AFET ŞOKLARI VE BÖLGESEL TÜKETİM KALIPLARI: 2023 TÜRKİYE DEPREMİ ÜZERİNE MEKÂNSAL BİR ANALİZ

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 107 - 126, 28.11.2025

Sebile Tecirli

https://doi.org/10.55769/gauniibf.1797935

Öz

Afetlerin yalnızca fiziksel yıkımla sınırlı kalmayıp ekonomik ve sosyal yaşam üzerinde kalıcı etkiler yarattığı görülmektedir. Bu etkilerin, tüketim kalıplarındaki mekânsal kümelenme süreçlerini anlamak, bölgesel eşitsizliklerin dinamiklerini ortaya koymak ve politika tasarımına yön vermek açısından yol gösterici niteliktedir. Bu çalışmada, Türkiye’de bölgesel tüketim harcamalarının mekânsal örüntüsü 2019 ve 2023 yılları özelinde karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Çalışmanın temel amacı, 6 Şubat 2023 depreminin ve eş zamanlı ekonomik şokların, tüketim coğrafyasında yarattığı değişimlerin mekânsal kümelenme boyutunu ortaya koymaktır. TÜİK tarafından yayımlanan Düzey 1 bölgesel kişi başı hanehalkı tüketim harcamaları verileri kullanılarak Global Moran’s I ve Yerel İstatistiksel Mekânsal Otokorelasyon (LISA) analizleri uygulanmıştır. Bulgular, 2019 yılında Doğu Marmara’nın (TR4) yüksek tüketim çekirdeği, Doğu Karadeniz (TR9) ve Kuzeydoğu Anadolu’nun (TRA) düşük tüketim kümeleri, Batı Marmara’nın (TR2) ise negatif mekânsal sapma sergilediğini göstermektedir. 2023 yılında deprem etkisiyle düşük tüketim kümeleri Orta Anadolu’yu (TR7) da içine alacak şekilde genişlemiş, ancak mekânsal desenin genel yapısı korunmuştur. 2019-2023 fark değişkeni analizi de bu sürekliliği teyit etmiş, tüketim farklılıklarının rastgele değil, mekânsal kümeler halinde ortaya çıktığını göstermiştir. Sonuç olarak, Türkiye’nin tüketim coğrafyasında batı-doğu ayrışmasının kalıcı olduğu, afetlerin bu ayrışmayı azaltmak yerine daha da pekiştirdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgular, afet sonrası toparlanma politikalarının yalnızca deprem merkezine değil, düşük tüketim kümelerine ve negatif sapma gösteren bölgelere de odaklanılması gerektiğini işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tüketim Harcamaları , Bölgesel Eşitsizlikler , Afet Ekonomisi , Mekânsal Ekonometri , Türkiye.

DISASTER SHOCKS AND REGIONAL CONSUMPTION PATTERNS: A SPATIAL ANALYSIS OF THE 2023 TÜRKİYE EARTHQUAKE

Öz

Disasters not only cause physical destruction but also generate long-lasting economic and social consequences. Understanding these impacts in terms of the spatial clustering of consumption patterns provides valuable insights into the dynamics of regional inequalities and guides policy design. This study comparatively examines the spatial pattern of regional consumption expenditures in Turkey for the years 2019 and 2023. The main aim is to reveal the spatial clustering dimension of changes in the geography of consumption triggered by the earthquakes of February 6, 2023, and simultaneous economic shocks. Using regional per capita household consumption expenditure data published by TurkStat at the NUTS-1 level, Global Moran’s I and Local Indicators of Spatial Association (LISA) analyses were conducted. The findings indicate that in 2019, East Marmara (TR4) formed a high-consumption core, while East Black Sea (TR9) and Northeast Anatolia (TRA) constituted low-consumption clusters, and West Marmara (TR2) exhibited negative spatial deviation. By 2023, under the influence of the earthquake, low-consumption clusters expanded to include Central Anatolia (TR7), though the overall spatial pattern remained intact. The difference variable analysis between 2019 and 2023 confirmed this continuity, showing that consumption disparities emerged not randomly but as spatial clusters. In conclusion, the west–east divide in Turkey’s consumption geography has proven persistent, with disasters reinforcing rather than mitigating this divide. These findings suggest that post-disaster recovery policies should not focus solely on the earthquake epicenter but also on low-consumption clusters and regions displaying negative deviations.

Anahtar Kelimeler

Consumption Expenditures , Regional Inequalities , Economics of Disasters , Spatial Econometrics , Turkey

Kaynakça

• Advar, R. ve Advar, R. (2022), “Türkiye’de Yaşanan Doğa Kaynaklı Afetlerin Sosyo-Ekonomik Etkileri”, Afet ve Risk Dergisi, 5(1), s. 1-12.
• Akar, S. (2013), “Doğal Afetlerin Kamu Maliyesine ve Makroekonomiye Etkileri: Türkiye De-ğerlendirmesi”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 11(21), s. 185-206.
• Anselin, L. (1995), “Local Indicators of Spatial Association-LISA”, Geographical Analysis, 27(2), p. 93-115.
• Anselin, L. (1988), Spatial Econometrics: Methods and Models, Holland: Kluwer Academic Publishers.
• Anselin, L. (1999), “Interactive Techniques and Exploratory Spatial Data Analysis”, Geograp-hical Information Systems: Principles, Techniques, Management and Applications (Ed. P.A. Longley, M.F. Goodchild, D.J. Maguire ve D.W. Wind), New York: Wiley.
• Anselin, L. & Bera, A. K. (1998), “Spatial Dependence in Linear Regression Models with an Introduction to Spatial Econometrics”, Statistics Textbooks and Monographs, (155), p. 237-290.
• Arbia, G. (2005), Spatial Econometrics: Statistical Foundations and Application to Regional Convergence, Berlin: Springer-Verlag.
• Aydın Özüdoğru, B. (2023), “The Impact of and Policies for the 2023 Kahramanmaraş Earthquake”. TEPAV Policy Note, No. 202306, https://www.tepav.org.tr, (Erişim Ta-rihi: 02.09.2025).
• Bailey, T.C. & Gatrell, A.C. (1995), Interactive Spatial Data Analysis, UK: Addison Wesley Longman Limited.
• Carroll, C. D. (2001), “A Theory of the Consumption Function, with and without Liquidity Constraints”, Journal of Economic Perspectives, 15(3), p. 23-45.
• Cavallo, E. & Noy, I. (2011), “The Economics of Natural Disasters: A Survey”, International Review of Environmental and Resource Economics, 5(1), p. 63-102.
• Çapar, U. ve Yayla, N. (2019), “Türkiye’de Bölgelerarası Gelir Dağılımı Yakınsaması: Mekânsal Ekonometrik Analiz”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (25), s. 283-302.
• Deryugina, T. (2017), “The Fiscal Cost of Hurricanes: Disaster Aid Versus Social Insurance”, American Economic Journal: Economic Policy, 9(3), p. 168-198.
• Erdoğan, B. (2023), “Depremin Sosyolojisi: 6 Şubat Felaketinin Toplumsal ve Kültürel Boyut-ları”, TRT Akademi, 8(18), s. 718-725.
• Erman, O. (2017), “Mekânsal Komşuluk Kavramı Üzerinden Mimari Mekânın Analizi”, Çuku-rova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 32(1), s. 165-176.
• Fischer, M. M. & Wang, J. (2011), Spatial Data Analysis: Models, Methods and Techniques, Berlin: Springer.
• Gezici, F. & Hewings, G. J. (2004), “Regional Convergence and the Economic Performance of Peripheral Areas in Turkey”, Review of Urban and Regional Development Studies, 16(2), p. 113-132.
• Gündem, F. (2024), Türkiye’de Bölgesel Gelir Dağılımı ve Bölgesel Eşitsizlikler, Ankara: Efla-tun Yayınevi.
• Hallegatte, S. & Przyluski, V. (2010), “The Economics of Natural Disasters: Concepts and Methods”. World Bank Policy Research Working Paper, No. 5507, fi-le:///C:/Users/user/Downloads/The_Economics_of_Natural_Disasters_Concepts_and_Me%20(1).pdf, (Erişim Tarihi: 05.09.2025).
• Joseph, I. L. (2022), “The Effect of Natural Disaster on Economic Growth: Evidence from a Major Earthquake In Haiti”, World Development, (159), p. 1-20.
• LeSage, J. P.& Pace, R. K. (2009), Introduction to Spatial Econometrics, New York: Chapman and Hall/CRC.
• Lipsey, R., Steiner, P. O., Purvis, D. D. & Courant, P. N. (1990), Microeconomics. New York: HarperCollins.
• Marin, G. & Modica, M. (2017), “Socio-economic Exposure to Natural Disasters”, Environ-mental Impact Assessment Review, 64(1), p. 57-66.
• Özgür, E. M. ve Aydın, O. (2011), “Türkiye’de Evlilik Göçünün Mekânsal Veri Analizi Teknik-leriyle Değerlendirilmesi”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), s. 29-40.
• Skidmore, M. & Toya, H. (2002), “Do Natural Disasters Promote Long-Run Growth?, Econo-mic Inquiry, 40(4), p. 664-687.
• Songwathana, K. (2018), “The Relationship Between Natural Disaster and Economic Deve-lopment: A Panel Data Analysis”, Procedia Engineering, (212), p. 1068-1074.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2019-2023), “Hanehalkı Tüketim Harcaması İstatistikleri”. https://www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 11.09.2025).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023), “2023 Kahra-manmaraş ve Hatay depremleri: Deprem Sonrası Değerlendirme Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf, (Erişim Tarihi: 11.09.2025).
• World Bank. (2023), “Global Rapid Post-Disaster Damage Estimation (GRADE) Report: Feb-ruary 2023 Turkey Earthquakes”. https://www.worldbank.org/en/country/turkey/publication/global-rapid-post-disaster-damage-estimation-grade-report-february-2023-turkey-earthquakes, (Eri-şim Tarihi: 03.09.2025).
• Wu, X., Wang, Z., Gao, G., Guo, J. & Xuo, P. (2020), “Disaster Probability, Optimal Govern-ment Expenditure for Disaster Prevention and Mitigation, and Expected Economic Growth”, Socio-Economic Planning Sciences, (709), p. 1-13.