinde Gökçe Cerev ve Bora Yenihan (Eds), Yoksulluk Farklı Boyutlarıyla, Dora Yayınları, Bursa 2018, s.1-14.
• BOZKIR SERDAR, Aysu, “Sosyal Politika Kavramı, Tarihsel Gelişimi ve Türkiye’de Sosyal Politika”, içinde Aysen Tokol ve Yusuf Alper (Eds), Sosyal Politika, Dora Yayınları, Bursa 2020, s. 1-73.
• ÇİFÇİLİ, Serap, "Aktif yaşlanma: fiziksel boyut", The Journal of Turkish Family Physician, C. 3, Sa. 1, 2012, s. 6-12.
• ÇOLAK, Murat, ÖZER, Yunus Emre, "Sosyal Politika Anlamında Aktif Yaşlanma Politikalarının Ulusal Ve Yerel Düzeydeki Analizi", Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, Sa. 55, 2015, s. 115-124.
• DANIŞ, Didem, “Nüfus ve Toplum”, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, 2021. Erişim adresi: http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/sosyoloji_lisans_ao/nufus_ve_toplum.pdf (Erişim tarihi: 01.01.2022)
• DANIŞ, Mehmet Zafer, "Türkiye’de Yaşlı Nüfusun Yalnızlık Ve Yoksulluk Durumları Ve Sosyal Hizmet Uygulamaları Açısından Bazı Çıkarımlar”, Toplum ve Sosyal Hizmet, C. 20, Sa.1, 2009, s. 67-84.
• DEMİREL, Aykut Can, SÜTÇÜ, Semih, "Covid-19 Salgınında Türkiye’de Yaşlılara Yönelik Uygulamalar ve Hizmetlerin Değerlendirilmesi", Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, C. 17, Sa. Pandemi özel sayısı, 2021, s. 3641-3675.
• DENİZ, Bülent, KILIÇASLAN, Çiğdem, KOŞAN, Fulya, “Rekreasyonel Olanaklara Yönelik Beklentilerin Sağlıklı Kentler Yönüyle İrdelenmesi, Aydın Kenti Örneği”, Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 3, Sa. 2, 2019, s. 79-89.
• DONALDSON, Jean M., WATSON Roger, "Loneliness in elderly people: an important area for nursing research" Journal of advanced nursing, C. 24, Sa. 5, 1996, s. 952-959.
• ESER, Burçin, KÜÇÜK Saniye, “Yaşlanan nüfus, sorunlar ve politikalar: Türkiye için bir değerlendirme”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, C. 12, Sa. 2, 2021, s. 541-556.
• FOSTER, Liam, WALKER, Alan, “Gender and active ageing in Europe”, European Journal of Ageing, C. 10, Sa. 1, 2013, s. 3–10.
• GÖK, Mertcan, ÖCAL, Aslan Tolga, "Sağlıklı, Güvenli ve Bağımsız Yaşamaya Yönelik Aktif Yaşlanma: Almanya ve Türkiye Karşılaştırması", Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 9, Sa. 1, 2020, s. 43-66.
• GÖKBUNAR, Ali Rıza, KOÇ, Özgür Emre, “Demografik Değişimlerin Sosyal Güvenlik Kurumlarına Etkisi ve Türkiye’de Sosyal Güvenlik Kurumlarının Mali Yapısının Analizi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, Sa. 1, 2009, s. 15-34.
• GÖRGÜLÜ, Ülkü, AKYAR, İmatullah, AKDEMİR, Nuran, SUN KAPUCU, Sevgi, “Dünyada ve Ülkemizde Yaşlılara Yönelik Sosyal Politikalar”, Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, C. 56, Sa. 1, 2010, s.30-33.
• GÜRSOY ÇUHADAR, Seyran (2019). Türkiye’de Demografik Dönüşüm ve Aktif Yaşlanma İlişkisi: Kocaeli Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• GÜRSOY ÇUHADAR, Seyran, “Yaşlanan Nüfusa Çözüm Önerisi Olarak Aktif Yaşlanma Yaklaşımı: Eleştiriler ve Olası Endeks için Türkiye Önerileri”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sa. 79, 2020, 361-397.
• HEID, Allison R, CARTWRIGHT, Francine, WILSON-GENDERSON, Maureen, PRUCHNO, Rachel, “Challenges Experienced by Older People During the Initial Months of the COVID-19 Pandemic”, The Gerontologist, C. 61, Sa. 1, 2021, s. 48–58.
• İÇAĞASIOĞLU ÇOBAN, Arzu, “Yalnız Yaşayan Yaşlılara İlişkin Aile Politikaları”, Aile ve Toplum, C. 2, Sa. 9, 2005.
• KAÇAN, Havva, DİBEKLİ Eşref, AKKAN Kübra, “Toplumda Yaşayan Bireylerin Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Düzeylerinin İncelenmesi”, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, C. 11, Sa. 2, 2018, s. 8-15.
• KALINKARA, Velittin, KALAYCI Işıl, “Aktif Yaşlanma ve Sağlıklı Yaşam için Güçlendirme Becerileri”, İçinde Deniz SAY ŞAHİN (Ed.), Etik Yönleri ile Yaşlılık ve Yaşlanma, Ekin Yayınevi, Bursa, 2020, s. 33-68.
• KARAALİ, Gizem Burcu (2017). Türkiye’de Yaşlı Refahına İlişkin Uygulamaların Aktif Yaşlanma Kavramı Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• KARAKUŞ, Bülent, “Türkiye’de yaşlılara yönelik hizmetler, kurumsal yaşlı bakımı ve kurumsal yaşlı bakımında illerin durumu”, Ertem Basım Yayın Dağıtım, Ankara, 2018.
• KIM, Oksoo, "Predictors of loneliness in elderly Korean immigrant women living in the United States of America", Journal of Advanced Nursing, C. 29, Sa. 5, 1999, s. 1082-1088.
• KING'S College London (2020). New research identifies those most at risk from 'long COVID'. https://www.kcl.ac.uk/news/study-identifies-those-most-risk-long-COVID (Erişim tarihi: 04.01.2022)
• KOÇAK, Orhan, “Sosyal Politika ve Aktif ve Sağlıklı Yaşlanma Politikaları”, içinde Orhan Koçak (Ed.), Aktif ve Sağlıklı Yaşlanma, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, Ders Notları 2021, s. 347-370. http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/yasli_bakimi_onlisans_ao/aktif_ve_saglikli_yaslanma.pdf (Erişim tarihi: 10.02.2022)
• KUL PARLAK, Nurgün, “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Aktif ve Sağlıklı Yaşlanma”, içinde Orhan Koçak (Ed.), Aktif ve Sağlıklı Yaşlanma, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, Ders Notları 2021, s. 167-193. http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/yasli_bakimi_onlisans_ao/aktif_ve_saglikli_yaslanma.pdf (Erişim tarihi: 10.02.2022).
• KURTKAPAN, Hamza, "Aktif yaşlılık ve yerel yönetim uygulamaları: İstanbul örneği", Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, C. 2, Sa. 2, 2018, s. 38-52.
• LLOYD-SHERLOCK, Peter, EBRAHIM, Shah, GEFFEN, Leon, MCKEE, Martin, “Bearing the brunt of Covid-19: Older people in low and middle income countries”, BMJ, 368, 2020.
• MAHASE, Elisabeth, "Covid-19: What do we know about “long covid”?” BMJ, 370, 2020.
• ÖZMETE, Emine, “Türkiye Aktif ve Sağlıklı Yaşlanma Araştırması”, T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara, 2016, Erişim adresi: http://yasam.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/259/2019/05/T%C3%9CRK%C4%B0YE-AKT%C4%B0F-VE-SA%C4%9ELIKLI-YA%C5%9ELANMA-ARA%C5%9ETIRMASI-kitap.pdf (Erişim tarihi: 05.10.2021)
• RANTANEN, Taina, ERONEN, Johanna, KAUPPINEN, Markku, KOKKO, Katja, SANASLAHTI, Sini, KAJAN, Niina, PORTEGIJS, Erja, “Life-Space Mobility and Active Aging as Factors Underlying Quality of Life Among Older People Before and During COVID-19 Lockdown in Finland-A Longitudinal Study”, The Journals of Gerontology: Series A, C. 76, Sa. 3, 2021, s. 60-67.
• ROWE, John W, KAHN, Robert L, "Successful aging", The gerontologist, C. 37, Sa. 4, 1997, s. 433-440.
• SMITH, Matthew Lee, STEINMAN, Lesley E, CASEY E. A., “Combatting social isolation among older adults in a time of physical distancing: the COVID-19 social connectivity paradox”, Frontiers in public health, C. 8: 403, 2020, s. 1-9.
• ŞEKER, Aziz, KURT, Gökhan, “Bir Sosyal Politika Alanı Olarak Yaşlılık ve Sosyal Hizmet Uygulamaları”, Nüfusbilim Dergisi, Sa. 40, 2018, s. 7-30.
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (T.C. AÇSHB) (2020a). Yaşlı Nüfusun Demografik Değişimi. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/45354/yasli-nufus-demografik-degisimi-2020.pdf (Erişim tarihi: 12.11.2021).
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (T.C. AÇSHB) (2020b). Koronavirüs (Covid-19) Bilgilendirme Rehberi-VI. Erişim adresi. https://aile.gov.tr/media/46206/rehber-eyhgm-65-yas-uzeri-yaslilar-ve-kronik-hastalara-yonelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi.pdf (Erişim tarihi: 19.12.2021).
• T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı (2011). 2012 Avrupa Aktif Yaşlanma ve Nesiller Arası Dayanışma Hakkında Bilgi Notu, Ankara, Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/files/SBYPB/Sosyal%20Politika%20ve%20%C4%B0stihdam/aktif_yaslanma_bilgi_notu.pdf (Erişim tarihi: 02.12.2021)
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (2007). Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı. Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü. Ankara. Erişim adresi: https://sgb.saglik.gov.tr/Eklenti/34232/0/turkiyede-yaslilarin-durumu-ve-yaslanma-ulusal-eylem-planipdf.pdf (Erişim tarihi 04.09.2021)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf (Erişim tarihi 04.09.2021)
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2015). TÜRKİYE SAĞLIKLI YAŞLANMA EYLEM PLANI ve UYGULAMA PROGRAMI 2015-2020. Ankara. Erişim adresi: https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/Yayin/508 (Erişim tarihi: 05.09.2021)
• TÜİK (2020). İstatistiklerle Yaşlılar-2019. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=4Istatistiklerle-Yaslilar-2019-33712 (Erişim tarihi: 15.12. 2021).
• TÜRK, Ahmet, “Koronavirüs (Covid-19) pandemisi sürecinde yaşlılara yönelik uygulamalar ve yaşlıların psiko-sosyal durumu üzerine bir değerlendirme”, SOSYAL HİZMET “SOCIAL WORK”, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayını, Temmuz-Aralık, 2020, s. 35-46.
• Uluslararası Çalışma Örgütü Araştırma Notu (2021). “İkinci Dalga COVID-19 Önlemlerinin Türkiye’de İstihdam Üzerindeki Etkisi”, Erişim adresi: https://www.ilo.org/ankara/publications/research-papers/WCMS_775756/lang--tr/index.htm (Erişim tarihi: 01.11.2021)
• UMUTLU, Selin, EPİK, Meryem Tekin, “Türkiye’de Yaşlı Nüfus ve Sosyal Politika Uygulamaları”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, C. 11, Sa. 1, 2019, s. 29-43.
• UNECE (2016), “The Active Ageing Index Pilot Studies for Serbia and Turkey, UNECE Population Unit”
• UNECE (2019). AAI in brief. https://statswiki.unece.org/display/AAI/I.+AAI+in+brief (Erişim tarihi: 01.09.2021)
• UNECE (2021). Active Ageing Index. https://unece.org/population/active-ageing-index (Erişim tarihi: 01.09.2021)
• United Nations (2015). World Population Ageing 2015, Erişim adresi: https://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2015_Report.pdf (Erişim tarihi: 02.01.2022)
• United Nations (2019). World Population Prospects 2019 Volume II: Demographic Profiles. Erişim adresi: https://population.un.org/wpp/Publications/Files/WPP2019_Volume-II-Demographic-Profiles.pdf (Erişim tarihi: 04.01.2022)
• URHAN, Gülcan, ARSLANKOÇ, Sinem, “COVID-19 Pandemi Sürecinde Sosyal Politika ve Yerel Yönetimler: İstanbul İlçe Belediyeleri Örneği”, Çalışma ve Toplum, C. 2, Sa. 69, 2021, 945-980.
• UYANIK, Yücel, “Yaşlılık, Yaşlanan Nüfus Ve Sosyal Politika”, İş ve Hayat, C. 3, Sa. 5, 2017, s. 67-100.
• ÜNAL, Vehbi, “Modernleşme Sürecinde Yaşlılık Düşüncesini Değiştiren Olgular-Toplumsal Yaşamın Kıyısında Kalan Yaşlılar”, Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 43, Sa. 2, 2019, s. 275-298.
• WALKER, Alan, "A strategy for active ageing", International social security review, C. 55, Sa. 1, 2002, s. 121-139.
• WHO (2002a). Active Ageing A Policy Framework, Erişim adresi: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/67215/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim tarihi: 09.10. 2021)
• WHO (2002b). Global Chronic Disease Burden - 1990-2020. Erişim adresi: https://www.who.int/dietphysicalactivity/media/en/gsdoc_principles_charts.pdf (Erişim tarihi: 02.02.2022)
• WHO (2020a). Coronavirus disease (COVID-19): Risks and safety for older people, Erişim adresi: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/coronavirus-disease-covid-19-risks-and-safety-for-older-people (Erişim tarihi: 14. 12. 2021).
• WHO (2020b). Sağlıklı Yaşlanmanın 10 yılı, Erişim adresi: https://www.who.int/initiatives/decade-of-healthy-ageing (Erişim tarihi: 10.12.2021)
• WHO (2020c). The 2030 Agenda for Sustainable Development and the UN Decade of Healthy Ageing 2021-2030, Erişim adresi: https://cdn.who.int/media/docs/default-source/2021-dha-docs/decade-connection-series-agenda2030.pdf?sfvrsn=3a9895e7_1 (Erişim tarihi: 09.12.2021)
• World Bank (2019), “Life expectancy at birth, total (years)”, Erişim adresi: https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN (Erişim tarihi: 02.01.2022)
• YAĞCIOĞLU, Recep, “Sağlıklı Yaşlanma ve Sosyal Hizmetler”, The Journal of Turkish Family Physician, C. 3, Sa. 1, 2012, s. 30-38. YANG, Peishan, LIN, Shan-Ju, “Digital aging as an essential component of active aging: A literature review”, International Journal of Liberal Arts and Social Science, C. 7, Sa. 4, 2019, s. 113-132.
• YILDIZ, Esra (2021). “Yaşlı Dostu Kentler ve Covid- 19 Sürecinde Yerel Yönetim Faaliyetleri”, International Marmara Social Sciences Congress (Autumn) 2021 Proceedings Book, s. 59-68.
• YILMAZ, Tuncay, “Çalışan Yoksulluğu”, İçinde Gökçe Cerev ve Bora Yenihan (Eds), Yoksulluk Farklı Boyutlarıyla, Dora Yayınları, Bursa, 2018, s.185-202.