Turkey's Cyprus Policy During Democratic Party Period (1950-1960)

Yıl 2012, Cilt: 6 Sayı: 11, 85 - 101, 01.03.2012

Esra Sarıkoyuncu Değerli

Öz

In this study, the Cyprus policy of Turkey is analysed between the years 1950-1960 when the Democratic Party was in power. In the period in question, structure of bi-communal state in Cyprus was laid. Therefore, this period, has witnessed important developments which have multi-dimensional effects nowadays as well in terms of both Turkey’s foreign policy, and the future of Turkish society living in Cyprus. During the process that provides the rise of The Republic of Cyprus gradually, the Democratic Party’s vision and the policy followed about the island’s international status and the future of the people of the island have been analysed in three phases. As a result of the study during which the archive documents greatly benefited, it is seen that Turkey which had to leave Cyprus to the UK with the Lausanne Peace Treaty1923, became eligible in Cyprus again thanks to the Democratic Party’s foreign policy. 

Anahtar Kelimeler

Democratic Party, Cyprus, Turkey, United Kingdom, Greece. 

Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950–1960)

Öz

Bu çalışmada, Demokrat Parti’nin iktidarda olduğu 1950–1960 yılları arasında Türkiye’nin izlediği Kıbrıs politikası incelenmektedir. Söz konusu dönemde, Kıbrıs’ta iki toplumlu devlet yapısının temelleri atılmıştır. Bu nedenle bu dönem, gerek Türkiye’nin dış politikası açısından, gerekse Kıbrıs’ta yaşayan Türk toplumunun geleceği açısından günümüzde de çok boyutlu olarak etkileri görülen önemli gelişmelere tanıklık etmiştir. Adım adım Kıbrıs Cumhuriyeti’nin doğmasını sağlayan bu süreçte, Demokrat Parti Hükümeti’nin görüşleri ve adanın milletlerarası statüsü ve ada halkının geleceği hakkında takip ettiği dış politika, üç safha halinde irdelenmiştir. Büyük ölçüde arşiv belgelerinden yararlanılan çalışma sonucunda, 1923 Lozan Barış Anlaşması ile Kıbrıs’ı İngiltere’ye bırakmak zorunda kalan Türkiye’nin, Demokrat Parti’nin izlediği dış politika ile Kıbrıs’ta tekrar hak sahibi haline geldiği görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Kıbrıs, Türkiye, İngiltere, Yunanistan. 

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA., 030-01-123-785-2 (10 Eylül 1954 tarihinde Kıbrıs Türk Kurumları Federas- yonu tarafından Türkiye Başbakanı Adnan Menderes’e gönderilen yazı).
• BCA, 030-01-129-839-1(22 Eylül 1955 tarihinde Necdet Evliyagil tarafından Başbakan Adnan Menderes’e gönderilen Ajans Türk’ün Kıbrıs Radyosu’ndan aldığı ilgi çekici haberler).
• BCA, 030-01-37-226-3(1955 yılına ait 6-7 Eylül hadiseleri ve Kıbrıs meselesi hakkındaki belgeler).
• BCA, 030-01-38-227-2 (16 Aralık 1956 tarihinde Başbakan Adnan Menderes ile İngiliz Koloniler Bakanı Lennox-Boyd arasında gerçekleşen görüşme).
• BCA, 030-01-38-227-1(24 Aralık 1956 tarihli Türk Hükümeti’nin Kıbrıs politikası ile ilgili Nihat erim tarafından hazırlanmış rapor).
• BCA, 030-01-38-227-3(19 Aralık 1956 tarihinde Lennox-Boyd’un Kıbrıs için Lord Radcliffe’nin hazırladığı Anayasa’nın ilanı dolayısıyla İngiliz Palamentosu’nda verdiği beyanat). BCA, 030-01-38-227-4. BCA, 030-01-37-226-8. BCA, 030-01-37-226-3.
• BCA, 030-01-40-238-21(3 Nisan 1957 tarihinde Kıbrıs meselesi ile ilgili Ameri- kan Hükümeti’nin tutumu hakkında Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile Başbakan Adnan Menderes arasında yapılan yazışmalar).
• BCA, 030-01-38-227-17(19 Şubat 1959 tarihinde gerçekleştirilen Londra Konferansı’nın metni).
• BCA, 030-01-38-227-17(19 Şubat 1959 tarihli anlaşma metni).
• BCA, 030-01-63-386-14(6 Temmuz 1956 tarihinde Yunanistan Büyükelçisi Pes- mazoğlu Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ı ziyareti).
• BCA, 030-01-69-438-8(27 Ağustos 1959 tarihli İçişleri Bakanı Namık Gedik’in Nihat Erim’e sunduğu rapor).
• İngiltere Ulusal Arşivi PRO, FO 371/123906 (2 Temmuz 1956 tarihinde Daily Telegraph’da yayınlanan Celal Bayar’ın röportajı).
• PRO, FO 371/123906 (2 Temmuz 1956 tarihinde İngiltere Ankara Büyükelçiliği’nin İngiltere Dış İşleri Bakanlığına gönderdiği yazı).
• PRO, FO 371-123906 (8 Temmuz, 24 Temmuz 1956 tarihinde Kıbrıs Valisi General Harding’in İngiltere Dışişleri Bakanlığı’na EOKA terörü ile ilgili gönderdiği raporlar).
• PRO, FO 371/ 136332 (10 Şubat 1958 tarihinde İngiltere Ankara Büyükelçisi tarafından İngiltere Dışişleri Bakanlığına gönderilen yazı). Telif Eserler
• ALASYA, H. Fikret,“Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti”, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara, 1992, s. 510-545.
• ALAYSA, H. Fikret, Tarihte Kıbrıs, Lefkoşe, 1988.
• ARMAOĞLU, Fahir, Kıbrıs Meselesi 1954-1959 Türk Hükümeti’nin ve Kamu Oyunun
• Davranışları (Karşılaştırmalı Bir İnceleme), A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, An- kara, 1963.
• ARMAOĞLU, Fahir, “The Uneasy Birth of Cyprus Republic: 1954-1958”, Dış Poli- tika, Vol: 4, No: 2-3, 1974, s.1- 47.
• AVEROFF, Evangelos, The Lost Opportunities,: The Cyprus Question(1950-1963),
• Aristide D Caratzas Publication, Cyprus, 1986.
• BULUNÇ,Ahmet Zeki, Kıbrıs Politikasının Annan Belgesi ile Başlayan Kırılma Noktala- rı, Gazi Akademik Bakış, S 1(Kış 2007), Ankara, 2007
• CRAWSHAW, Nancy, “Cyprus: Conflict and Reconciliation”, The World Today, April 1959, Vol. 15, No: 4, s. 115-145.
• ÇEVİKEL, Nuri, Kıbrıs’ta Osmanlı Mirası (1570-1960), 47 Numara Yayınları, İstanbul, 2006.
• ERDÖNMEZ, Celal, Şer’iye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856), (Ya- yınlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2004.
• ERİM, Nihat (t.y.). Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ajans Türk Matbaa- cılık, Ankara. GAZİOĞLU, Ahmet C., “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kıbrıs” Türkler, C. XIX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 922-945.
• GÜREL, Şükrü, Kıbrıs Tarihi (1878-1960), Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Poli- tika, C.2, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1985.
• İSMAİL, Sabahattin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu-Çöküşü ve Unutulan Yıllar (1964- ), KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, Lefkoşe, 1992.
• KÖKDEMİR, Naci, Dünkü-Bugünkü Kıbrıs, Ankara, 1957.
• OBERLİNG, Pierre, The Road to Bellapais: The Turkish Cypriot Exodus to Northern Cyprus, Columbia University Press, New York, 1982.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Os- manlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara, 2000.
• ÖĞÜN, Gülay, “Kıbrıs’ta İslam Hakimiyeti ve Selçuklular Zamanında Kıbrıs ile Ticari İlişkileri”, Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyum, GaziMagosa, , s. 24-36. PHİLLİPS, John, “The Tragicomedy of Cyprus”, Harper’s Magazine, June 1956.
• SOMUNCUOĞLU, Sadi, Kıbrıs’ta Sirtaki, Ankara, 2002.
• SONYEL, Selahi R, “İngiltere Dışişleri Bakanlığı Belgelerine Göre Osmanlı Pa- dişahı Abdülhamit 48 Saat İçinde Kıbrıs’ı İngiltere’ye Nasıl Kiraladı”, Belleten, C. XVII, Sayı: 168, 1977, s. 723-744.
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, “Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Kıbrıs Politikası (1945’den Günümüze),” Türk Dış Politikası Cumhuriyet Dönemi, Gökkubbe Yayın- ları, İstanbul, 2008.
• STEPHENS, Robert, Cyprus: A Place of Arms, Frederic A. Praeger Press, New York, 1966.
• STRAVRİNİDES, Zenon, The Cyprus Conflict, National Identity and Statehood, Nicosia, Cyrep, 1999.
• Turkey and Cyprus, London: Press Attache’s Office, Turkish Embassy, London, 1956.
• XYDİS, Stephen G.,“Toward Toil and Moil in Cyprus”, The Middle East Journal, Vol. Winter 1966, s. 20: 1-18.