Erzurum’un Şenkaya İlçesine Bağlı Ormanlı Köyünde Bulunan Erken Dönem Türk Kültürüne Ait İnsan Biçimli Taş Heykeller ve Balballar

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 327 - 344, 11.12.2022

Yavuz Günaşdı Ahmet Cüneydi Has Burak Bingöl

https://doi.org/10.19060/gav.1217293

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi, Avrasya’dan Anadolu’ya gelen kavimler için ilk durak olmuştur. Dağlık bir coğrafya olan bölgede bulunan geniş platolar ve su kaynakları eskiçağlardan itibaren bu bölgeyi özellikle küçükbaş hayvancılıkla geçinen atlı göçer kültürler için cazibe merkezi haline getirmiştir. Orta Asya’dan Anadolu’ya girmek isteyen bu kavimler için Hazar Denizi tabii bir engel olmuşsa da bu kültürler kuzeyde Kafkas güneyde ise Zagros geçitlerini kullanarak Anadolu’ya girmişlerdir. Bu kültürler arkalarında kurganlar-mezarlar, damgalar-enler, runik yazılar, kaya resimleri, toponimler ve taş heykeller-balballar gibi birçok kültür unsuru bırakmışlardır. Makalede bu unsurlar arasında yer alan Şenkaya Taş heykelleri ve balbalları incelenmiştir. Taş heykeller betimlenerek motifleri değerlendirilmiş, önce kendi içlerinde sonra da Anadolu ve Avrasya taş heykel geleneği ile kıyaslaması yapılarak tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan Biçimli Taş Heykeller, Balballar, Şenkaya Ormanlı Köyü, Kimmer ve İskitler, Türk İzleri.

Kaynakça

• AĞASIOĞLU, Feridun, Taşbaba Türk’ün Taş Yaddaşı, Türkiye Türkçesi, Hüseyin Adıgüzel, Bilge Oğuz, İstanbul 2014.
• ALTINKAYNAK, Erdoğan, “Deşt-i Kıpçak Balbalları”, Turkish Studies, 3/4, 2008, s. 97-119.
• BAİBOSYNOV, K. Stone Sculptures of Zhambyl Region, Almatı 1996.
• BELLİ, Oktay, Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2003.
• BERNSHTAM, Aleksandr Natanovich, Istoriko-arkheologicheskiye ocherki Tsentral’nogo Tyan’-Shanya i Pamiro-Alaya, İzdatelstvo Akasemii Nauk SSRi, № 26, Moskova – Leningrad 1952.
• BİNGÖL, Akın, “Yüzey Araştırmaları Işığında Borluk Vadisi Kayaüstü Resimleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 39, 2016, s. 347-355.
• BİNGÖL, Akın, vd., “2008 Yılı Erzurum-Erzincan-Kars-lğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, Ankara 2010, s. 375-399.
• BİNGÖL, Burak, Kuzeydoğu Anadolu Petroğliflerindeki Dağ Keçisi Motifi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum 2020, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).