The Pact of Baghdad on Account of its Effect to Relationship of Turkish – Arabian

Yıl 2013, Cilt: 7 Sayı: 13, 171 - 184, 01.05.2013

Mustafa Bostancı

Öz

The base of Baghdad Pact, which was organized for the purposes of preventing penetration of the Soviet Union into Middle East, was laid by a convention entered by and between Turkey and Iraq on February 24, 1955, and Iran, Pakistan and England joined the pact at a later date. Effects of Baghdad Pact, which alienated Turkey from the region while reinforcing anti-western camp, on Arabian society were not positive at all; particularly Egypt protested against this pact accepting it to be the heaviest strike on Arabian Union. No Arabian state other than Iraq has taken part in this convention, which is kept open to member states of Arabian Union as well as governments of Middle East wishing to create cooperation. Iraq Government officially announced its secession from Baghdad Pact in 1959 upon the military coup of General Kasım, which was replaced by a new convention including the USA with the new center in Ankara. The name of pact was changed to be Central Treaty Organization (CENTO). Organization completed its historical mission after Iran's Islamic Revolution in 1979.

Anahtar Kelimeler

Baghdad Pact, Turkish-Arabian Relations, Adnan Menderes, Foreign Policy, CENTO.

Türk-Arap İlişkilerine Etkisi Bakımından Bağdat Paktı

Öz

Sovyetler Birliği'nin Ortadoğu'ya nüfuz etmesini önlemeye yönelik olarak kurulan Bağdat Paktı'nın temelleri Türkiye ile Irak arasında 24 şubat 1955'te yapılan anlaşmayla atılmış, İran, Pakistan ve İngiltere Pakta sonradan katılmıştır. Batı karşıtı kampı güçlendirirken, Türkiye'yi bölgede yabancılaştıran Bağdat Paktı'nın Arap alemindeki etkileri hiç de müspet olmamış, özellikle Mısır bu Paktı Arap Birliği'ne karşı en ağır darbe sayarak şiddetle karşı çıkmıştır. Arap Birliği'ne üye devletlere ve işbirliği yapmak isteyen Ortadoğu devletlerine açık tutulan bu antlaşmaya Irak'tan başka hiç bir Arap devleti katılmamıştır. General Kasım'ın yaptığı askeri darbeden sonra Irak Hükümeti, 1959'da Bağdat Paktı'ndan resmen ayrıldığını açıklamış, yerine ABD'nin dahil olduğu yeni bir anlaşma yapılarak Paktın merkezi Ankara olmuş, Paktın adı da Merkezî Antlaşma Örgütü (CENTO) olarak değiştirilmiştir. Örgüt, 1979 İran İslam Devriminden sonra tarihi misyonunu tamamlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Bağdat Paktı, Türk-Arap İlişkileri, Adnan Menderes, Dış Politika, CENTO.

Kaynakça

• Düstur, III Tertip, C.XXXVI, s.422. Araştırma Eserleri: AKŞİN Abdülahat, “Türkler ve Araplar”, Orta Doğu, Yıl:4, S.34, Şubat 1934, s.2-4.
• ALBAYRAK Mustafa, “Türkiye’nin Orta Doğu Politikaları(1920-1960)”, Fırat Üni- versitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C.III, S. 2, Elazığ 2005, s.1-63.
• ARI Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Mkm Yayın- ları, Bursa 2008.
• ARMAOĞLU Fahir, “(Amerikan Belgeleri İle) Ortadoğu Komutanlığı’ndan Bağ- dat Paktı’na (1951-1955)”, Belleten, C.LIX, Nisan 1995, S.224’ten ayrı basım, TTK Basımevi, Ankara 1995.
• ARMAOĞLU Fahir, “El-Alakatü’t-Türkiyye El-Arabiyye fi Merhalet El-Med El- Kavmi El-Arabi (1945-1970)”, İki Tarafın Görüşleri Açılarından Arap-Türk Münasebet- leri, Editörler: Ekmeleddin İhsanoğlu, Muhammed Safiyüddin Abu-l’izz, Arap
• Birliği Araştırma ve İnceleme Enstitüsü, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştır- maları Merkezi(IRCICA), 1991-1993, s.195-251.
• ARMAOĞLU Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi(1914-1995), Alkım Yayınevi, İstanbul 2007.
• CANATAN Yaşar, Türk- Irak Münasebetleri(1926-1958), T.C. Kültür Bakanlığı Ya- yınları, Ankara 1996.
• ÇETİNSAYA Gökhan, “Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna yönelik Politikasına Bir Bakış (1923-1998)”, Selçuk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ata Dergisi, S.8, Yıl:1998, Konya, s.43-52.
• DEMİR Şerif; “Dünden Bugüne Türkiye’nin Suriye ve Ortadoğu Politikası”, Tur- kish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, p. 691-713, Turkey, s.691-713.
• DUMAN Sabit, “Ortadoğu Krizleri ve Türkiye”, A.Ü. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.35-36, Mayıs-Kasım 2005, s.313-332.
• FIRAT Melek, KÜRKÇÜOĞLU Ömer, “Orta Doğu’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler ve Yorumlar, Ed. Baskın Oran, C.I, İle- tişim Yayınları, İstanbul 2008, s.615-635.
• GÖNLÜBOL Mehmet, ÜLMAN Haluk, “İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Türk Dış Politikası, Genel Durum” ,Olaylarla Türk Dış Politikası(1919-1995), Siyasal Kitabe- vi, Ankara 1996, s.191-334.
• GÖNLÜBOL Mehmet, ÜLMAN Haluk, “Türk Dış Politikasının Yirmi Yılı”, AÜSBFD, C.XXI, Mart 1966, No:1, Ankara 1966, s.143-182.
• GÜRÜN Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze), A.Ü. Siyasal
• Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1983.
• HUREWİTZ J.C., Orta Doğu Siyaseti: Askeri Boyutlar, Pall Mall Yayınevi, Londra 1969.
• İHSANOĞLU Ekmelettin, “Türkiye ve İslam Konferansı Teşkilatı”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 1995, Yıl: 1, S.3, Ankara 1995, s.388-412.
• KAMEL Ayhan, “Türkiye’nin Arap Dünyası ile İlişkileri”, Dış Politika, C.4, S.4,(Mart 1974), Ankara, s.5-20.
• KARASAPAN Celal Tevfik, “CENTO’nun Dokuzuncu Bakanlar Konseyi”, Ortado- ğu, Yıl:1, S.1, Nisan 1961, s.43-46.
• KARASAPAN Celal Tevfik, “Unutulmuş İttifak CENTO”, Ortadoğu, Yıl:12, S.125, Eylül 1972, s.15-26.
• KARPAT Kemal H, Ortadoğu’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk (çev.Recep Bozdemir), İmge Kitabevi, Ankara 2001.
• KARPAT Kemal H., “Türk-Arap İlişkilerine Toplu Bir Bakış”, Türk-Arap İlişkileri:Geçmişte, Bugün ve Gelecekte, I. Uluslar arası Konferansı Bildirileri, H.Ü. Türkiye ve Orta Doğu Araştırma Enstitüsü, 18-22 Haziran 1979, Ankara, s.3-15.
• KECHİCHİAN Joseph E., Faysal Saudi Arabia’s King for All Seasons, University Press of Florida 2008.
• KOÇ Melike Bileydi, İsrail Devleti’nin Kuruluşu ve Bölgesel Etkileri 1948-2006, Günizi
• Yayıncılık, İstanbul, Aralık 2006.
• KÜRKÇÜOĞLU Ömer E., Türkiye’nin Arap Orta Doğusuna Karşı Politikası (1945- 1970), AÜSBS Yayınları, Ankara 1972.
• MANSFİELD Peter, Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası (çev. Nuran Ülken), Sander Yayınları, İstanbul, Mayıs 1975.
• MARTİN Lenore G., “Türkiye ve Günümüzde Orta Doğu: Ulusal Güvenlik Anla- yışı”, Çev.Banu Bektaş, Türkler, C.XVII, Ankara 2002, s.224-232.
• PRİCE M.Philips, Türkiye Tarihi (İmparatorluktan Cumhuriyete Kadar)(çev.M.Asım Mutludoğan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1969.
• SEVER Ayşegül, Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Orta Doğu, 1945-1958,
• Boyut Yayıncılık, İstanbul 1997.
• SİLLELİ Turan, Büyük Oyunda Türkiye-Irak İlişkileri, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2005.