Bir Türk Parlamenterin (Ali Rıza Türel) Avrupa İktisadi İşbirliği Konferansı ile İlgili Değerlendirmeleri

Yıl 2020, , 105 - 132, 10.12.2020

Ali Servet Öncü

https://doi.org/10.19060/gav.838958

Öz

İkinci Dünya Savaşı’ndan kısa bir süre sonra dünya iki kutuplu bir hale gelmiştir. Bir tarafta demokrasi ile yönetilen Amerika Birleşik Devletleri diğer taraftan komünizmle yönetilen Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği bu iki kutuplu dünyada birbirlerine karşı üstünlük kurmaya çalışmışlardır. Bu rekabette bazı devletler ABD ile bir kısım devletler ise SSCB ile birlikte hareket etmişlerdir. Bu sebeple İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda ABD ve SSCB’nin kontrolünde birçok yeni oluşum ortaya çıkmıştır. ABD, Sovyet tehlikesine karşı önce Türkiye’ye ve Yunanistan’a yönelik ‘‘Truman Doktrin’’ini ilan etmiş arkasından Avrupa kıtasını ekonomik olarak ayağa kaldırmayı amaçlayan ‘‘Marshall Planı’’nı devreye sokmuştur. Marshall Planı’nın ilan edilmesinin sebebi Avrupa’nın henüz daha SSCB’nin kontrolüne girmeyen bölgelerinin ekonomik olarak desteklenmesi ve SSCB’nin bu ülkelerde etki sahası oluşturmasının önüne geçmekti. ABD, yaptığı çağrı ile Avrupa ülkelerini plandan istifade etmeye davet etmiştir. SSCB’nin kontrolündeki bir kısım Avrupa ülkesi bu çağrıyı reddetmiş, diğer Avrupa ülkeleri ise plandan yararlanacaklarını ilan etmişlerdir. 1947 yılı Temmuz ayında Paris’te toplanan Avrupa İktisadi İşbirliği Konferansı’nın toplanma amacı Marshall Planı’ndan yararlanacak ülkelerin ihtiyaçlarını ABD’ye bildirmekti. Türkiye, Marshall Planı’ndan yararlanmak istediğini ilan etmiş ve Avrupa İktisadi İşbirliği Konferansı’na katılmıştır. Konferansta Türkiye’yi temsil eden heyette Cumhuriyet Halk Partisi Konya Milletvekili Ali Rıza Türel de yer almış, Türel konferansla ilgili izlenimlerini bir rapor halinde dışişleri bakanlığına sunmuştur. Türel raporunda Marshall Planı’nın ilan edilme gerekçelerini, Avrupa İktisadi İşbirliği Konferansı’nın teşkilat yapısını, çalışma safhalarını anlatmıştır. Türel ayrıca konferansta hazırlanan genel raporun içeriği ile ilgili ayrıntılı bilgiler vermiş ve raporu Türkiye açısından değerlendirmiştir.
Bu çalışmanın amacı Türel’in Marshall Planı, Avrupa İktisadi İşbirliği Konferansı ve bunun Türkiye’yi ilgilendiren yönleri ile ilgili verdiği bilgiler ve yaptığı değerlendirmeleri ortaya koymaktır

Anahtar Kelimeler

Ali Rıza Türel, Avrupa İktisadi İşbirliği Konferansı, Marshall Planı, Rapor, Türkiye

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul 2012.
• BEST, Antony vd., 20. Yüzyılın Uluslararası Tarihi, (çev. Taciser Ulaş Belge), Siyasal Kitapevi, Ankara 2015.
• Committee of European Economic Co – Operation, Volume I, General Report Paris September 21, 1947, Department of State, Publication 2930, European Series 28, September 1947.
• ERHAN, Çağrı, ABD ve NATO’yla İlişkiler, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (editör Baskın Oran), C.1:1919 -1980, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• ERHAN, Çağrı, ‘‘Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı’’, Ankara Üniver¬sitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1996, S. 1-4, C. 51, s. 275 -287.
• GÖNLÜBOL, Mehmet vd., Olaylarla Türk Dış Politikası 1945-1965 Dönemi, Si¬yasal Kitapevi, Ankara 2014.
• GÜNEŞ, İhsan, Türk Parlamento Tarihi TBMM – V. Dönem, 1935 – 1939, C. II, (Özgeçmişler) Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, No: 26, Ankara 2000.