The Formation and Development of Ismail Gasprinski’s Political Views

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 37, 387 - 411, 15.12.2025

Zaynabidin Abdirashidov

https://doi.org/10.19060/gav.1838141

Öz

Ismail Gasprinski’s political views developed within the Jadidism movement among Russian Muslims. In the 19th century, colonialism harmed Muslim economies, but it also led to the emergence
of a new elite in social and political spheres. Gasprinski started Jadidism by establishing the first usul-i jadid school in Crimea in 1884. His goal was to modernize Muslims through education,
women’s rights, and political reform. His experiences in Europe and Istanbul helped him blend Eastern and Western cultures, creating a reformist vision. Published in 1881, Muslims in Russia (Russkoe Musul’manstvo) formed the basis of Gasprinski’s political ideas. It criticized Russification policies and suggested reforms, including native-language education, equal citizenship, and press freedom. Yusuf Akçura called it a manifesto for Turkish nationalism. Gasprinski shared these concepts in the Tercüman newspaper, addressing social issues like women’s rights in utopian novels. After the 1905 Manifesto, as political freedoms grew, he tried to turn Tercüman into a political platform, opposing Abdurreşid İbrahimov’s calls for regional autonomy and supporting national-cultural autonomy instead. By 1908, Gasprinski fully took on a political role, pushing for Muslim rights despite his health issues. His liberal views faced backlash from a more radical younger generation. However, Tsarist restrictions in 1908, which banned Muslim publications and exiled individuals like Akçura and İbrahimov, confirmed his cautious approach. Tercüman and usul-i jadid solidified Gasprinski’s importance among Russian Muslims. His political views, which balanced modernization with cultural preservation, left a lasting impact, steering Jadidism toward enlightenment and political involvement.

Anahtar Kelimeler

Russia , Muslims , politics , Gasprinski , Jadidism

İsmail Gaspıralı’da Siyasi Görüşlerinin Oluşumu ve Gelişimi

Öz

İsmail Gaspıralı’nın siyasi görüşleri, Rusya Müslümanları arasında Ceditçilik hareketi bağlamında şekillenmiş ve gelişmiştir. 19. yüzyılda sömürgecilik, Müslüman toplumlarda ekonomik yıkım
yaratırken, sosyal ve siyasi alanlarda yeni bir elit sınıfın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Gaspıralı, 1884’te Kırım’da ilk usul-i cedid okulunu kurarak Ceditçiliği başlatmış; eğitimi, kadın haklarını ve
siyasi reformları hedefleyen bu hareket, Müslümanları modernleştirmeyi amaçlamıştır. Avrupa ve İstanbul’daki deneyimleri, onun Doğu ve Batı kültürlerini harmanlayarak reformist bir vizyon geliştirmesine imkân tanımıştır.
1881’de yayımlanan Rusya’da Müslümanlar (Russkoe Musul’manstvo), Gaspıralı’nın siyasi görüşlerinin temelini oluşturur. Ruslaştırma politikalarını eleştiren bu eser, ana dilde eğitim, eşit
yurttaşlık hakları ve basın özgürlüğü gibi reform önerileri sunar. Yusuf Akçura, bu eseri Türkçü düşüncenin manifestosu olarak nitelendirir. Gaspıralı, Tercüman Gazetesinde bu fikirleri yaygınlaştırmış, kadın hakları gibi sosyal meseleleri ütopik romanlarla tartışmıştır. 1905 Manifestosu sonrası siyasi özgürlükler artarken, Gaspıralı, Tercüman’ı siyasi bir organa dönüştürmeye çalışmış, ancak Abdurreşid İbrahim’in özerklik taleplerine karşı çıkarak ulusal-kültürel özerkliği savunmuştur. 1908’de siyasi rolünü güçlendiren Gaspıralı, sağlık sorunlarına rağmen Müslümanların
haklarını savunmaya devam etmiştir. Liberal tutumu, radikal yeni nesil tarafından eleştirilse de 1908’deki Çarlık kısıtlamaları onun ihtiyatlı yaklaşımını haklı çıkarmıştır. Tercüman ve usul-i cedid,
Gaspıralı’yı, Rusya Müslümanları arasında önde gelen bir figür yapmış; siyasi görüşleri, modernleşme ile kültürel kimliği koruma dengesiyle Ceditçilikte kalıcı bir miras bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusya , Müslümanlar , siyaset , Gaspıralı , Ceditçilik.

Kaynakça

• ABDİRAŞİDOV, Zaynabidin, “Tatar Hayatından Bin İkinci Gece Yahut Kadı’nın İftirası”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı:14, 2008, pp.190-202.
• ABDİRAŞİDOV, Zaynabidin, İsmail Gaspıralı ve XX. Yüzyılın Başlarında Türkistan (Temaslar - İlişkiler - Tesir) (çev. Hatice Kerimov) Selenge Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2022.
• AKÇURA, Yusuf, “Türklerin Büyük Muallim ve Müverrihi İsmail Bey Gasprinski”, Türk Yurdu, C.2, Sayı:22, pp.690-694.
• ALLWORTH, Edward, The Tatars of Crimea: Return to the Homeland, Duke University Press, Durham 1988.
• ANONIM, “Profesör Vambery ve Rusya Müslümanları”, Vakit, 119, 1907.
• BENNİNGSEN, Alexsander, Musulmane v SSSR, YMCA-Pres, Paris 1983.
• BİGİYEV, Musa Carullah, Halk Nazarına Bir Niçe Mesele, Kazan 1912.